ल्याङच्याह：साँस्कृतिक क्रान्तिको समयमा सी चिन फिङ--चौथो भाग

   सन् १९६८ डिसेम्बर २२ तारिख अध्यक्ष माओ चतोङले उद्घोष गर्नुभयो 'ग्रामीण भेगका गरिब किसानबाट युवाले पुनशिक्षा लिन आवश्यक छ।' एक करोड ७० लाख युवा विद्यार्थीहरु जो सहरी जनसंख्याको दस भागको एक भाग थियो उनीहरु सहर छोडेर ग्रामीण क्षेत्रमा गए र सुरु गरे जीवनको अविस्मरणीय यात्रा।

   सी चिनफिङ तिनै युवामध्ये एकजना थिए। उहाँ राजधानी बेइजिङबाहिर गएर यानआनलाई आफ्नो दोस्रो घरको रुपमा बस्न थाल्नुभयो।

   सी चिनफिङका लागि बेइजिङ छोड्नु भनेको भाग्नुजस्तै थियो। सन् १९६२ मा उहाँका बुबा सी चोङसुनलाई पार्टी नेतृत्वतहबाट हटाइएको थियो। परिणामस्वरुप सी चिनफिङले आफ्नो बाल्यकालमा   भेदभावको सामना गर्नुपर्‍यो। यो अवस्था सांस्कृतिक क्रान्तिको बेला अझै खराब बन्यो र उहाँहरुको सम्पूर्ण सम्पत्तिहरु जफत गरियो। पछि सी चिनफिङले लेख्नु भएको छ "मेरो पहिचान नै कथित प्रतिक्रियावादीको अनुशासनहिन छोराको रुपमा थियो। म मुश्किले १५ वर्षको थिएँ। उनीहरु मलाई १०० मृत्युको लायक छस भन्थे।"

   सी चिनफिङले आफूलाई पहिले प्रहरी कार्यालयमा लगिएको थाहा पाउनुभयो र त्यसपछि उहाँलाई किशोरहरु राख्ने जेलमा लगियो। त्यहाँ अत्यधिक भिड भएकाले जेलभित्र हाल्नका लागि एक महिना कुर्नुपर्ने भयो। उहाँले स्वयसेवाका लागि ग्रामीण क्षेत्रमा जाने टुङ्गो गर्नुभयो। "उनीहरुले म यानआनमा जाँदै गरेको देखे। त्यहाँ जानु भनेको लगभग निर्वासनमा जानु जस्तै थियो। त्यसकारण उनीहरुले जेलमा हाल्नुको साटो मलाई त्यहाँ जाने अनुमति दिए।" उहाँले स्मरण गर्नुभयो।

   उहाँले यानआन छनोट गर्नुभयो किनभने क्रान्तिको समयमा त्यही ठाउँमा उहाँका बाबाले लामो समय पार्टीको काम गर्नु भएको थियो।

   सन् १९६९ जनवरी १३ मा बेइजिङ रेलवे स्टेसन मानिसहरुको भीडले भरिएको थियो। हावा दुःखले भरिएकोथियो। सी चिनफिङ मुश्किलले १६ वर्षका हुनुहुन्थ्यो जब उहाँ कथित यानआनका लागि 'शिक्षित युवा एक्प्रेस'मा यात्रा गर्न थाल्नुभयो। जब रेल गुड्न थाल्यो रेलको भित्र रहेका र बाहिर रहेका सबै रुन थाले।

   पछि सी चिनफिङले व्याख्या गर्नुभयो "म मात्र एउटा युवा थिएँ जो मुस्कुराइरहेको थिएँ। रेलबाहिर रहेका थुप्रै मेरा आफन्तहरु किन भन्दै मलाई प्रश्न गरिरहेका थिए। मैले भने यदि म यहीँ रहेको भए म रुने थिएँ। मलाई थाहा छैन यदि म बाँच्थे कि बाँच्दिनथेँ। त्यसकारण अहिले यहाँबाट छोड्नु राम्रो हैन त?"

