जोखिम घटाउन मौसमको पूर्वसूचना प्रणाली

हिजोआज वर्षाको समय छ। वर्षाले वाढी पहिरो लगायतका विभिन्न जोखिम ल्याउन सक्छ। वर्षाका बेला कतै हिँडडुल गर्नुछ भने ११५५ टोल फ्री नम्बरमा सम्पर्क गर्नसक्नुहुन्छ। जहाँबाट वर्षा बढी हुने स्थान, बाढी, पहिरो र डुबान जोखिम क्षेत्रको जानकारी सहजै लिन सकिने गोरखापत्र अनलाइनले लेखेको छ।

त्यस्तै 'नेपाल फ्लड अलर्ट'नामको फेसबुक पेज र ट्विटर पेजमा पुगेर पनि वर्षा र यसले निम्त्याउने जोखिमको अवस्था थाहा पाउन सकिने बाढी पूर्वानुमान महाशाखाका कर्मचारी सुनिल पोखरेलले बताउनुभयो। उहाँले भनेझैँ त्यस पेजमा शनिबार बिहानै तीन दिनको बाढी पूर्वानुमानको सूचना प्रकाशित भयो। जानकारीसँगै नदीको नक्सामा बाढीले देखिएको उतारचढाव सहितको जानकारी पनि उपलब्ध छ।

बाढी पूर्वानुमान बुलेटिनमा राखिएको सूचनाअनुसार विगत २४ घन्टामा सबैभन्दा बढी वर्षा लमजुङको बेँसी सहरमा भएको छ। यस अवधिमा करिब १०० मिलिमिटरवर्षा भएको थियो। सोही बुलेटिनमा नेपालका ठूला तथा मझौला नदीहरू कन्काई, कोसी, कमला, बाग्मती, नारायणी, पश्चिम राप्ती, बबई, कर्णाली र महाकाली नदीमा आइतबाररातिसम्म हुने वर्षाले बहाव बढ्ने तर सतर्कता तहभन्दा तल नै बहावको अवस्था स्थिररहने उल्लेख छ।

बुलेटिनमा उल्लेख भएअनुसार सुदूरपश्चिम, मध्यपश्चिम र पश्चिम क्षेत्रका स्थानीय नदीमा भने बहाव उच्च रहँदा आकस्मिक बाढी आउने सम्भावना छ। सुदूरपश्चिम प्रदेशको डडेल्धुरा, डोटी, कैलाली, कञ्चनपुरको चुरे पहाडबाट बग्ने नदी तथा पाँच नम्बर प्रदेशको बर्दिया, बाँके, दाङ, कर्णालीका केही र प्रदेश ३ का पहाडी जिल्लामा बग्ने नदीमा बाढी आउने भएकाले सतर्क रहन भनिएको छ।

आगामी एक हप्तासम्म प्रायः नदीका जलाधारको बहाव बढ्दै साताको अन्त्यसँगै बहाव उच्च हुने भएकाले तटीय क्षेत्रमा सतर्कता अपनाउन भनिएको छ। तटीय क्षेत्रका कृषि उपज असार २८ गतेभित्र थन्काइसक्न बाढी पूर्वानुमान महाशाखाले अनुरोध गरेको छ।

सो अवधिदेखि तटीय क्षेत्रमा निर्माण कार्य नगर्न, नगराउन पनि महाशाखाले भनेको छ। त्यस्तै हाइड्रोलोजी डट जीओभी डट एनपी वेब साइटमा राखिएको विस्तृत जानकारी अध्ययन गरेर यात्राको योजना बनाउन र प्राकृतिक प्रकोपबाट बच्न सकिन्छ।

"जुलाई १५ तारिखपछि नदीमा उच्च बहाव हुनेछ," जलविज्ञ विनोद पराजुलीले भन्नुभयो, "एक महिनासम्म नदीको बहाव बढ्दा जनजीवन जोखिममा पर्न नदिन सतर्क छौँ। " उहाँका अनुसार वेब साइटमा कुन खोलाको सतहको अवस्था कस्तो छ भनेर थाहा पाउन रातो, हरियो, पहेँलो, नीलो आदि रङले सङ्केत गरिरहन्छ।

उच्च बहाव भएपछि वेब साइटमै साइरन बज्छ। "जुन क्षेत्रमा जोखिम बढेको हो, सो क्षेत्रमा तत्काल मोबाइलबाटै म्यासेज पठाउने व्यवस्था छ," उहाँले थप्नुभयो, "जसका लागि नेपाल टेलिकम र एनसेलसँग सहकार्य गरिरहेका छौँ। " बाढी र मौसमको पूर्वानुमानमा फुलफेजको सेवा प्रदान गरिरहेको जल तथा मौसम विज्ञान विभागका महानिर्देशक सरजुकुमार वैद्यले बताउनुभयो। उहाँका अनुसार जलाधारको सञ्जालमा नेपाल धेरै वर्ष अघिदेखि सक्षम छ।

