फन्ट डाउनलोड
सि.आर.आइको संक्षिप्त परिचयनेपाली सेवाको संक्षिप्त परिचयसम्पर्कका लागि

नेपाल-छिङ्गहाइ हार्दिक मित्र

(GMT+08:00) 2015-02-11 17:18:19

            क्षेत्रफलका हिसाबले पाँच गुणा ठूलो भैकन पनि नेपाल र चीनको छिङ्गहाइबीचको व्यापारिक आत्मीयता गहन छ। चीनको तिब्बतसँगको सदियौंदेखिको सुमधुर सम्बन्धको सुवास छिमेकी छिङ्गहाइको पठारसम्म पनि फैलिएको छ। दक्षिणपश्चिममा तिब्बत स्वायत्त प्रदेशसँग सीमा जोडिएको छिङ्गहाइको नाता कुनै न कुनै नेपाली व्यापारिक वस्तुसँग गाँसिएको पाइन्छ, अथवा छिङ्गहाइबासीमा नेपालप्रतिको प्रभाव सकारात्मक रुपमा परेको देखिन्छ। विशेषगरी छिङ्गहाइमा अधिक मात्रामा तिब्बतीहरुको बसोबास रहेकाले तिनै तिब्बतीमार्फत् नेपाली व्यापारिक वस्तु तथा हस्तकलाका सामग्रीहरुले छिङ्गहाइ बजारमा स्थान पाएको देखिन्छ।

           विशेषगरी छिङ्गहाइ बजारमा नेपाली हस्तकलाका सामग्रीहरु प्रशस्त भेटाउन सकिन्छ। त्यसका अलावा नेपाललाई नजीकबाट चिनेका, नेपाली भूमिमा पाइला टेकेका, नेपालप्रति सकारात्मक भावना बनाएका, नेपालीलाई हार्दिक मित्रका रुपमा लिने छिङ्गहाइबासीहरु पनि प्रशस्तै भेटिन्छन्। नेपालमा उत्पादित हस्तकलाका सामग्रीहरु परम्परागत धार्मिक धारण गरिने वस्तुहरु, थाङ्गका, रुद्राक्ष, व्यापारिक आदान प्रदान मञ्च, परम्परागत तिब्बती पोशाक, गोरखाली खुकुरी, , आदिमा पनि नेपालको नाम प्रसिद्धिका हिसाबले होस् वा व्यापारका हिसाबले भएपनि जोडिने गरेको पाइन्छ।

कलाशिल्प

           छिङ्गहाइ भ्रमणका क्रममा सन् 2010 को अप्रिलमा क्षतिग्रस्त यू शू प्रिफेक्चरस्थित पसलहरु चाहार्दै गर्दा हिन्दु देवी लक्ष्मी, सरस्वतीको लकेट र अनेक बुद्धसँग सम्बन्धित कालिगढी र गरगहनाहरु भेटिए। ती पसलका मालिकले प्रश्न खस्न नपाउँदै जवाफ फर्काए – तिम्रो देशबाट ल्याएको।

           मानिसको अनुहार सहजै खुट्याउँदै उनले आफूले काठमाडौंबाट यस्ता सामग्रीहरु थुप्रै ल्याएको देखाए।

          छिङ्गहाइका बजारमा नेपालमा उत्पादित यस्ता धार्मिक वस्तुहरु, गरगहनाहरु, आध्यात्मिक चीजबीजहरु, बुद्ध तथा हिन्दु धर्मसँग सम्बन्धित सामग्रीह प्रशस्तै भेट्न सकिन्छ। धेरै व्यापारीले नेपाल गएर वा नेपालमा रहेका साथीभाइ नातेदार आदिबाट यस्ता सामग्रीहरु संकलन गरेर छिङ्गहाइमा बेच्न ल्याएको पाउन सकिन्छ।

यार्सागुम्बाः

           सन् 2010 को अप्रिल 14 तारिखका दिन गएको 6.9 भन्दा बढी रेक्टर स्केलको भूकम्पले झण्डै 2700 मानिसको ज्यान लिएको छिङ्गहाइको पुनर्निमित यु यु शू प्रिफेक्चरको एउटा बजारमा यार्सागुम्बुको कसिकसाउ मोलमोलाई भैरहेको हुन्छ। भूकम्पले बाह्रौं शताब्दीको थ्राङ्कू गुम्बा र वरिपरिका गाउँहरु पनि नराम्ररी ध्वस्त हुनुका साथै धेरै भिक्षुहरुले ज्यान गुमाएको सो क्षेत्र हाल शान्त तथा जनजीवनको चहलपहलले यार्सा बजारलाई रौनकता दिइरहेको पाइन्छ।