   'शिक्षित युवा एक्प्रेस' रेल थोङछुआनको सहरमा पुग्यो। त्यसपछि यानआन फर्केर आइयो किनभने यानआनमा रेल जाँदैन थियो।

   ट्रक चढेर यानआन जानुभन्दा अगाडि उहाँहरुले बिहानको खाजा खानुभयो। त्यहाँको भूगोल हिउँदले गर्दा उजाड र खैरो देखिन्थ्यो। जब उहाँहरु यानआनमा पुग्नुभयो पहिले नै साँझ परिसकेको थियो। सबै कुरा धुलोले ढाकेको थियो।

   ट्रक यानआनको नर्मल स्कुलमा रोकियो जहाँबाट हाम्रो यात्रा सुरु भयो। यानआनको बारेमा धेरै जिज्ञासा थिए, त्यसमध्ये केही त हिँडेर थाहा पाउन सकिन्थ्यो। यो सानो सहर थियो र हिँडेरै आधा घण्टामा छिचोल्न सकिन्थ्यो। सबैभन्दा अग्लो भवन दुई तलाको सिन्ह्वा पुस्तक पसल थियो। सहरका बाटाहरु कालोपत्रे थिए, जहाँ गल्लीका बत्तीले चिसो हावामा शासन गरिरहेका थिए। बस स्टेसनबाट चुइँचुइँ आवाज र धिपधिपे उज्यालो आइरहेको थियो। के यो साँच्चै क्रान्तिको कोक्रो थियो?

   यानआन बारेका सबै कल्पनाहरु बेइजिङले चकनाचुर पारेको थियो। उनीहरुका अनुहारमा नैराश्य पोतिएको थियो।

   उनीहरुले १५ औँ धुलै धुलो भएको सडकको यात्रा फेरि सुरु गरे। ट्रकहरुको संख्या क्रमशः कम हुँदै गयो र अन्तमा सीमित सवारी साधनमात्र बाँकी रहे। यात्रारत केही युवाहरुले ठूलो ठूलो स्वरमा भन्न थाले गुरुजी तपाईंले गलत बाटो पो ल्याउनुभयो कि।

   सी चिनफिङ पूरै बाटोभरि धेरै बोल्नुभएन। उहाँलाई कुन ठाउँमा कता लगिदैछ भन्ने बारेमा केही थाहा थिएन।

   अर्को दिन सी चिनफिङ र उहाँका साथीहरु यानछ्वान काउन्टीको कम्युनमा पुग्नुभयो। त्यहाँ प्रत्येकले अध्यक्ष माओको भनाइ संकलित किताब र सेटो टावेल पाउनुभयो। त्यसपछि उहाँहरु आफ्नो उत्पादन टिमतिर छरिनुभयो।

   शिक्षित युवाहरु आउने क्रम जारी थियो। सन् १९६९ देखि १९७६ सम्म चार समूहमा गरी जम्मा २ लाख ८० हजार युवाहरुलाई बेइजिङबाट यानआनमा लगिएको थियो।

   सी चिनफिङ अन्य १४ युवाहरुसँगै लिआनच्याह गाउँमा खटाइएको थियो। तिनीहरुमध्ये सी सबैभन्दा कम उमेरका हुनुहुन्थ्यो।

