फन्ट डाउनलोड
सि.आर.आइको संक्षिप्त परिचयनेपाली सेवाको संक्षिप्त परिचयसम्पर्कका लागि

गरिबी, क्यान्सर र दिलबहादुरको आत्महत्या

(GMT+08:00) 2014-04-01 14:46:13

             विश्वमै सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्या भएको देश चीन। चीनको जनसङ्ख्या एक अर्ब सैतीस करोड पुगेको छ। तसर्थ अन्य देशको तुलनामा चिनियाँहरुको अङ्क गणित अगाडि आउँछ। विश्वमा सबैभन्दा धेरै घुम्न चाहने मान्छे चिनियाँ। विश्वमा सबैभन्दा धेरै सुनका उपभोक्ता चिनियाँ। विश्वका सबैभन्दा धेरै साइकल र गाडी चढ्ने मान्छे चिनियाँ। त्यसैगरी विश्वमा सबैभन्दा धेरै भयानक क्यान्सरपीडित र क्यान्सरबाट मर्ने मान्छे पनि चिनियाँ।

            केही समय अगाडि बेइजिङ रिभ्यू पत्रिकामा साइलेन्ट किलर शीर्षकको एउटा फिचर लेख पढ्न पाएको थिएँ। त्यस लेखमा चीनका नामी बैज्ञानिक, प्रोफेसर, नेता, लगायतका व्यक्तिहरु राति अबेलासम्म काम गरेर सुतेको र बिहानसम्ममा मृत्युवरण गरिसकेका थुप्रै उदाहरणहरु दिइएको थियो। लाशको परीक्षण गर्दा सबैमा क्यान्सर भेटिन्थ्यो। त्यही भएर क्यान्सरलाई साइलेन्ट किलर अर्थात् मौन हत्यारा भनिएको रहेछ। चिनियाँ स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार चीनमा हरेक वर्ष सरदर 35 लाख नयाँ क्यान्सर रोगी देखिन्छन् र 25 लाख क्यान्सरपीडितको हरेक वर्ष मृत्यु हुने गर्छ। नेपालमा जस्तै चीनमा पनि तीन दशक अगाडिसम्म क्यान्सर, मधुमेह, उच्च रक्तचाप जस्ता रोगलाई धनीहरुको रोग भनिदोरहेछ। तर अहिले सबैभन्दा धेरै गाउँमा बसोबास गर्ने चिनियाँहरुमा क्यान्सरको सङ्केत देखिन थालेको छ।

          बेलुका अबेलासम्म चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियोको अफिसमा बसेर क्यान्सरका बारेमा एउटा कार्यक्रम तयार गरेँ। नेपालको तुलनामा चीनमा साधन र स्रोत सम्पन्न छ। त्यसमाथि चीन सरकारले नागरिकको स्वास्थ्यलाई प्राथमिकतामा राखेर काम गरिरहेको छ। हरेक नागरिकलाई स्वास्थ्य बिमा गराउने, निःशुल्क परीक्षण गर्ने, उपचारको सेवा उपलब्ध गराउने जस्ता सुबिधा हुँदा त यत्रो बिधि मान्छे क्यान्सरबाट मर्दा रहेछन् भने नेपालमा पनि पछिल्लो समयमा क्यान्सर बढ्दै गएको रिपोटहरु सम्झदा मेरो आङ नै सिरिङ्ग भयो।

           राति नौ बजे कोठामा आएँ। चीनमा नौ बजिसके पनि नेपालमा सात मात्रै बज्दै गरेकाले इन्टरनेटका सामाजिक सन्जालमार्फत घरपरिवार र आफन्त तथा साथीहरुसँग कुरा हुन थाल्यो। इलाम फिक्कलबाट होमनाथ दाजुले खबर गर्नुभयो 'फुर्केली माइलाले घरमुनिको आरुको रुखमा झुण्डिएर आत्महत्या गरेछ।' खबरले मलाई नराम्रोसँग झस्का दियो। आफ्नै छिमेकी जसलाई म काका साइनो लगाउँथे उही व्यक्ति झुण्डिएर आत्महत्या गरेको सुन्दा अत्यन्त नराम्रो लाग्यो। मैले होमनाथ दाजुलाई उसले आत्महत्या गर्नुपर्ने कारण खोतलेँ। दाजुले जवाफ दिनुभयो 'खै पेटको क्यान्सर थियो रे।'