            पूर्वी नेपालको संखुवासभा, पश्चिम नेपालका डोल्पा, मुगु, रुकुम, जाजरकोट र जुम्लामा भेटिने यार्सागुम्बाले धेरै नेपालीको जीवन निर्वाह गरेको छ। त्यहाँ धेरै मानिसहरुले छिङ्गहाइका पहाडबाट यार्सा संकलन गरेर बेचबिखन गर्दछन्। अधिकांश मानिसहरु उपभोग गर्नेभन्दा त्यसलाई बेच्ने र बढी आम्दानी गर्ने ध्याउन्नमा रहन्छन्। स्थानीय वासिन्दा हिमालमा चरेका याक, चौरी आदि जनावरजन्य पदार्थहरु खाएर यार्साको मागलाई आपूर्ति गर्ने बताउँछन्। नेपालमा सरकारी निकायले संकलनलाई व्यवस्थित र सुरक्षित बनाउन नसक्दा जथाभावी संकलन, खरिदबिक्री र अवैध निकासीले राजस्व चुहावट भइरहेको समाचार सुनिन्छ। यार्सा व्यापारीहरुकहाँ नेपाली यार्सागुम्बा नभएपनि नेपाल र छिङ्गहाइबीचका यार्साबीचका भिन्नता थाहा छ। ती व्यापारीले भने- नेपाली यार्सामा आँखा भएको देखिन्छ तर चिनियाँमा त्यस्तो देखिँदैन। नेपाली यार्सा त्यहाँसम्म पनि पुग्ने गरेको देखिन्छ। नेपाली यार्सा अधिकमात्रामा तिब्बतमा नै खपत हुने गर्दछ।

          युशू बजारका एकजना यार्सा व्यापारीले भनेः युशू बजारमा गत साल भएको प्रदर्शनीमा नेपाली व्यवसायको धेरै आकर्षण रह्यो। नेपालबाट प्रदर्शनीमा कलाशिल्प र हस्तकलाका सामग्रीहरुलाई निकै मन पराइयो र अझै पनि ती वस्तुहरुको गहिरो छाप परेको देख्न सकिन्छ।

खुकुरीः

           यू शू क्षेत्रमा एक परम्परागत तिब्बती खुकुरी निर्माण गर्ने नामी कारखाना छ एक वृद्धले लामो समयदेखि यसलाई आत्मसात गर्दै यसको उत्तराधिकार आफ्ना छोराहरुलाई सुम्पिएका छन्। उनको घरमा तातो चिया खाएपछि उनले सुनाए- नेपाली गोर्खा खुकुरीको जस्तै उनको परम्परागत तिब्बती खुकुरीको पहिचान विश्वमा फैलिएको छ। उनको भनाइबाट गोरखा खुकुरीको पहिचान छिङ्गहाइमा स्पष्टै रहेको सुन्न सकिन्छ।

            तिब्बती खुकुरीको आकारप्रकार, अद्वितीय विशेषतायुक्त छ जसले देश देशान्तरसम्म पनि उच्च प्रतिष्ठा कमाएको छ। त्यति मात्रै नभएर खुकुरी जीवनको अपरिहार्य चीज हुनुका साथै यसको प्रयोगका हिसावले तिब्बती जीवनका सबैजसो क्षेत्रमा आवश्यकतापूर्तिको साधन बन्ने गरेको देखिन्छ।

            नेपाली गोर्खा खुकुरीको आफ्नै पहिचान भएपनि यसले आफ्नो विशेषतालाई अझै प्रचार प्रसार गर्नुपर्ने देखिन्छ। नेपालीहरुले जुन खुकुरीको भरमा इतिहासमा युद्ध लडेका थिए हाल त्यस खुकुरीको महिमा अझै व्यापक हुनुपर्ने हो तर पनि उचित माध्यम अपनाएर यसको महत्वलाई विश्वमा फैलाउनुपर्ने देखिन्छ।

थाङ्काः

           विशेष गरेर बुद्धका चित्रहरू बढी मात्रामा कोरिने थान्का कला नेपाल बाहेक विशेष गरी चीन, जापान, कोरिया मंगोलिया आदि देशहरूमा रहेको छ। छिङ्गहाइ प्रान्तको ह्वाङ्गनानचौ प्रिफेक्चरको थोङ्ग रेन् काउन्टीस्थित रकुङ्ग जातीय साँस्कृतिक भवन सन् 2010 मा स्थापना भएयताअनेकन् बौद्ध साँस्कृतिक तिब्बती थाङ्काहरु राखिएको छ।