   पछि लिआनच्याहका पार्टी सचिव हुनु भएका लिआङ युमिङका अनुसार सी चिनफिङ खैरो सुइटकेसमा पूरा किताब बोकेर आउनु भएको थियो। एक दिन उहाँहरु गाउँका युवालाई भारी बोक्ने सीप सिकाउँदै हुनुहुन्थ्यो। एकजना चलक युवाले खैरो सुइटकेसलाई सबैभन्दा सानो देखेर त्यही बोक्नका लागि रोजे। तर उसले त्यसलाई निश्चित दुरीसम्म बोकेर लान सकेन। थकाइ मार्न बसेको ठाउँबाट उसले त्यो सानो सुइटकेसलाई त्यहीँ छोडेर अर्को ठूलो झोला बोक्यो र थाहा पायो त्यो ठूलो झोला त सानो खैरो सुइटकेसभन्दा धेरै हलुका थियो। उसलाई अचम्म लाग्यो र सोध्यो यो बेइजिङको केटाले यो खैरो सुइटकेसमा सुन बोकेको छ कि के हो? लिआनच्याहमा पुगेपछि मात्र सबैले थाहा पाए कि सी चिनफिङले बेइजिङबाट दुईवटा झोला सुइटकेस ल्याउनु भएको छ। ती दुईमध्ये ठूलो चाहिँ सी आफैँले बोक्नु भएको थियो जहाँ भरी किताबहरु थिए।

   सपना र यथार्थबीचको द्वन्द्व

   सन् १९६९ को चिनियाँ नयाँ वर्षका अवसरमा शिक्षित युवाहरुले स्थानीय बाफमा पकाएको खानेकुरा स्टिमबोल खाने अवसर पाएका थिए। यो स्थानीयको सम्मानित पाहुनालाई स्वागत गर्ने परम्परा थियो। बंगुरको मासु, भुटेको कुखुरा, मिटबल र करङ लगायतका परिकारहरु टेबुलमा राखिएको थियो। साथमा भातबाट बनाइएको रक्सी पनि थियो। यो एकप्रकारको भव्य भोज थियो जबकि त्यहाँ पुग्दो खानेकुरा हुँदैन थियो। युवाहरु यो देखेर छक्क परे। कसले यस्तो स्वादिलो खानेकुराको व्यवस्था गर्‍यो। तर यो लामो समय रहेन र लिआनच्याहले आफ्नो सक्कली रङ देखायो।

   नयाँ वर्ष मनाएको केही समयमै केही मान्छेहरु गाउँबाट आफ्नो घरको ढोका बन्द गरेर बाहिर निस्कन्थे। यो समय गाउँलेहरु घर छोडेर खानेकुरा माग्न जान्थे।

   यानछुआन काउन्टीका लगभग आधाजस्तो गाउँलेहरु खानेकुरा माग्नका लागि बाहिर जाने गर्दथ्ये। काउन्टीको उत्पादन समुहका प्रमुख पनि यसरी माग्न जान्थे। त्यो काउन्टीमा पुगेका युवाहरुलाई यसरी पनि बाँच्न सकिन्छ भन्ने कुरा थाहा थिएन।

   किसानहरुले सघन रुपमा काम गरेको देखेर सी चिनफिङ छक्क पर्नुभयो। उनीहरु बिहान छ बजे नै उठ्थे र पहाडमा काम गर्न जान्थे। पहाडमा सासै नफेरी काम गर्थे। दिउँसोको खाना खाने समयसम्म पनि उनीहरु निरन्तर काम गरिरहेका हुन्थे। कामका बीचमा रहेको छोटो आरामको समयमा सी चिनफिङले चुरोट खान सिक्नुभयो।

   गाउँले जीवन र सीले गाउँका बारेमा सुन्नु भएको कुराका बीचमा ठूलो विरोधाभाष थियो। त्यसकारण लिआनच्याहको सीको पहिलो वर्ष अन्योलमै बित्यो।

   पछि सीले सम्झनुभयो जव उहाँ पहिलोपटक त्यहाँ पुग्नु भएको थियो उहाँलाई अपनत्व महसुस नै भएको थिएन। एउटा कुरा के थियो भने सीले स्थनीय कुकुरलाई रोटी खुवाएको कुराको व्यापक आलोचना हुने गर्दथ्यो। त्यो रोटी सीले बेइजिङबाट लानु भएको थियो र मान्छेले खानका लागि खराब भइसकेको थियो। त्यसकारण उहाँले यो कुरालाई दिनु भएको थियो। गाउँलेहरुले यस्तो महत्वपूर्ण खानेकुरा पनि कुकुरलाई दिइन्छ भनेर कल्पनासम्म गरेका थिएनन्। राजधानीबाट आएका शिक्षित युवाहरुले खानेकुरा खेर फालिरहेका छन् भने कुरा एक मुख दुई मुख हुँदै वृहत रुपमा हल्ला फैलिएको थियो।

