चीन दक्षिण एसिया एक्स्पो र नेपाल

चीनको दक्षिण पश्चिममा पर्ने युन्नान प्रान्तमा चीन दक्षिण एसिया एक्स्पो भरखरै सम्पन्न भएको छ। जेठ 30 मा सुरु भएर असार 3 मा सम्पन्न भएको चौथो चीन दक्षिण एसिया एक्स्पो तथा 24औँ खुन्मिङ आयातनिर्यात वस्तु व्यापार मेलामा नेपालको उपस्थिति महत्वपूर्ण रहेको छ।

यस पटकको एक्स्पोमा अठ्ठासीवटा मुलुक र क्षेत्र तथा चीनका उन्नतीस वटा प्रान्त र सहरका पाँच हजारभन्दा बढी व्यवसायी सहभागी भएका थिए। एक्स्पोमा एक खर्ब अन्ठाउन्न अर्ब छ करोड तीस लाख चिनियाँ युआन बराबरको कारोबार भएको आयोजकले बताएका छन्। एक्स्पोमा 6 हजार 3 सय 39 जना चिनियाँ उच्च स्तरका पाहुना थिए भने 2 हजार 76 जना विदेशी पाहुना थिए। एक्स्पोमा भाग लिने व्यवसायी कम्पनीको संख्या 5 हजारभन्दा बढी थियो। पाँच दिन चलेको एक्स्पोमा 8 लाख मान्छेले अवलोकन गरेका छन्।

एक्स्पोको अवधिमा 14 करोड चिनियाँ युआन बराबरको विभिन्न 40 वटा आर्थिक तथा व्यापारिक, विज्ञान तथा प्रविधि र शिक्षा क्षेत्रमा आदानप्रदान गर्ने सम्झौता भएको छ। एक्स्पो सकिएपछि आयोजकले पत्रकार सम्मेलनमा दिएको प्रारम्भिक तथ्याङ्क अनुसार विभिन्न 4 सय 95 वटा परियोजनामा लगानी गर्न हस्ताक्षर भएको छ। ती 4 सय 95 वटा परियोजनामा 86 अर्ब 11 करोड 89 हजार चिनियाँ युआन लगानी हुनेछ। यो गत वर्षको एक्स्पोकोभन्दा 18.7 प्रतिशतले वृद्धि भएको हो।

चिनियाँ युआनमा भएको अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक तथा व्यापारिक ट्रान्जेक्सन र सम्झौता गत वर्षभन्दा 1.2 प्रतिशतले वृद्धि भएको छ भने चिनियाँ युआनमा भएको विदेशी लगानी पनि अघिल्लो वर्षको भन्दा 4.7 प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। यसले चिनियाँ युआन शक्तिशाली हुँदै गएको कुरालाई स्पष्ट पारेको छ।

खुन्मिङमा पहिलेदेखि नै दक्षिण एसियाली मुलुकका उत्पादन प्रदर्शनीको नामबाट मेलाको आयोजना हुने गरेको थियो। सन् 2012 को अक्टोबरमा चीनको राज्य परिषद्ले त्यसको नाम चीन दक्षिण एसिया एक्स्पो राख्यो। अहिलेसम्म सम्पन्न भएका चारवटा संस्करणलाई नेपालले उच्च प्राथमिकता दिँदै आएको छ। सन् 2013 मा सम्पन्न पहिलो एक्स्पोमा नेपालबाट तत्काली उपराष्ट्रपति परमानन्द झा अतिथिको रुपमा सहभागी हुनु भएको थियो भने सन् 2014 मा सम्पन्न भएको दोस्रो एक्स्पोमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री सुशील कोइराला अतिथिको रुपमा सहभागी हुनु भएको थियो। गत वर्ष सन् 2015 मा एक्स्पोको आयोजना हुँदा नेपालमा भूकम्प गएको डेढ महिनामात्र भएको थियो। त्यस्तो जटिल अवस्थामा पनि नेपालका तर्फबाट तत्कालीन वाणिज्यमन्त्री सुनिलबहादुर थापाले नेपाली प्रतिनिधिमण्डलको नेतृत्व गर्नु भएको थियो।