          थाङ्का कला तत्कालीन पाँचौं शताब्दीमा निरक्षर मानिसलाई बौद्ध दर्शन धर्मशास्त्रको ज्ञान दिन विकास भएको थियो। त्यसबेलाको नालन्दा विश्वविद्यालय -हाल भारतको पटना)मा तिब्बत, नेपाल तथा भारतका बौद्ध गुरूहरू यसको शिक्षा लिन त्यहाँ जाने गर्दथे। आधुनिक शिक्षा फैलिएर पनि तिब्बत, नेपालका गुम्बामा भने यो शिक्षा फैलिँदै गयो। अझ विश्वमा जति पनि थाङ्का बिक्री-वितरण हुन्छन्, तीमध्ये 95 प्रतिशत थाङ्का नेपाली हुन्छन्।

           छिङ्गहाईमा थांका कला उत्पादन गर्ने विद्यालयहरु भेटिन्छन्। नेपालको राजकुमारी भृकुटीको तिव्वती राजा स्रङचन गम्पोसँग विवाह भएपछि यो कला तिव्वतमा प्रवेश पाएको विश्वाश गरिन्छ| यो कला नेपालीको हातमा मात्र भएकाले यो नेपाली मौलिक कला हो तर मेहनतपूर्वक चिनियाँहरुले यस कलालाई आत्मसात गरिरहेको देखिन्छ।

            ह्वाङ्गनानचौको तोङ्गरेन प्रिफेक्चरस्थित कला सङ्ग्रहालय नामक एक थाङ्का विद्यालयमा एक बौद्ध भिक्षुले आफ्नो प्रदर्शनी कक्षमा दुईवटा नेपाली थाङ्का सजाएका छन्। उनले भनेः मेरा तिब्बती मूलका नेपाली मित्रले मलाई उपहार दिएको यो थाङ्का।

           बौद्ध धर्मावलम्बीको पूजाकोठामा कम्तीमा एउटा थाङ्का राख्नु अनिवार्य मानिने भएकाले कहिले पनि माया मार्न नसकिने कला हो जुन अरुद्वारा सजिलै नक्कल गर्न सकिंदैन। थाङ्का कला निकै अप्ठयारो भएकाले यसमा विशिष्टता प्राप्त गर्न कम्तीमा 15 वर्ष अध्ययन गर्नुपर्छ, जसले थाङ्कामा त्यो उचाइ प्राप्त गर्छ, उसले खाइबाको उपाधि पाउँछ। यो बौद्ध चित्रकलामा मास्टर्स गरेसरह हो। ती भिक्षुले निःशूल्क गरीब तथा जेहेन्दार बालबालिकालाई थाङ्का शिक्षा दिइरहेका थिए।

           तन्त्रशास्त्र, ज्योतिषशास्त्र वा औषधविज्ञानका चित्र बनाउन खाइबाको साथ चाहिनुका साथै यो निकै वैभवशाली र जटिल भएकाले सानोतिनो धैर्यता नभएको मानिसले यो कला सिक्न सक्दैन।

           वुमन अफ चाइना नामक चिनियाँ महिलाप्रधान म्यागेजिनका कार्यकारी सम्पादक गु वनथोङ्गले बौद्ध तथा हिन्दु धर्मको देवत्व अध्यात्म आदिको समिश्रण गरिएको थाङ्का नेपालबाट तिब्बतमा भित्र्याइएको एक कलाकारिता हो। एघारौं शताब्दीमा बौद्ध तथा हिन्दु धर्मको देवात्मा स्वरुप प्रकट गर्न तथा प्रकृति चित्रणका लागि प्रयोग गरिएको एउटा कलाको माध्यम हो। भिक्षुले नेपाली र तिब्बती थाङ्काका भिन्नता ‌औंल्याउँदै सुनाएः नेपाली थाङ्कामा रङ्गको कम प्रयोग भएको हुन्छ तर चिनियाँ रंगमा विविधता पाइन्छ। नेपाली र तिब्बती थाङ्का कलामा सामान्य भिन्नता भएतापनि अधिकांशतः स्वरुप भने मिल्दोजुल्दो देखिन्छ।

          त्यसका अलावा सिनिङ्गस्थित टिबेटन मेडिसिन म्युजियम अफ चाइनामा परम्परागत तिब्बती ‌औषधी सङ्ग्रहालयमा the grand sight of Tibetan culture and Arts' विभाग छ जहाँ थाङ्का कलासँग सम्बन्धित नेपाली कलाशैली देख्न सकिन्छ। सङ्ग्रहायलमा रहेको 618 मिटर लामो सो थाङ्का विश्व रेकर्ड गिनिस बुकमा दर्ताका लागि प्रक्रियामा छ।

          नेपाल राजकुमारी भृकुटीको पनि वर्णन छ साथै त्यस सङ्ग्रहालयमा पूर्व युवराज पारसको हस्ताक्षर गर्दै गरेको तस्वीर पनि झुण्डयाइएको छ।