   "म १५ वर्षको मात्र थिए र त्यहाँको वातावरण मेरा लागि अनुकूल थिएन। म अपरिचित थिएँ र मेराबारेमा गलत बुझाइ थियो। म एक्लो थिएँ।" उहाँले सम्झनुभयो।

   उहाँको परिवारको जीवनलाई टुक्राटुक्रामा विभाजन गरिएको थियो। उहाँको बुबालाई पक्रेर जेलमा राखिएकोथियो। आमालाई घटुवा गरिएको थियो भने बहिनीलाई भित्री मंगोलिया पठाइएको थियो। सी हमलेटको "बाच्ने कि मर्ने?" भन्ने दोधार जस्तै संघर्ष गर्दै हुनुहुन्थ्यो।

   केही महिनापछि, सीले आफ्ना परिवारलाई भेट्नका लागि बेइजिङ जाने अनुमति माग्नुभयो। उहाँको यो भनाइपछि प्रहरीले उहाँलाई पक्रियो र सहर फर्किन खोजेको अभियोग लगायो।

   सीलाई प्रहरी कार्यालयमा राखियो र कडा शारीरिक श्रममा लगाइयो। "हामी बेइजिङको हाइतिआन जिल्लाको जमिनमुनिको नालीमा सुतेर बिताएका थियौँ।" प्रहरीले भनेको थियो।

   लिआनच्याहका मान्छेले पाँच महिना अगाडिकै जस्तो सीलाई देख्न चाहन्थे। त्यो बेला उहाँको अनुसारको छाला बुढो मान्छेको जस्तो भएको थियो र धुँवाले पूरै अनुहार पाकेको थियो।

   "म युवा थिएँ र उनीहरुसँगै गाउँमा गएर बस्ने सानो रोजाइ मात्र थियो।" सी चिनफिडले आफ्नो त्यो समयमा फर्केर लिआनच्याहको समय सम्झदै भन्नुभयो "मेरो भविष्यको कुनै योजना थिएन। मलाई एकवद्धताको महत्वलाई पनि मैले बेवास्था गरेको थिएँ। मानिसहरु त्यो पहाडमा दैनिक काम गर्दथे र म यताउता गर्दथेँ। यसले गलत प्रभाव पार्‍यो।"

   बेइजिङको केटा र ग्रामीण केटा

   सी चिनफिङले ग्रामीण र सहरी क्षेत्रका युवाबीच रहेको खाल्डो पुर्ने पुलको काम गर्नुभयो। र उब्रिएको समयमा उहाँले नयाँ व्यक्तिको रुपमा आफूलाई बढाउनुभयो।

   केही समयमा लिआनच्याहमा उहाँले अत्यधिक झिँगाहरु रहेको पाउनुभयो। असंख्य झिँगा र अन्य अज्ञात किराहरुको टोकाइबाट उहाँको शरीरभरि फोका उठे। उहाँको संवेदनशील छालाका कारण पिँडुलामा उठेका फोका कन्याएर घाउ नै घाउ भएको थियो।

   उहाँलाई झिँगाहरुसँग अभ्यस्त हुन दुई वर्ष लाग्यो। उहाँ काठको मुढा जस्तै सुत्नुहुन्थ्यो। जतिसुकै झिँगा किराले टोकुन् उहाँलाई मतलव थिएन।

   शौचालय पनि प्रयोग गर्ने खालको थिएन। ग्रामीण क्षेत्रको शौचालयको अवस्था अत्यन्त नाजुक थियो। ती शौचालयहरु फोहोर थिए। हिउँद हुन अथवा वर्षा सधैँ मल थुप्रिएका हुन्थे। "चाँडै हरेकले समयको फेसनजस्तै यो उनीहरुको व्यवसाय हो थाहा पाए।" उहाँले भन्नुभयो।

