पहिलो पटक सन् 1999मा सरकारी प्रतिनिधिमण्डलको सदस्यको हैसियतले वेइजिङवाट ल्हासा हुदै काठमाडौ आउने क्रममा 2 दिन ल्हासामा सरकारी अधिकारीहरुसंग भेटघाट र त्यहाका मुख्यमुख्य पर्यटकीय स्थलहरुको भ्रमण गरेर म लगायतको टोली फर्केको थियो । पछि 2003को नोभम्वर अन्तमा चीनको तिव्वतका लागि नेपालको महावाणिज्यदूतको काम सम्हाल्न म त्यहा पुगे।
कन्फ्यूसियस, डा सनयात सेन, माओजेदुङ र चाउएन लाईका वारेमा तथा नेपाल चीन बीचको सम्वन्धका वारेमा पाए सम्मका सामाग्री विद्यार्थीकालमै पढेको थिएं। तर करीव 4,5 महिनाको ल्हासा वसाइ पछि भने नेपाल चीन सम्वन्ध र त्यसको महत्वको वारेमा मेरो विचार र धारणमा धेरै स्पष्टता र निखार आएको मैले महसूस गरेको छु । चीनको स्वशासित क्षेत्र तिव्वत र नेपालको चीनसंगका सीमावहर्ती क्षेत्र अहिले पनि विश्वकै ठूलो आकर्षणका केन्दहरु्र मध्येको एक हो। यहाको विशेषतायुक्त रहनसहन, जीवनशैली, भूबनोट, संस्कृति र जैविक विविधतालाई दीगो रुपमा प्रयोग गरी यहाका मात्र होइन दक्षिण एसिया र मध्य एसियाको विकास तथा स्थायित्वलाई योगदान दिने गरी हामीले मिलेर काम गर्नु पर्दछ भन्ने विचारमा पहिले भन्दा म अहिले बढी स्पष्ट र दृढछु । यो विचारले नेपालको अखण्डता, र संवृद्धिलाई सवैभन्दा बढी ध्यान दिन्छ र नेपालको दीर्घकालीन हितअनुरुप छ भन्नेमा मलाई कुनै द्विविधा छैन । हिमाली क्षेत्रको विकास र स्थायित्वको आवश्यकता जति नेपाल र नेपालीलाई छ त्यति अरु कसैलाई छैन। त्यसैले हामी नेपालीले त्यसमा एकमतभएर यो क्षेत्रको विकास र स्थायित्वका लागी चिनको तिव्वतसंग मिलेर काम गर्नुपर्छ भन्नेमा म स्पष्ट र दृढ भएको हुँ ।
ल्हासा वसाईका क्रममा तिव्वतको पूर्वमा लिङट्रे देखि पश्चिममा आली र उत्तरमा नाक्चुदेखि दक्षिणमा नेपाली सीमावर्ती क्षेत्रको भ्रमण गरेर त्यहाँको जैविक विविधता र प्राकृतिक सुन्दरतासंगै साँस्कृतिक बैभव आफनै आखाले देख्ने अवसर मैले पाएको छु । ती अनुभव मेरो जीवनका अविस्मरणीयक्षणहरु हुन् ।
अत्यन्त भौगोलिक विषमता वावजुद पनि तिव्वत स्वशासित क्षेत्रको सांस्कृतिक संपदाको संरक्षण, यातायात र संचारको विस्तार तथा स्वास्थ्य र शिक्षमा चीन सरकारले गरेका प्रयासहरु मुक्त कण्ठले प्रसंशा गर्न लाएक छन् । 1990 को दशक देखि तीव्र गतिमा विकास र विस्तार गर्न थालिएको तिव्वतको पर्यटन अहिले त्यहाका जनताको जीवनस्तर उकास्ने प्रभावकारी उपाय भएको छ । पर्यटकीय पूर्वाधारको तीव्र विस्तार, संपदाहरुको संरक्षण र तीनको चीनारी पर्यटकसंग पुर्याई पर्यटकलाई आकषित गर्न चीनीयाहरुको अनौठो कलावाट हाम्रा पर्यटन व्यवसायीले सिक्नै पर्छ । सफा नीलो आकास जस्तै नीलो पानी भएका ठूला तालहरु र पश्चिमवाट पूर्वसम्म हजारौ किलोमिटर तिव्वती भूमि भएर वग्ने यार्लुङचाम्वो (ब्रह्मपुत्र) नदी तिव्वती सभ्यताको विकास र त्यहाका जनताका जीवनका अभिन्न अङ्गकारुपमा रहेकाछन् ।