          दिलबहादुर फुर्केली (राई)लाई गाउँमा सबैले फुर्केली माइलो भन्थे। उसको घर इलामको पूर्वीभेगमा पर्ने नयाँबजार गाबिसको वडा नं 9 मलुमजुवामा पर्छ। नयाँबजार गाबिसको पश्चिममा प्याङ गाबिससँग सीमा जोडिएको मलुमजुवा पश्चिमदक्षिण फर्किएर रहेको एउटा पारिलो भूभाग हो। मलुमजुवामा एकै परिवारबाट विभाजित लगभग दस घरजति फुर्केलीहरु रहेका छन्। झुरुप्प परेको बस्तीमा बस्ने एकजना मिहिनेती किसान थिए दिलबहादुर फुर्केली।

           दिलबहादुर नामले मात्र हैन कामले पनि दिलका बहादुर नै थिए। उनी सबैसँग हाँसेर बोल्थे। गाउँघरतिर कसैकामा सारोगारो भयो अथवा कुनै काम गर्नु पर्‍यो भने आफ्नो घरको काम छोडेर पनि उनी सहयोग गर्न हाजिर हुन्थे। जीवनको तीन बीस कटाउँदा पनि उनले जानी जानी कसैको कुभलो गरेनन्। राई जातिमा मदिरापान सामान्य मानिन्छ। अनि मदिरापान गरेर मेलाबजार अथवा हाटबजार जाँदा अथवा चाडपर्व मनाउँदा हुने झैझगडालाई पनि सामान्य नै मानिन्छ। तर दिलबहादुरको कहिल्यै पनि कोहीसँग भनाभन भएन।

           दिलदार दिलबहादुर परिश्रम गर्न रमाउँथे। बिहान झिसेमिसेमै घरमा पालिएका गाईवस्तुको स्याहारसुसारमा उनी खट्थे। गाईबस्तुलाई घाँस काट्नका लागि तीन किलोमिटर टाढासम्म पुग्थे र घाँस लिएर फर्कदाँ उनको शरीर लछ्याप्रै पसिनाले भिजेको हुन्थ्यो। आफ्नो खेतीबारी थोरै भएकाले अरुकोमा बनीबुतो गर्न जानु उनको दिनचर्या थियो। थोरै बारीमा दिलबहादुरको परिश्रमले अन्नबाली अत्यन्त सप्रिएर आउँथ्यो। तर उनको परिश्रम उनी एक्लैले कहिल्यै उपभोग गर्न पाएनन्। बाँदर, दुम्सी, मृग र लोखर्केले उनको अन्नबाली ध्वस्त बनाउँथे। फलतः दिलबहादुरको भागमा आधाभन्दा कम पर्दथ्यो। तै पनि उनले आफ्ना छोराछोरीलाई भोकै र नाङ्गै राखेनन्।

          पाँचवटी छोरीमध्ये जेठी छोरी सुक्रानीको बिहे नजिकैको वडामा नइन्द्र भट्टराईसँग भएको थियो। इलाममा अन्तर्जातीय बिबाह सामान्य मानिन्छ। तर प्रसूतिबेथाले उनकी जेठी छोरीको देहान्त भयो। त्यसपछिको छोरा डम्बरबहादुर बिहे गरेर छुट्टै बसेको थियो। माइली छोरी र साँइली छोरीको बिहे भइसकेको थियो। घाँस, दाउरा, मल, कुचोको भारीमा भेटिने दिलबहादुर अर्को एउटा भारी चौबीसै घण्टा बिसाउँदैन थिए अथवा बिसाउन पाउँदैनथिए। सबैले देख्न नसकेको तर सबैभन्दा गरुङ्गो भारी रिनको थियो। रिनमाथि रिन थपेर उनले घरमा रहेका काइँली र कान्छी छोरीलाई खाडी मुलुकमा काम गर्न पठाए।