   ग्रामीण क्षेत्रमा नुहाउने बाथरुम पनि थिए। जब चिसो हुन्थ्यो मानिसहरु पानी उमाल्थे टाबेल चोबेर शरीर पुस्थे। जब मौसम न्यानो हुन्थ्यो तब मानिसहरु खोलामा नुहाउन जान्थे।

   अरु शिक्षित युवाले सी चिनफिङलाई "लजालु व्यक्ति" भन्थे। उहाँ सशक्त मानिसकताको हुनुहुन्थ्यो र कहिल्यै पनि गुनासो गर्नुभएन। गाउँलेहरुका लागि उहाँ ज्ञानी, सजिलो र सामान्य व्यक्ति हुनुहुन्थयो जो बोल्दा कहिल्यै पनि क्रान्तिकारि अथवा परम्परावादी हुनु भएन। उहाँमा शहरी क्षेत्रको हावाको प्रभाव रहेको थिएन जसले उहाँलाई गाउँलेहरुबाट टाढा बनाओस्।

   सी चिनफिङ आफ्ना जुत्ता साथीलाई दिनुभयो जो खाली खुट्टै हिँड्ने गर्दथे। उहाँले कहिलेकाहीँ गाउँलेको कपाल काट्ने काम पनि गर्नुभयो। अनि कहिलेकाहीँ पौडी प्रशिक्षक पनि बन्नुभयो। लिआनच्याहका थुप्रै युवाहरु सीका साथी बने यद्यपि उनीहरुलाई थाहा थियो सीका बाबा कथित राजनीतिक गल्ती गरेका छन् र उनी प्रतिक्रियावादी परिवारका हुन्।

   बेइजिङमा पढेर लिआनच्याहमा काम गरेका एकजना शिक्षित युवाका अनुसार सी चिनफिङ सधैँ सबैलाई समान व्यवहार गर्नुभयो। उहाँ मुस्कुराएर नम्र स्वरमा बोल्नुहुन्थ्यो।

   गाउँलेहरुले त्यो युवालाई अनुमोदन गरे र त्यही युवा गाउँ बाहिर र विश्वको सूचनाको श्रोत बनेको थियो।

   खाना सम्झना

   सी चिनफिङको पेट अब यसअघि कहिल्यै पचाउन नसकेका खानेकुराहरूप्रति अभ्यस्त हुँदै गयो। सी चिनफिङ जब छोटो समयमा लागि आफ्ना साथीहरूसँग ल्याङच्याहमा पहिलो पटक आउनुभएको थियो, उहाँले गाउँलेहरूकै घरमा खानुभएको थियो। मकै र भटमासको पीठोबाट बनेका पाउरोटी लगायतका खानेकुरा गाउँलेहरूले पुरस्कार स्वरूप दिएका थिए। जब उहाँहरू खान थाल्नुहुन्थ्यो, गाउँका बच्चाहरू उत्साहपूर्वक उभिएर नियाल्ने गर्दथे। गाउँको जीवनमा, पैचिङको जीवनमाभन्दा निकै ठूलो अन्तर थियो। तथापि उहाँहरू गाउँलेहरू भन्दा पनि राम्रो तरीकाले त्यहाँ बस्नुभयो।

   ल्याङच्याहमा गाउँलेहरूले राज्यनियन्त्रित खेतीपाती उत्पादनको आधाभाग राज्यलाई उपलब्ध गराएर दायित्व निर्वाह गरिरहेका थिए। उनीहरूले मासिक १० किलो प्रतिव्यक्ति पाउने गर्थे। शिक्षित युवाहरूलाई भन्दा यो आधाले कम थियो। उनीहरू आफू पालिनका लागि चोकर रोटी र अनाजपत्ताहरू खाने गर्दथे।