परम्परागत तिब्बती पोशाकः

           जनगणतन्त्र चीनको उत्तरपश्चिममा अवस्थित छिङ्गहाई प्रान्त प्रशासनिक विभागका दृष्टिबाट सबैभन्दा ठूलो प्रान्त हो भने जनसंख्याका हिसाबले तेश्रो कम जनसंख्या भएको क्षेत्र हो। आधा दर्जन जातजातिको बसोबास रहेको छिङ्गहाइ प्रान्त छिङ्गहाइ तिब्बत पठारमा पर्दछ। त्यहाँ हान, तिब्बती, हुइ, थु, मङ्गोल र सालार जातिको सम्मिश्रण रहेको छ।

           ती मध्ये नेपालको हिमाली क्षेत्रका नागरिक र तिब्बती जीवनबीचमा धेरै घनिष्ठता रहेको पाइन्छ। धर्मसंस्कृति तथा रहनसहन मात्रै नभएर आदान प्रदानमा पनि सीमा वारी र पारी निकै गहन साइनो गाँसिएको पाइन्छ। तोङ्गरेन स्थित एक परम्परागत तिब्बती पोशाक कारखाना छ जहाँ नेपालको हिमाली क्षेत्रबाट निर्यात गरिएका कपडाबाट परम्परागत पोशाक बनाउने गरेको उनले बताए।

             द टिबेटन स्पिरिट गार्मेन्ट कम्पनीका संचालकले हालसालै खोलेको सो पोशाक कारखाना पैचिङ्गसम्म फैलिएको उनले बताए। तिब्बती परम्परागत पोशाक निर्माणका लागि कपडाहरु नेपाल र इटालिबाट आयात गरिएको हो।

रुद्राक्षः

            नेपाल, भारत, मलेसिया, थाइल्यान्ड, इन्डोनेसिया लगायतका जङ्गलमा प्रशस्तै पाइने रुद्राक्ष चीनमा जताततै पाइन्छ। छिङ्गहाइ प्रान्तका विभिन्न धार्मिक स्थलहरु मात्रै नभएर अधिकांश तिब्बतीका हातमा रुद्राक्ष लगाइरहेको वा जप गरिरहेको अवस्थामा भेटिन्छ। उनीहरु धेरैलाई नेपालको रुद्राक्षको बारेमा थाहा छ। तिब्बतसँग सीमा जोडिएको हुनाले सजिलै तिब्बती बजार र चीनका अन्य भूभागमा नेपालको रुद्राक्ष फैलिएको देख्न सकिन्छ। त्यसका अलावा विभिन्न खाले व्यापारिक प्रदर्शनीमा पनि नेपालका व्यवसायीले रुद्राक्ष राख्ने भएकाले नेपालको आर्थिक पहिचानमा रुद्राक्षको पहिचान पाउन सकिन्छ। चीनका छ वटा मुख्य गुम्बामध्येको थाअर गुम्बामा पनि विभिन्न खाले रुद्राक्ष पाइन्छन् जहाँका व्यापारीहरुले नेपालबाट ती रुद्राक्षहरु आयात गरेका हुन्।

             मुकुण्डोः छिङ्गहाइ सदरमुकाम सिनिङ्गबाट करीब २०० किलोमिटर टाढा पर्ने ह्वाङ्गनान चौ प्रिफेक्चरमा एक कलाकारले मुकुण्डो सङ्ग्रहालय स्थापना गरेका छन् जहाँ जाने वित्तिकै प्राय नेपालीले नेपालभित्र भएको अनुभव गर्नसक्छन्। नेपालमा गाईजात्राका बेलामा प्रयोग गरिने तथा ठमेल पाटन जस्ता पर्यटकीय क्षेत्रमा पाइनेजस्ता मुकुण्डोहरु त्यहाँ देख्न सकिन्छ। प्राचीन धार्मिक संस्कृतिको झल्को दिने ती मुकुण्डोका अलावा त्यहाँ हिन्दु देवी र बुद्धका आकृतिहरु पनि संकलन गरिएको छ। तिब्बतीहरुको आफ्नै कला भएपनि यस कलाकारितामा नेपाली अस्तित्व पनि समिश्रण छ।

             समग्रमा नेपाल र छिङ्गहाइ भौगोलिकताका हिसाबले नजीक भएकाले पनि व्यापारिक तथा मानवीय हार्दिकता रहेको महसुस हुन्छ। त्यतिमात्रै नभएकाले धेरै मानिसहरु नेपाललाई नजीकबाट चिन्दछन् र एक सानो देश भैकन पनि खुशीयाली र विविधताले भरिएको देशको रुपमा व्याख्या गर्दछन्। नेपाललाई बुझेका छिङ्गहाइबासीका नजरमा नेपाल एक मायालु र सांस्कृतिक रुपले धनी देश हुनुका साथै प्राकृतिक सुन्दरताले भरिएको देश हो।

जानकारी तथा लेखहरु
सुझाउ