आजको समय चक्रमा हामी राष्ट्रिय वृक्ष र पिपल नामक वृक्षका वनस्पतीय फाइदा र यसको महिमाबारे चर्चा गर्दैछौं। नेपालको राष्ट्रिय वृक्ष के हो भनेर कसैले सोधेमा हामीसँग उत्तर छैन। किनकि यही भनेर अहिलेसम्म नामाकरण गरिएको छैन। आजको समय चक्रमा हामी वहुगुणकारी वृक्ष पिपल र विश्वमा कुन कुन देशमा केलाई राष्ट्रिय वृक्ष मानिएको रहेछ भन्ने बारेमा जानकारी प्रस्तुत गर्दैछौं।।
जापानको राष्ट्रिय रुख चेरी/पैंयु हो भने दक्षिण एशियाली मुलुकमध्ये भारतको राष्ट्रिय रुख वर हो। माल्दिभ्सको कोन्नाट श्रीलंकाको नाल भुटान सीप्रेस तथा पाकिस्तान देउदार हो। त्यस्तै बंगलादेशमा आँपलाई राष्ट्रिय रुख मानिन्छ। भियतनामले राष्ट्रिय रुखको रुपमा बाँसलाई मान्दै आएको छ।
अधिकांश देशले राष्ट्रिय रुखका रूपमा जैतुन र खस्रुलाई मानेका छन्, जैतुन अर्थात् अलिभलाई राष्ट्रिय रुख मान्ने देशहरुमा इजरायल, इटाली, अल्बानिया, ग्रीस। प्यालेष्टाइन लगायत छन्। त्यस्तै कटुस अर्थात् ओआकलाई जर्मनी बेलायत अमेरिका रोमानिया पोल्याण्ड छन्। अर्जेन्टिनाले सेइबो र रातो कुएब्राचोल।
आदरणीय श्रोता नेपालमा भने अहिलेसम्म कुनै राष्ट्रिय रुखको मान्यता दिइएको छैन। नेपालको राष्ट्रिय फूल लाली गुराँस राष्ट्रिय जनावर गाइ, राष्ट्रिय पन्छी डाँफे भनेर घोषणा गरिएको छ तर राष्ट्रिय रुख कस्लाई मान्ने भन्नेमा अझै निधो भएको छैन। गुराँस नेपालको राष्ट्रिय फूलका रूपमा 2019सालमा नै घोषणा भएको हो। केही मानिसको मतमा लालीगुराँसलाई नै राष्ट्रिय रुख मान्दा फरक नपर्ने छ। यद्यपि यसबारेमा बहस टिप्पणी भने चल्दै गएका छन्। नेपालको कुल भूभागको 39.6प्रतिशत भाग वनले ढाकिएको र जैविक विविधताको धनी देश भनेर विश्वमा 21औं र एसियामा नवौं स्थानमा रहेकोले राष्ट्रिय रुखको घोषणा गरी यसलाई अझै उपयोगिताको पहिचान गर्नुपर्नेमा धेरै मानिसहरु एकमत छन्। केही मानिसको मतमा कुनै एक प्रजातिलाई राष्ट्रिय रुख घोषणा गर्नु अघि बहुउपयोगिताको खोजी गरिनुपर्ने अडानमा छन्। वहसकाबीच केही विद्वानहरुले राष्ट्रिय रुख घोषणा गर्नुअघि वातावरणीय महत्व, सांस्कृतिक तथा धार्मिक आस्था, भौगोलिक उपलब्धता, आयआर्जन, मनोवैज्ञानिक दृष्टिकोणले विभिन्न विशेषता केलाउँनुपर्ने औंल्याएका छन्। राष्ट्रिय रुख केलाई बनाउने भन्ने विषयमा मानिसहरुले रुद्राक्ष, लप्सी, नीम, उत्तिस, बेल, सिमलजस्ता बहुउपयोगी वृक्षको नाम दिएका छन्। तर कसलाई राष्ट्रिय रुख बनाउनु उपयुक्त हुन्छ भन्ने निधो गर्ने काम चाहिं भएको छैन।
पिपल नेपाल, भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका र चीनलगायत देशमा पाइन्छ। यसले बढी मात्रामा अक्सिजन प्रवाह गर्छ। यसको कार्बन सोस्ने क्षमता पनि बढी छ। पिपल लामो अवधिसम्म बाँचिरहने वृक्ष त हो नै परापूर्वकालदेखि नेपालको मधेस, तराई, चुरे, पहाड र उच्च पहाड एवम् पूर्व मेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्म फैलिएको यो रैथाने वृक्ष पनि हो। वर र पिपललाई मिलाएर चौतारो पनि बनाउने प्रचलन छ।
'वृक्ष राजयनमः' अर्थात् पिपललाई रुखहरुको राजा भनेर पनि चिनिन्छ। भगवान कृष्णले गीतामा भन्नुभएको छ– 'अश्वत्थः सर्ववृक्षाणां' अर्थात् सबै वृक्षमा म पिपलको वृक्ष हुँ। त्यसैगरी शास्त्रहरुमा भनिएको छ– अश्वत्थःपूजितोयत्रपूजिताःसर्व देवताः' अर्थात् पिपलको पूजा गर्नाले सबै देवताको पूजा गरेको फल प्राप्त हुन्छ।
हिन्दु र बुद्ध धर्माबलम्बी दुवै पिपलप्रति आस्था राख्छन्। हिन्दुमा ब्रह्मा, विष्णु र शिवको बास यही रुखमा छ भन्ने मान्यता छ। पिपलको रुखमा शनीको पनि बास हुने हुँदा शनिबारको दिन जल चढाउँदा वा छुँदा मात्र पनि राम्रो हुने धर्मशास्त्रमा उल्लेख भएको पाइन्छ। गौतम बुद्धले बुद्धत्व अर्थात् ज्ञान यसै रुखमुनि बसेर हासिल गरेकाले बौद्ध धर्मअनुसार यस वृक्षको ठूलो महझ्व छ। पिपलको रुख– ज्ञानोदय र शान्तिको प्रतीक हो। पिपलको पातको आकार हृदयको जस्तै भएकाले मायाको प्रतीक पनि मानिन्छ।
पिपलको औषधीय गुण निकै प्रभावकारी छन्। यसको जरा, बोक्रा, पात तथा फलमा कुनै न कुनै औषधीजन्य गुण हुन्छ जसले विभिन्न कडा प्रवृत्तिका रोगको उपचारसमेत सम्भव हुन्छ। पचासभन्दा बढी रोगको उपचारमा यसको प्रयोग गर्ने गरिएको छ। यसमा भिटामिनजन्य गुण पनि हुन्छ। बाथ, गिजाको रोग, कान दुःख्ने, पुरानो घाउ, अल्सर, वाकवाकी, गनोरिया, मधुमेह, दम, पखाला, छारेरोग, ग्यास्टिक, नपुंसकत्व जस्ता रोग र समस्यामा पिपल प्रयोग गरिन्छ। यसको पात कमलपित्त र हृदय रोगमा पनि उपयोगी हुन्छ। कब्जियतको समस्या समाधान गर्नमा त पिपलको पातको सेवन रामवाण नै मानिन्छ। अन्य विविध रोगमा पनि यसको उपयोगिता पाइन्छ। पिपलको रुखमा झण्डै 60 किसिमका रासायनिक तत्व पाइने पुष्टी भएको छ।
