चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र बाघ गैंडा जस्ता जनावर एकपछि अक्र्रो मर्ने क्रम बढेपछि यसको संरक्षणमा बासस्थान सुधारका योजना अगाडि बढाइएको छ। जनावर एकपछि अर्को मर्नुका अनेक कारणहरू मध्येमा मुख्य कारण बासस्थानकै समस्या रहेको जानकारीमा आएपछि सुधारको योजना अगाडि बढाइएको गोरखापत्र अनलाइनले लेखेको छ।
"राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागसँग समन्वय गरेर अहिले बाघ गैंडा जस्ता जनावरको बासस्थान सुधारमा लागेका छौ", चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत वेदकुमार ढकालले जानकारी दिनुभयो।
उहाँले भन्नुभयो, "अहिले निकुञ्ज भित्रका बाघ, गैंडाजस्ता जनावर मर्ने तथा निकुञ्जबाहिर मानवबस्तीमा आएर सर्वसाधारणलाई दुःख दिनु भनेको निकुञ्जभित्र नासिदै गएको घाँसे मैदान र पुरिदै गएका पोखरीका कारणले हो भन्ने हाम्रो निष्कर्ष हो। यसैले पहिला हामी बासस्थान सुधार गर्न लागेका छौँ।"
कूल ९२८ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल रहेको निकुञ्जमा पहिला २० प्रतिशत घाँसे मैदान थियो तर अहिले घट्दै गएर १० प्रतिशतभन्दा थोरै भएको छ। निकुञ्जका पोखरी पनि सुक्दै गएका छन्। सयभन्दा बढी निकुञ्जका घोल पुरिदै र पुरिने अवस्थामा रहेकाले पनि समस्या आएको हो।
वन्यजन्तुका लागि पानीको ब्यवस्था गर्न कतिपय ठाउँमा कृत्रिम पोखरी बनाइए पनि त्यो प्रभावकारी हुन सकेको छैन। निकुञ्जले गर्न लागेको बासस्थान सुधारअन्र्तगत घासेमैदानको सुधार र निकुञ्ज भित्रका घोलको संरक्षण गर्दै कृत्रिम ताल निर्माण नै हुन्।
"हात्ती गैंडालाई पानी आहाल खेल्ने घोल र पोखरी चाहिन्छ। पहिलो चरणमा हामीले निकुञ्जभित्र ६० वटा कृत्रिम पोखरी बनाउँदैछौ", प्रमुख संरक्षण अधिकृत ढकालले भन्नुभयो। उहाँले निकुञ्जभित्र गएको वर्ष ८० हेक्टर घासेमैदान सुधार गरिएको र यो वर्ष थप दुई सय हेक्टर घासेमैदान सुधारका योजना रहेको पनि जानकारी दिनुभयो।
हात्ती र गैडा घाँस खाने जनावर हुन्। बाघ मांसाहारी भए पनि उसले खाने मृग जरायो जस्ता आहाराजन्य जनावरको मुख्य आहारा पनि घाँस नै हो। तर निकुञ्ज भित्रका घाँसे मैदान वर्षात्को बाढीले चुरेको माटो ल्याएर पुरिदा नासिदै गएको छ।
चुरे र महाभारत शृङ्खलामा अहिले भइरहेको अनियन्त्रित विकास योजनाले जथाभावी डोजर लगाइँदा पनि त्यहाँका माटो पानीले बगाएर निकुञ्जमा पु¥याउँदा यसले घासे मैदान र पोखरी तथा घोलमा असर गरिरहेको ढकालको बुझाइ छ। त्यसैका कारण वन्यजन्तुलाई आहाराको कमी हँुदा एक आपसमा द्धन्द बढेको बताइन्छ। निकुञ्जले दिएको जानकारीअनुसार चालु आर्थिक वर्षकै साउन यताको सात महिनामा निकुञ्जभित्र २८ वटा गैडा र पाँच वटा बाघ मरिसकेका छन्। जबकी अघिल्लो आर्थिक वर्ष भरिमा २६ वटा गैंडा र चारवटा बाघ मरेको तथ्याङ्क निकुञ्जँसग छ। अहिले मरेका ध्ये अधिकांश एक आपसमा जुधेर मरेका निकुञ्जको निष्कर्ष छ।
बाघ, गैँडा, हात्ती जस्ता जनावर अहिले निकुञ्ज बाहिरका मानवबस्तीमा पनि छन्। पश्चिम चितवनको मङ्गलपुर, नारायणगढ, मेघौली माडी लगायतका क्षेत्रमा वन्यजन्तु मानव बस्तीमा निस्किएका छन्। यसरी मानव बस्तीमा निस्किएका जनावरलाई निकुञ्जमै फर्काउन पनि निकुञ्ज भित्रका बासस्थान सुधार हुनु जरुरी थियो।
निकुञ्जमा लामो समय वन्यजन्तु विज्ञका रूपमा कार्यरत पशु चिकित्सक डा. कमल गैरे भन्नुहुन्छ,"पछिल्लो समय वन्यजन्तुको सङ्ख्या बढ्दै गर्दा बासस्थानमा देखिएको समस्याले जनावरमा असर गरेको देखिन्थ्यो। अब बासस्थान सुधार हुने हो भने एक आपसमा जुधेकै कारण बाघ र गैडा जस्ता जनावर मर्नेक्रम भने घट्ने छ।"