             समयले पल्टा खाए पनि दिलबहादुरको दैनिकी उस्तै रह्यो। अरुका हात हातमा मोबाइल फोन हुँदा पनि उनको हातमा थिएन। छोरीहरुले बिदेशबाट छिमेकीहरुका फोनमार्फत ऊसँग कुरा गर्नुपर्दथ्यो। छोरीहरु भन्थे 'पापा (राई भाषामा बाबा)हामी एउटा मोबाइल पठाइदिन्छौँ। अनि आफैँ बोकेर हिड्नु। अरुलाई कतिदिनसम्म बोलाइ दिनु भनेर झिँजो गर्नू।' दिलबहादुर उनीहरुको अफर नकार्दै भन्थे 'म बूढो मान्छेलाई केको मोबिल। चलाङ्न त आङ्दैन। भैगो तिमेरु दुःखो नगर। मोबिल किन्नु भन्दा त पैसा पठावो। म रिन तिर्छु।' छोरीहरुले खाडीबाट कमाएर ल्याएको पैसाले केही रिन तिरे। छोरीहरुका आकांक्षा बढ्दै गए। उनीहरु बिदामा घर आएको समयमा ट्वाइलेट र बाथरुम बनाउने भन्न थाले। दिलबहादुर पनि उनीहरुको कुरा सुनेर मुसुमुसु हाँस्थे अनि भन्थे 'यस्तो त सहरबजारमा मात्र हुन्छ भन्थे पहिलेका बुढापाका। अहिले त सपैले घरघरमै पो यस्तो चर्पी बनाङ्दा रछन। लौ तिमेरु नै काँ काँ देश घुमेर आका छौँ। अहिले त पैसा पनि अलिअलि छ। बनाओ न त।'                                                                             

          खुशी छाउँदै गरेको दिलबहादुरले आफैँलाई त्यतिखेर धिक्कारे जतिबेला उनलाई पेटको क्यान्सर भएको कुरा अस्पतालले बतायो। पेट दुख्न थालेपछि उनले नजिकैको प्याङ र नयाँबजारमा रहेका हेल्थपोष्ट धाउन थालेको एकवर्षभन्दा बढी भएको थियो। अनि उनी जिल्ला अस्पतालसम्म पुगे। त्यहाँबाट रिफर भएर धरान गए। जब डाक्टरले उनलाई क्यान्सर त्यो पनि धेरै बिकसित भइसकेको सुनाए तब उनी खङ्ग्रङ्ग भए। क्यान्सर भएको सुन्दा को पो आत्तिदैन र? तर अरुभन्दा दिलबहादुर फरक निस्के। अरुहरु बिरामीलाई सकेसम्म थाहा दिँदैनन् क्यान्सर भएको तर दिलबहादुरलाई क्यान्सर भएको सबैभन्दा पहिले उनैलाई थाहा भयो र उनी घरपरिवार र विदेशमा भएका छोरीहरुलाई सकेसम्म थाहा नदिन प्रयासरत रहे। उनले आफ्ना दुईजना भाउजूहरु टेकेआमा र सार्किनीआमाको क्यान्सरबाट मृत्यु भएको देखिसकेका थिए। छिमेकी सोमबहादुर लिम्बूलाई पेटको क्यान्सर भएकाले काठमाडौँ र भारतसम्म उपचार गराउँदा पनि ठीक नभएर घरमा ल्याएकै दिन मृत्यु भएको कुराले उनलाई घोचिरहेको थियो। तसर्थ उनी निरक्षर भए पनि क्यान्सरका बारेमा जान्दथे। अथवा उनलाई क्यान्सर भनेको उपचार सम्भव नहुने रोग हो र यसले धन र जन दुवैको नष्ट गर्छ भन्ने थाहा थियो। 

         दिलबहादुरलाई क्यान्सर भएको छ रे भन्ने कुरा खरबारीको डढेलोजस्तै गाउँभरि फैलियो। घरकी श्रीमती र बिदेशका छोरीहरुले पनि थाहा पाए। छोरीहरु वर्षदिनपछिको बिदामा खाडी मुलुकबाट घर फर्किएका थिए। उनीहरु भन्न थाले 'पापालाई उपचार गर्नुपर्छ। अप्रेसन गर्नुपर्छ। पैसा भनेको के हो र। हातको मैला त हो नि। पछि पनि कमाइहालिन्छ नि।' छोरीहरुले त्यसोभन्दा दिलबहादुरले आफ्नै हात हेरे र सुमुम्याए। उनको हातमा मयल थिएन र उनीसँग पैसा पनि थिएन। उनका हातमा ठेलैठेला थिए। गोरु जोत्दा अनौ समाएका ठेला। बारीबाट ढुङ्गा पन्साउँदा ढुङ्गाले चेप्ट्याएका ठेला। दाउरा चिर्दा बन्चरो समाएका ठेला। घाँस काटेका ढेला। बारीका ढल्ला फोरेका ठेला। अनगिन्ती ठेलाहरु भएका हातमा मयल थिएन। उनले मनमनै सोचे 'हो त रहेछ त पैसा भनेको हातको मयल त रहेछ त।' पैसा हातको ठेला हुँदो हो त दिलबहादुर संसारकै सबभन्दा धनी हुने थिए। उनले बिल गेट्सलाई जित्थे। तर उनी बिल नभई दिल पो परे। बिल सँधै पैसाको बिल छिराउने गेट बनाउने परे र उनको नाम बिलगेट्स रह्यो। तर दिलबहादुर त श्रम गरेर पसिनामा हाँस्ने दरिलो मुटु भएका परे र त उनको नाम दिलबहादुर रह्यो।  

