मुनामदनका चिनियाँ अनुवादक

       महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको मुनामदन कृतिले नेपाल र चीनलाई जोडेको छ। पैसा कमाउन तिब्बत गएका मदन बिरामी पर्दा एकजना तिब्बतीले गरेको सेवाले दुई देशबीचको नागरिक सम्बन्धलाई विम्बात्मक रुपमा उभ्याएको छ। नेपाली झ्याउरे लयमा लेखिएको मुनामदन नेपालीका लागि मात्र नभएर चिनियाँका लागि पनि उत्तिकै लोकप्रिय बनेको छ।

       सामाजिक विज्ञानको चिनियाँ प्रतिष्ठान अन्तर्गत राष्ट्रिय संस्थाको अन्तर्राष्ट्रिय रणनीतिका प्राध्यापक लिउ चिआनले मुनामदनलाई चिनियाँ भाषामा अनुवाद गरेका हुन्। उनले अनुवाद गरेको मुनामदन खण्डकाव्य सन् 2011 को डिसेम्बरमा चिनियाँ भाषामा प्रकाशन भयो। अंग्रेजीबाट चिनियाँ भाषामा अनुदित भएपछि धेरै चिनियाँले लोकप्रिय झ्याउरे लयको मुनामदन पढ्न पाएका छन्। हजारौँ चिनियाँ पाठकले यो पुस्तकका बारेमा आफ्ना धारणा, प्रतिक्रिया र सुझावहरु इन्टरनेटमा व्यक्त गरेको प्राध्यापक लिउ बताउँछन्।

       मुनामदन अनुवाद गर्नु अगाडि उनलाई यस खण्डकाव्यका बारेका केही पनि थाहा थिएन। उनले न त नेपालको भ्रमण गरेका थिए न त नेपाली साहित्यका बारेमा बुझ्ने कुनै अवसर नै पाएका थिए। उनले मात्र देवकोटाको पागल कविता अंग्रेजीमा पढ्न पाएका रहेछन्। सन् 2010 तिर नेपालबाट एउटा सांस्कृतिक प्रतिनिधिमण्डल बेइजिङ्ग पुगेको थियो। त्यतिबेलाका राजदूत टंक कार्कीले उनलाई पनि सो सांस्कृतिक कार्यक्रम अवलोकन गर्न बोलाएका रहेछन्। संयोगवश त्यहाँ मुनामदन गीतिनाटक पनि प्रस्तुत गरियो र राजदूत कार्कीले यसलाई चिनियाँ भाषामा अनुवाद गर्न प्राध्यापक लिउलाई आग्रह गरे।

       मुनामदन गीति नाटकले उनको मन तानिसकेको थियो। उनले मुनामदन खण्डकाव्यको अंग्रेजी अनुवाद पढे। जम्मा एकहजारभन्दा केहि बढी लाइन मात्र भएको यो खण्डकाव्य चिनियाँमा अनुवाद गर्न उनले प्रतिवद्धता व्यक्त गरे। नभन्दै उनले तीन महिनाको समय लगाएर अनुवाद सिध्याए र सन् 2011 को डिसेम्बरमा मुनामदनको चिनियाँ अनुवाद प्रकाशनमा आयो।

       मुनामदन अनुवाद गर्दा उनले नेपालका विभिन्न डकुमेन्ट्री हेरे। नेपाल बारेमा धेरै बुझ्ने कोसिस गरे। मुनामदनमा नेपाली समाज, गरिबी, नेपाली माया, धरातल, घर र आँगनलाई जीवन्त उतार्नु पर्ने भएकाले उनका लागि यो निकै चुनौतिको विषय थियो। किताब प्रकाशन गरेर मात्र सन् 2012 मा पहिलोपटक नेपाल पुगेका प्राध्यापक लिउलाई त्यतिखेर ढुक्क लाग्यो जतिखेर उनले कल्पना गरेको नेपालीपनलाई प्रत्यक्ष नियाल्दा खासै फरक पाएनन्। उनले नेपाल भ्रमणका क्रममा डिल्लीबजारमा रहेको लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको घर र त्रिचन्द कलेजको पनि अवलोकन गरेको बताए। कुराकानीको क्रममा उनले भावुक हुँदै भने 'त्यति सुन्दर काठमाडौँ उपत्यका भूकम्पले धेरै क्षति पुर्‍यायो भन्ने कुरा सुन्दा मलाई निकै दुःख लागेको छ। तर देवकोटाको पुरानो घर चाहिँ भत्किएको छैन भन्ने सुनेको छु।'