   यो त्यतिबेलासम्म थिएन जतिबेला शिक्षित युवाहरूले आफैंले खाना पकाएर खान शुरू गरेका थिएनन् र स्थानीय परिस्थितिमा खाना तयार गर्न कति गाह्रो हुन्छ भन्ने महसुस गरेका थिएनन्।

   सबैभन्दा पहिलो अफ्ठ्यारो भनेको बाल्ने दाउरा थियो, जुन अलिकति जम्मा गर्न पनि गाह्रो हुन्थ्यो। त्यसकारण प्रायः भात आधाउँधी त काँचै हुन्थ्यो।

   केही समयपछि उनीहरूलाई गाउँलेहरूले जम्मा पारेका मकैका नल बालेर खाना पकाउने सुविधा दिइयो, जसबाट उनीहरूको आगो बाल्नका लागि परेको ठूलो समस्या पार लगाइएको थियो।

   तर उनीहरू प्रायः भोकभोकै रहन्थे। राती जब उनीहरू इँटाको बिस्तरामा पल्टिन्थे, उनीहरू प्रायः खानेकुराकै बारेमा कुराकानी गरिरहेका हुन्थे। र, उनीहरू अधिकांश कुरा पनि कसरी भोकै रहन पुगें भन्नेबारेमा चर्चा गर्थे। तथ्यांकका अनुसार त्यस वर्षपछि सरकारले शिक्षित युवाहरूका लागि आपूर्ति गरिँदै आएको राशनमा पनि सरकारले कटौती गरिदियो। र करीब ४० प्रतिशत जति त आफ्नो लागि खाना आपूर्ति नै गर्न नसक्ने भए।

   सी चिनफिङले भन्नुभयो, "त्यो यस्तो समय पनि थियो, जतिखेर मैले तीन महिनासम्म त तेलको स्वाद पनि चाख्न पाइन। एकवर्षको हिउँदमा मेरो घरबाट केही पैसा पठाइएको थियो। मेरो कोठामा बस्ने साथी र मैले केही किलो फ्रोजन सुँगुरको मासु किनेका थियौं। हामीले त्यो टुक्रा टुक्रा काट्यौं र नपकाइकन भएपनि खाइहाल्यौं, त्यो एकदमै स्वादिलो थियो!"

   उत्पादक समूहले कहिलेकाहीं मिलमार्फत् गहुँलाई पिसेर पीठोमा बदल्थे र शिक्षित युवाहरूलाई बाँड्थे, ताकि उनीहरू अलिक स्तरीय खानेकुरा खान पाउँथे।

   सी चिनफिङका एकजना युवा कमरेड सम्झिन्छन्, जब सीले पहाडमा काम गर्न गएका बेला एउटा गहुँबाट बनेको रोटी ल्याउनुभएको थियो। खाना खाने बेला भयो, तब उहाँले देख्नुभयो, सबै गाउँलेहरूले चोकर रोटी खाइरहेका थिए। त्यस पछि उहाँले गाउँलेहरूका अगाडि त्यो रोटी खान सहज महसुस गर्नुभएन। उहाँले एक महिलालाई त्यो रोटी दिनुभयो र खाना नै खानुभएन।

   ल्याङच्याहमा रहँदाको ७ वर्षको अवधिमा सीले एक चोटी मात्रै सेतो चामलको भाग खानुभयो। एक कचौरा भात दिने मानिस थिए, लिन यिनथाङ। जसले सी नजीकै काम गर्थे र पछि सीको निकै घनिष्ठ साथी भए।

   कस्तै कठिन अवस्थाको सामना गर्नुपरेपनि सी चिनफिङले ल्याङच्याहका गाउँलेहरूप्रति गहिरो प्रेमको अनुभव गर्नुभयो। "जब म भोकाएको हुन्थें, उनीहरूले मलाइ खानेकुरा पकाइदिन्थे, जब मेरा लुगा मैला हुन्थे, उनीहरूले धोइदिन्थे र जब मेरो सुरूवाल च्यातिएको हुन्थ्यो, उनीहरूले सिलाइदिन्थे।"