         छोरीहरुले उपचार गराउने भन्न थालेपछि उनी निदाउन छोडे। त्यसबीचमा दिलबहादुर इलाम, झापा, धरान र नजिकै दार्जेलिङका केही अस्पताल धाइसकेका थिए। त्यहाँ गरिएका जाँचपड्ताल, विभिन्न एक्सरे र अनुसन्धानको साझा निचोट थियो एडभान्स स्टेजको क्यान्सर। तैपनि डाक्टरहरु उनलाई अप्रेसन गर्न सुझाइरहेका थिए। चिकित्सकहरु उनलाई प्रयोगशालाको 'र मेटेरियल' ठान्दै थिए। उनीहरु उसको पेट चिरेर क्यान्सरको थप अध्ययन गर्न चाहन्थे, उपचार हैन। कुनै पनि डाक्टरले उनलाई अप्रेसनपछि पुरै ठीक हुन्छ भनेर भन्न सकेका थिएनन्। दिलबहादुरको दिलले भने टुङ्गो गरिसकेको थियो अप्रेसन गरे परिवारका सदस्यले जिन्दगीभरि पुग्ने रिन पाउनेछन् अनि उनले केही आयु पाए पनि आखिर मृत्यु अनिवार्य छ। अप्रेसन नगरे पनि मृत्य अनिवार्य छ तर परिवारका सदस्यले रिन बोकिरहनु पर्दैन। 

          क्यान्सरले दिलबहादुरलाई च्याप्दै लग्यो। तै पनि उनी ओछ्यान लगाएर सुतेनन्। सुत्यो भने छोरीहरु अस्पताल लान तम्सन्छन् भन्ने थाहा पाएर उनी पीडा लुकाउँदै श्रम गर्न थाले। उनले क्यान्सरलाई चुनौति दिइरहे। तर क्यान्सरको अगाडि उनको जोड धेरै चलेन। उनी गल्दै र मक्किदै गए। दुवै छोरी र श्रीमतीसँग उपचार नगराउने सल्लाह गर्दा उनीहरु सहमत भएनन्। बेलुका सबै सुतेपछि दिलबहादुरको पीडा बढ्थ्यो। उनी यता फर्कन्थे उता फर्कन्थे। अँ हँ क्यान्सरको पीडा झन झन बिझ्थ्यो। अनि उनले रातकै समयमा क्यान्सरलाई हराएर आफ्नो परिवारलाई रिनबाट बचाउने जुक्ति खोजे। अनि सुनसान रातमा घरबाट गाई बाँध्ने डोरी लिएर निस्किएर घरमुन्तिरको आरुको रुखमा पासो लगाए। आखिर दिलबहादुरले क्यान्सरलाई जिते। क्यान्सर र गरिबीले दिलबहादुरलाई पिसिरहेका थिए। उनले दुवैलाई फैसला दिए आफू झुण्डिएपछि कमसेकम केही दिन घरपरिवार र आफन्त रुन्छन् तर जिन्दगीभर रिनको भारी बोक्नुपर्दैन। 

          साँझ अबेलासम्म रेडियोमा क्यान्सरबाट मृत्यु हुनेहरुको समाचार र कार्यक्रम बनाएर कोठामा आउनसाथ दिलबहादुरको आत्महत्याले मलाई अत्यन्त दुःखी बनायो। उनको मृत्युको समाचारले मलाई बढी दुःखी बनाउने कारण म र उनी एउटै गाउँका त्यसमाथि छिमेकी। एउटै धाराको पानी खाएको। सँगसँगै मकैबाली खान आएको बाँदर लखेटेको अनि सँगसँगै मेलापातमा अर्मपर्म गरेको। आखिर क्यान्सरले गरिब र धनी भन्दोरहेनछ। आज तिनै दिलदार परिश्रमी दिलबहादुरलाई सम्झैदै भन्न मन लागेको छ 'दिलबहादुर तिम्रो आत्माले शान्ति पाओस्।'

                                                                                                           साभार: कमाण्डरपोष्ट राष्ट्रिय दैनिक। 2014 मार्च 12 बुधबार (फागुन 28 गते 2071)

                                                                                                                                                        

जानकारी तथा लेखहरु
सुझाउ