मैले मेरो कार्यकालमा सीमावर्ती क्षेत्रमा सहयोग आदानप्रदानका सम्भावना पहिल्याउन पूर्वमा यातुङ देखि पश्चिममा हिल्सा फुराङ सम्मका मुख्य मुख्य नाकामा आफै वा नियोगका सहकर्मीवाट स्थलगत भ्रमण गरीगराई सहयोग विस्तारका सम्भावना पहिल्याएकोछु । सन् 2005मा पहिलो पटक ल्हास देखि काठमाडौ सम्मको सोझो वस सेवा संचालनमा ल्याएको दिन मेरो कार्य जीवनकै एउटा रोमन्चकारी दिन थियो । तर विविधकारणले त्यस्ले निरन्तरता पाएन। आशा छ दुवै देशका अधिकारीहरुले यसलाई प्राथमिकतामा राखेर फेरी वस सेवालाई पुनर्जीवन दिनु हुनेछ । नेपाल चीन बीचको सवै भन्दा ठूलो व्यापारिक नाका कोदारी न्यालामुमा देखिएका स्थानीय समस्या समाधानका लागी संयन्त्र वनाई नियमित वैठक आयोजना गर्न मैले शुरु गरेको थिए। त्यस ठाउँमा द्विपक्षीय व्यापार विस्तरका लागी पूर्वाधार विस्तारमा निरन्तर सकृय रहेको र म नेपाल चीन बीचका थप नाकाहरुमा व्यापारिक पूर्वाधार विकासमा निरन्तर लागेको थिएं । यी कामहरुको अतिरिक्त म केही लेख रचना र प्रतिवेदन माफत नेपाल चीन जनस्तरको सम्वन्ध विस्तारमा प्रयत्नशील रहें । मैले नेपाल चीन सम्वन्धमा वारेमा तिव्वत विश्वविद्यालयमा स्नातक तहमा अध्ययनरत करीव 200 विद्यार्थहरुलाई प्रवचन दिएको थिएं । नेपालका कुटनीतिज्ञले तिब्बत विश्वविद्यालयका बिद्यार्थीहरुसंग अन्तरकृया गरेको यो नै पहिलो अवसर रहेछ। मेरो बिचारमा भरखर युवा अवस्थामा पुगेका दुई मुलुकका विद्यार्थीलाई एक अर्को मुलुकवारे जानकारी दिनसके उनीहरुले वाँकी जीवनभर नेपाल चीन सम्वन्ध विस्तारमा आआफ्नो ठाउँवाट योगदान दिइरहनेछन्। यो जनस्तरका सम्वन्ध विस्तारको उत्तम काइदा हो भन्ने मेरो धारणा छ । नेपाल चीन दौत्य सम्वन्ध स्थापनाको 50 औं वर्ष, तिव्वत स्थापनाको 40औं वर्षगाठ जस्ता भव्य कार्यक्रम र विभिन्न पि्रफेक्चरका वाषिक साँस्कृतिक तथा व्यापारिक मेलामा सहभागिहुदा त्यहाको सांस्कृतिक विविधता र वैभव देखेर म चकित परेको थिएं । हरेक पि्रफेक्चरका भेषभुसा चाडपर्व र रीतिथितिमा ठूलो विविधता र विशेषताहरु मैले पाएको छु । केही मान्छेहरु नेपाल जस्तो 86 प्रतिशत हिन्दू धर्म भन्ने मान्छे भएको मुलुकमा "राज्यको धर्म हुनु हुदैन र नेपाल धर्म निरपेक्ष राज्य हुनु पर्छ" भनेर चर्को दवावदिन्छन् र तिनै मान्छेहरु नेपालको ठीक उत्तर सीमानामा रहेको तिव्वती भूभागमा भने धार्मिक राज्यको चर्को वकालत गर्छन् । कस्तो विडम्वना र विरोधाभास । के तिनीहरु निस्वार्थ ढंगले काम गरि रहेका छन् ? छन् भने किन उनीहरुले एकै विषयमा उस्तै उस्तै ठाँउमा भिन्न भिन्न दृष्टिकोण राखेका होलान् ? मेरो विचारमा राज्यको धर्म हुनु हुदैन । राज्य धर्म निरपेक्ष हुनु पर्दछ । धर्मको नाममै शासन गर्ने कुरा त झनै पुरानो विचार हो ।