अहिले भरखरै सम्पन्न चौथो एक्स्पोमा नेपाली प्रतिनिधिमण्डलको नेतृत्व गर्नु भएका उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुनको छुट्टै महत्व रहेको छ। नेपालका राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिन फिङलाई पठाउनु भएको लिखित निमन्त्रणा पत्र उहाँले चीनका उपप्रधानमन्त्री वाङ याङलाई हस्तान्तरण गर्नुभयो। चीनका राष्ट्रपतिलाई नेपालका राष्ट्रपतिले औपचारिक भ्रमणका लागि दिइएको यो पहिलो निमन्त्रणा पत्र थियो। यसभन्दा अगाडि अन्य कार्यक्रम (लुम्बिनीमा सम्पन्न अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन)का लागि निमन्त्रणा दिइए पनि औपचारिक राजकीय भ्रमणका लागि निमन्त्रणा दिइएको थिएन। तसर्थ पनि उपराष्ट्रपति पुनको भ्रमणले महत्व पाएको हो।

दक्षिण एसियामा चीनको सबैभन्दा ठूलो व्यापारिक साझेदार भारत रहेको छ। तर एक्स्पोमा भारतको उपस्थिति उदासिनपूर्ण रहँदै आएको छ। गत वर्ष सम्पन्न तेस्रो चीन दक्षिण एसिया एक्स्पोमा भारत विषय मुलुक रहेको थियो। तर भारतको उपस्थिति कमजोर रहेकाले नेपालले महत्व पाएको थियो। जुन कुरा पत्रकार सम्मेलनमा आयोजकले बताएका पनि थिए।

चीनले युन्नान प्रान्तलाई दक्षिण एसिया जोड्ने महत्वपूर्ण द्वारका रुपमा विकास गरेको छ। दक्षिण एसियासँगको सबैभन्दा ठूलो आर्थिक गतिविधिका रुपमा एक्स्पो स्थापित भएको छ। दक्षिण एसियामा सबैभन्दा शक्तिशाली आर्थिक शक्तिका रुपमा भारत उदाएको छ। भारतसँगको ब्यापारिक साझेदारीका लागि चीनले खुन्मिङ एक्स्पोलाई प्रयोग गर्ने घोषणा गरेको छ। खुन्मिङबाट स्थल मार्ग भएर भारतमा सामग्री आपूर्ति गर्नका लागि तिब्बत हुँदै नेपाल छिचोल्नु सबैभन्दा सजिलो र छोटो मार्ग हुन आउँछ। यसकारण पनि एक्स्पोमा नेपालको उपस्थिति र सक्रियता महत्वपूर्ण हुन गएको हो।

चीनले गत वर्षभन्दा यो वर्ष नेपाललाई दोब्बर संख्यामा प्रदर्शनी स्थल उपलब्ध गराएको छ। गत वर्ष नेपालका 96 वटा प्रदर्शनी कक्ष रहेका थिए भने यो वर्ष दुई सयवटा प्रदर्शनी कक्ष रहेका थिए। दक्षिण एसियामा नेपाललाई भारत र पाकिस्तानकै हाराहारीमा प्रदर्शनी कक्ष उपलब्ध गराउनु एक्स्पोमा चीनले नेपाललाई महत्व दिएको प्रमणमा रुपमा लिन सकिन्छ। भारतीय प्रदर्शनी कक्षहरु पनि दुई सयभन्दा केही बढी मात्र रहेका थिए। एक्स्पोमा श्रीलंकाका 128 वटा र पाकिस्तानका 220 वटा प्रदर्शनी कक्षहरु रहेका थिए।

एक्स्पोले मूलतः नेपालको उत्पादनलाई चिनियाँ बजार बिस्तारसँगै नेपाली पर्यटनको प्रवर्द्धन गर्ने कार्य गरेको छ। यो वर्ष नेपालले पहिलोपटक पर्यटन प्रवर्द्धन गर्नका लागि विशेष मण्डप बनाएर सबैको मन तानेको थियो।

