फागू पर्वबारे चर्चा

     रङ्गहरुको पर्व फागू पर्व सद्भाव र आत्मीयता साटासाट गरि मनाइने यो पर्व काठमाडौं उपत्यका र पहाडी जिल्लामा पूर्णिमाको दिनमा र तराइका जिल्लामा त्यसको भोलिपल्ट हर्षोल्लासपूर्वक मनाइन्छ। यस पर्वका पछाडि केही धार्मिक विश्वास पनि संलग्न छन्।

     सत्ययुगमा विष्णु भक्त प्रल्हादलाई मार्नको लागि हिरण्यकश्यपले अनेक प्रयत्न गरे। तर कसैगरी पनि सफलता नपाएपछि हिरण्यकश्यपले आगोबाट नजल्ने, नमर्ने वरदान पाएकी होलिकालाई प्रल्हादलाई काखमा लिएर आगोमा बस्न लगाए। तर विष्णुभक्त प्रल्हादलाई केही भएन बरु होलीका आफै जलेर नष्ट भइन्। यसको अर्थ असत्य माथि सत्यको विजय भयो।

     अर्को पक्ष भनेको वसन्त ऋतुको आगमन। ऋतुहरुको राजा वसन्त ऋतु आफैंमा रोमाञ्चक र सुन्दर मौसम हो। यसै बेला सृष्टिमा प्राकृतिक रुपमा उत्तेजना आउँछ प्रणय भाव फैलिन्छ। जीव जन्तु पनि प्रजनन् क्रिया प्रेमालापमा लीन हुन्छन्। यसै ऋतुमा मन प्रसन्न भएकाले आपसी वैमनस्य वा शत्रुभावलाई त्यागी एकआपसमा मैत्री भाव प्रकट गर्ने सकारात्मक भाव पैदा हुन्छ। आपसी मित्रता प्रादुर्भाव गर्न यो फागू पर्व एक स्वर्णिम अवसर पनि बनेको छ।

     नेपालको पहाडी क्षेत्रमा फागुन पूर्णीमाको दिन होली मनाइन्छ भने तराईमा पूर्णिमाको भोलीपल्ट मनाइने गरिन्छ। इष्टमित्र, साथीभाइ, घरपरिवारका सदस्यहरु आपसमा रङ दलेर होली मनाउँछन्। फाल्गुण पूर्णिमाको दिन मनाइने फागु पर्वलाई भारतमा "होली" भनिन्छ। मुख्यतः यस पर्वको सन्देश भनेको वसन्त ऋतुको स्वागत र आपसी मेलमिलाप र सदभाव नै हो। जुन रङ्गहरुजस्तै विविधतायुक्त छ।

     फागुन शुक्ल अष्टमीका दिन काठमाडौँको वसन्तपुर गद्दी बैठकअगाडि रहेको मैलको रुखलाई रङ्गीचङ्गी ध्वजापताकाले सिँगारी गाडिएको चीरमा पूजा गरेपछि फागु पर्ब शुरु हुन्छ। चीरलाई विधिपूर्वक ढाली बाजागाजाका साथ टुँडिखेलमा लगेर जलाइन्छ जुन चीरमा राखिएका ध्वजापताकाहरु औषधोपचारमा काम लाग्ने भन्ने पनि विश्वास छ। ललितपुरमा पनि सोही दिन चीर गाड्ने प्रचलन छ। चीरको खरानीको टीका लगाएमा अनिष्ट टर्ने पनि मानिसहरुमा बिश्वास छ। ललितपुरमा गाडिएको चीर भने फागुको दिनमा बागमतीमा लगेर सेलाउने गरिन्छ।

     समयअनुसार मानिसहरुका चाहना र अभिरुचीमा फेरबदल भैरहन्छ। त्यसैले सँस्कृतिमा परिमार्जन वा विकृति पनि मिसिने गर्दछ। चाड पर्व वा रमाइलोका बेलामा मानिस उमङ्ग र उत्साहले उत्तेजित हुन्छ जसका कारण गलत काम गरेको चाल पाउँदैन वा मौकामा मानिसले नराम्रो काममा छुट पाउने तर्क पनि गर्दछ। त्यसैकारण चाडपर्वमा आउने विकृति सबैको चिन्ताको विषय बनेको छ। यद्यपि अचेल युवा पुस्ता पनि सचेत हुन थालेकाले चाडपर्वमा छाएका विकृतिहरु क्रमशः घट्दै गएको अनुभव पनि हुन्छ। साथै सुरक्षा संयन्त्रमा ध्यान दिइएकाले पनि विपत्ति सिर्जना हुनमा कमी आएको देख्न सकिन्छ। सकारात्मक भावबाट हेर्ने हो भने केही कमजोरीलाई हटाउँदै गएमा फागु पूर्णिमा रात्रिमा झुल्किने पूर्णिमाको जून जस्तै शीतल हुनेछ।

     एकः इच्छाविपरीत अरुलाई पानी भरिएको बेलुन र प्लास्टिकले हान्ने र रंग नलगाउने।

दुईः फागुको निश्चित दिनमा मात्रै रङ्ग खेल्ने।

तीनः कुनै पनि प्रकारका लागु पदार्थको प्रयोग नगर्ने।

चारः अनाबश्यक खर्च नियन्त्रण गर्ने

पाँचः इनामेल आदिको रंग पोत्ने, आतंक र हूलदंगा बन्द गर्ने

छः हानिकारक रंग निषेध गर्ने किनकि मिसावट युक्त रङ्गले छालामा नराम्रो असर पार्न सक्छ।

सातः जबर्जस्ती नभैकन हार्दिकतापूर्वक आमन्त्रण गरेर मात्रै रंग खेल्ने

यसरी नै संस्कृतिको जगेर्न गर्न सकिन्छ। संस्कृतिको आत्मीय उपभोगले नै समाजलाई मर्यादित बनाउन सकिन्छ।