उहाँका अनुसार बाढी र मौसमसम्बन्धीे तीन दिनको जानकारी हरेक दिन दिँदै आएकामा हरेक दिन एक हप्ताको जानकारी दिने तयारी विभागले गरिरहेको छ। पहाडमा पानी परे त्यो स्थानमा पहिरो जान सक्छ भने तराई डुबानमा पर्न सक्छ।

"लगातार ६ घन्टा पानी परेमा पहिरो जानसक्छ भनेर एलर्ट गराउँछौँ," उहाँले भन्नुभयो, "तराईमा पनि डुबानको सतर्कता गराउँछौँ। " पहाड र हिमाली क्षेत्रले मात्र ८० प्रतिशत भूभाग ओगटेको छ। नदीको बहाव परीक्षण गर्ने मोडम राख्न निकै कठिन रहे पनि थप सतर्कताका साथ राख्ने तयारी भइरहेको जानकारी उहाँले दिनुभयो।

बाढी, जल तथा मौसम विज्ञान विभागले मौसम पूर्वानुमान महाशाखा नै गठन गरेर मौसमको जानकारी दिएजस्तै बाढीसम्बन्धी जानकारी बाढी पूर्वानुमानका लागि छुट्टै महाशाखा गठन गरेको करिब ६ महिना पुग्यो। पहिले विभागकै बाढी शाखाले हेर्दै आएको पूर्वानुमानको काम अब छुट्टै महाशाखामार्फत सुरु गरेको हो। गएको बुधबारमात्रै महाशाखाले बबरमहलमा आफ्नो छुट्टै कार्यालय स्थापना गरेको छ।

महाशाखाले बाढीका कारण नदीको बहाव, वर्षाको खतरा, पहिरो र डुबान हुनसक्ने उच्च जोखिम रहेका २२४ क्षेत्रको पहिचान गरेको छ। जोखिम क्षेत्रलाई प्राथमिकतामा राख्दै ती क्षेत्रमा सम्भावित प्राकृतिक प्रकोपबाट जनधनको क्षति रोक्न पूर्वसूचना प्रदान गरिरहेको जलविज्ञ विनोद पराजुलीले बताउनुभयो।

बाढीको पूर्वसूचना दिन देशका १३० स्थानमा स्वचालित बाढीमापन केन्द्र स्थापना गरिएको छ। "केन्द्रमा रहेको राडारले हरेक मिनेटमा नदीको सतह बढे, घटेको जानकारी दिन्छ," पराजुलीले भन्नुभयो, "सिमकार्ड र मेमोरी कार्डमार्फत महाशाखाको वेब साइटको सर्बरमा ती सूचना अद्यावधिक भइरहन्छ। " जसका लागि कम्युनिकेसन मोडमले पनि सघाउने गर्छ। उच्च जोखिम भनेर तोकिएको इम्जा, च्छोरोल्पा, वरुण र ठूलागी तालको जानकारी भने भूउपग्रहमार्फत सूचना उपलब्ध हुने पराजुलीले जानकारी दिनुभयो।

चौबीस घन्टाको अवलोकन गर्ने प्रणालीले ठूलो पानी परेको र बाढी आएको बखतमा खतराको घन्टी बजाउँछ। महाशाखाका अनुसार पहाडका करिब ५० वटा, हिमालका चारर तराईका करिब ५० बटा नदी बाढीको हिसाबले जोखिमपूर्ण छन्।

"खतरा र सतर्कताको तह पहिचान गरेर तटीय क्षेत्रमा खबर पठाउने गर्छौं," पराजुलीले भन्नुभयो, "बाढी वा पहिरोमा कति जनसङ्ख्या जोखिममा छन्, तिनको मोबाइल नम्बर अघिल्लो रात नै सिस्टममा प्रवेश गराइसकेका हुन्छौँ। " नदीको निरन्तर अवलोकन सातवटा बेसिनका आधारमा गरिन्छ, जसमा कर्णाली, महाकाली, पश्चिम राप्ती, नारायणी, बाग्मती र सप्तकोसी पर्छन्। त्यस्तै मझौला नदीको बहाव पनि पछिल्लो समय निगरानीमा राखिएको छ, जसमा कमला, कन्काई, तिनाउ पर्छन्।

उपबेसिनमा मुख्य बेसिनका सहायक नदी पर्छन्। सप्तकोसीका सातवटा तथा बाग्मतीका विष्णुमती, मनोहरा, नख्खु, गण्डकीको त्रिशूली, मस्र्याङ्दी, सेती, मादी, कालीगण्डकी उपबेसिनमा पर्छन्। त्यस्तै कर्णालीको सानो भेरी, सानो कर्णाली, पश्चिम सेती तथा महाकालीको चमेलिया लगायतका क्षेत्रमा बाढीमापन केन्द्रको निगरानी रहन्छ।

पराजुलीले भन्नुभयो, "अब चुरेका २७र अन्य ४० वटा स्थानीय खोलामा पनि स्वचालित प्रविधि जडान गरी तराईमा जनधनको क्षति कम गर्ने योजनामा काम भइरहेको छ, पहाड र ठूला नदीको बहावको असर तराईमा लामो समय रहने हुँदा पूर्वसूचना बलियो पार्ने प्रयास भइरहेको छ। "