भूकम्प

भूकम्प

भूकम्प भन्नाले पृथ्विको कम्पन हो, जो भू गर्भीय गडबडीमा आउने गर्छ| यो कम्पनलाई रेक्टर स्केलमा नापिन्छ| आठ रेक्टर स्केलभन्दा धेरै परिमाणका भूकम्पलाई ठूला भूकम्प र त्योभन्दा साना 6 रेक्टर स्केलसम्मका भूकम्पलाई मझौला भूकम्प र 6 रेक्टर स्केलभन्दा साना चार रेक्टर स्केलसम्मका भूकम्पलाई साना भूकम्प भनिन्छ।

भूकम्प जाने प्रक्रिया

जमीनबाट 80 देखि एक सय किलोमिटर तलसम्मको पृथ्वीको माथिल्लो भाग धेरै टुक्रामा विभाजित यी टुक्रालाई 'टेक्टोनिक प्लेट' भन्छन्। यस्ता प्लेटहरू ठोकिँदा, एक प्लेट अर्कोका मुनि घुस्दा वा घोटिने क्षेत्रमा दबाब सिर्जना हुँदा शक्ति सञ्चय हुँदै जान्छ। केही समयसम्म यस्तो शक्ति सञ्चित भएर रहन्छ, तर जब यस्तो शक्ति उक्त क्षेत्रमा रहेको चट्टानले थाम्ने क्षमताभन्दा बढी हुन्छ, तब पृथ्वीको माथिल्लो तहमा रहेका चट्टानसमेत फोरेर भएभरको ऊर्जा एकैचोटि बाहिर निस्कन्छ। यसरी सयौँ वर्षदेखि सञ्चित ऊर्जा एक्कासि निस्कँदा भूकम्प जान्छ।

नेपाल पनि यस्तै प्लेट इन्डियन प्लेटको माथि रहेको छ। त्यसैले यहाँ नियमितजसो कहीँ न कहीँ थाहै नपाइने, साना र ठूलामध्ये कुनै न कुनै प्रकारका भूकम्प गइरहन्छन्। करिब पाँच करोड वर्ष पहिले दक्षिणतर्फबाट आइरहेको इन्डियन प्लेट उत्तरमा रहेको युरेसिएन प्लेटसँग ठोक्किन पुगेको विश्वास प्राविधिकहरूको छ। उक्त ठोक्काइपछि पनि इन्डियन प्लेट उत्तरतर्फ सर्ने क्रम रोकिएको छैन। इन्डियन प्लेट उत्तरतर्फ सर्ने क्रम तिब्बत र नेपालबीचमा भने प्रतिवर्ष एक इन्चका दरले चालू छ।

भूकम्पीय इतिहासअनुसार नेपालमा हरेक 70 देखि एक सय वर्षमा एक महाभूकम्प र हरेक 50 वर्षमा मध्यमखालको भूकम्प जाने गरेको पाइन्छ। यसअघि नेपालमा विसं 1280, 1312, 1401, 1771, 1834, 1865, 1882, 1890, 1891, 1914, 1923, 1938, 1990, 2045 र 2068 सालमा ठूला भूकम्प गएको इतिहास छ।

नेपालमा भूकम्पको सबैभन्दा त्रासदी क्षण 1990 साल माघ 2 गतेको हो । त्यसबेलाको मानवीय र भौतिक क्षतिको त्रास अहिलेसम्म पनि आमनेपालीको मानसिकतामा बाँचिरहेको छ। त्यसपछि 2045 साल भदौ 5 गते र 2068 साल असोज 1 गते पनि भूकम्प आएको थियो । 2045 को भूकम्प सानो स्केल करीब 5 रेक्टरको भए पनि धनजनको क्षति भने व्यापक भयो । 2068 सालको भूकम्प करीब 6 रेक्टरको भए पनि मानवीय र भौतिक क्षति कममात्रै भएको थियो।

भूकम्पबाट कसरी बच्ने

भूकम्प कतिखेर कहाँ कत्रो जान्छ भनेर अनुमान गर्न सकिंदैन तर पनि वैज्ञानिकहरूका अनुसार चराचुरुङ्गी एकाएक कराउनु, गाइवस्तु आत्तिनु, कुकुर भुक्नु जस्ता अस्वाभाविक अवस्था देखिएमा भुँचालो जानसक्ने संकेत हुन सक्छ। यस अवस्थामा सर्तक रहनु पर्ने हुन्छ। असुरक्षित घर जोखिमयुक्त हुने भएकोले प्राविधिकको सल्लाहमा सुरक्षित घर बनाउने, पुरानो घर मर्मत सम्भार तथा भवन निर्माण संहिताको पालना गर्ने, दराज, र्‍याक आदिलाई राम्ररी बाधेर वा काटी कब्जा लगाएर नहल्लिने बनाउने, विषादी, प्रज्ज्वलनशील पदार्थ सुरक्षित ठाउमा राख्ने, भुचालो आइहाले ढोकाको चौकोस, खाट, टेबुल आदि वस्तुको मुनी बस्ने, ग्यास चुलो, बिजुली आदि तत्काल नभएमा भूकम्पबाट हुने जोखिमलाई न्यूनिकरण गर्न सकिन्छ |भूकम्पको भविष्यवाणी गर्न सकिँदैन। भूकम्पबाट बच्ने उपाय भनेको भूकम्प पूर्व गर्नुपर्ने तयारी नै हो।