        प्रख्यात चिनियाँ साहित्यकार लु सुनको घरलाई चीन सरकारले संरक्षण गरेर लु सुन संग्रहालय बनाएजस्तै नेपालले पनि देवकोटाको बारेमा संग्रहालय बनाउनु पर्ने सुझाव पनि प्राध्यापक लिउले दिएका छन्।

       प्राध्यापक लिउले वंगाली र हिन्दी साहित्यबाट पनि चिनियाँ भाषामा अनुवाद गरेका छन्। उनले रबीन्द्रनाथ ठाकुरका तीनवटा पुस्तक अनुवाद गरिसकेका छन्। त्यसो त उनलाई चिनियाँ र अंग्रेजी बाहेक वंगाली भाषा पनि आउँछ। उनी भन्छन् 'नोवल पुरस्कार विजेता रबीन्द्रनाथ ठाकुरको साहित्यभन्दा मुनामदन धेरै उत्कृष्ट छ। मैले ठाकुरका किताब पनि अनुवाद गरेको छु तर देवकोटाको मुनामदनजस्तो रसिलो र मन छुने भाव मैले कहीँ पनि पाइँन।' मुनामदनको वियोगान्त कारुणिक कथा नै यसको बहुमूल्य विशेषता भएको उनको ठम्याइ छ।

        पहिले नेपालको बारेमा खासै चासो नराख्ने प्राध्यापक लिउलाई मुनामदन अनुवाद गरेपछि भने नेपाल जाने हुटहुटी नै चलेछ। अनि अनुवाद गरेको केही महिनापछि नै उनी नेपाल भ्रमणमा गए। अब तिब्बतको ल्हासा जाने उनको रहर छ। नेपाल र तिब्बत (भोट)लाई प्रत्यक्ष जोडेको मुनामदन अनुवाद गरे पनि उनी अहिलेसम्म तिब्बत नपुगेको बताउँछन्। वल्लो शान्सी प्रान्तमा जन्मिएर बेइजिङलाई कर्मथलो बनाएका प्राध्यापक लिउले भने 'अहिलेसम्म तिब्बत जाने अवसर पाएका छैन। ल्हासा गएर देवकोटाले वर्णन गरेको तिब्बत हेर्ने रहर पूरा भएकै छैन।'

        नेपालबाट आएका साहित्यकार तथा साहित्यमा रुचि राख्ने जोसुकै भेटे भने उनी लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा र उनको मुनामदनका बारेमा गफ गर्न रुचाउँछन्। भविष्यमा अझै धेरै नेपाली साहित्यलाई चिनियाँ भाषामा अनुवाद गर्नु पर्ने आवश्यकता देख्ने प्राध्यापक लिउले केही सुझाव पनि दिएका छन्। उनी भन्छन् 'चिनियाँ भाषा र नेपाली भाषा राम्रो जान्ने व्यक्तिसँगै साहित्यमा रुचि राख्ने व्यक्तिहरुको एउटा समूह बनाउनुपर्छ। नत्र सोझै नेपालीबाट चिनियाँमा अनुवाद गर्न गार्‍हो छ।' अनुदित साहित्यले दुई देशबीचको सम्बन्धलाई अझै मजबुत बनाउने उनको ठहर छ।

       साभारः कान्तिपुर कोसेली। 2072 मंसिर 26 गते (2015 डिसेम्बर 12) शनिबार।