चौथो चीन दक्षिण एसिया एक्स्पोमा व्यापारिक कारोबार बाहेक विभिन्न नीति निर्माणसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय बहसहरु पनि भएका छन्। विभिन्न मन्चहरुमा थिङ्कट्याङ्कहरुबीचमा आपसी छलफल गरी एक अर्काका अनुभव आदानप्रदान कार्यले एक्स्पोलाई बहुआयामिक बनाएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक कोरिडर निर्माण र अन्तर्राष्ट्रिय क्षमता सहयोग विषयमा भएका छलफलले नेपालले जस्तो बफरजोनमा रहेका राष्ट्रलाई प्रत्यक्ष फाइदा पुग्ने काम भएको छ।

एक्स्पोमा भएको दक्षिण एसिया मन्चको पहिलो सत्रमा वंगलादेश, चीन, भारतर म्यान्मार आर्थिक कोरिडर च्याम्बर अफ कमर्स सहयोग एलाइन्सले भविष्यमा साना तथा मझौला उद्योग धन्दाहरु संयुक्त रुपमा खोल्ने निर्णय गरेको छ। सोही मन्चमा क्रस बोर्डर पर्यटन सहयोग मन्चले उज्जल भविष्यका लागि सहयोग र प्रवर्द्धन नारामा लक्ष्य प्राप्तिका लागि चीन र दक्षिण एसिया तथा दक्षिण पूर्वी एसियाली पर्यटन सहयोग संयुक्त रुपमा सीमापार पर्यटन क्षेत्रको प्रवर्द्धन गर्ने बारेमा पनि गहन छलफल भएको छ।

वंगलादेश, चीन, भारत र म्यान्मारबीच निर्माण हुँदै गरेको आर्थिक कोरिडरमा नेपाल प्रत्यक्ष सहभागी नभएको विषयले पहिले नेपाल ओझेलमा परेको भान भएको थियो भने अहिले त्यो आर्थिक कार्यक्रममा नपरेकै कारणले नेपाल र चीनबीचमा अर्को आर्थिक कोरिडर निर्माण हुने भएको छ। चीन, नेपाल र भारतलाई जोडेर दक्षिण एसिया जोड्ने आर्थिक कोरिडरमा तत्काल भारत उदासिन देखिएपछि चीनले नेपाललाई सहभागी गराएर आर्थिक कोरिडर निर्माण गर्ने कुरा एक्स्पोमा नीति निर्माता तथा थिङ्कट्याङ्कहरुबीचको छलफलमा प्रस्फुटन भयो।

उल्लिखित कुराले के देखाउँछ भने एक्स्पोमा आर्थिक एजेन्डापछि पर्यटन र संस्कृति परेका छन्। नेपाल र चीनबीचममा पर्यटन तथा सांस्कृतिक आदानप्रदानका लागि विगत केही वर्षदेखि धेरै चहलपहल भइरहेको छ। उदाहरणका रुपमा नेपालमा चिनियाँ भाषा प्रशिक्षणलाई लिन सकिन्छ। विगत 12 वर्षदेखि कन्फ्युसियएन इन्स्टिच्युटले नेपालमा चिनियाँ भाषा प्रशिक्षण गराउनका लागि चिनियाँ स्वयंसेवक पठाउँदै आएको छ। चिनियाँ स्वयंसेवक नेपाल पठाएर चिनियाँ भाषा प्रशिक्षण गर्दा महङ्गो पर्ने र विभिन्न कानुनी अड्चन देखिएपछि गत वर्षदेखि कन्फ्युसियस इन्स्टिच्युटले 70 जना नेपाली युवालाई छात्रवृत्तिमा पाँच वर्षे चिनियाँ भाषा सिकाउन बेइजिङस्थित बेइजिङ भाषा तथा संस्कृति विश्वविद्यालयमा चिनियाँ भाषा पढाउन थालेको छ। यो वर्षदेखि यो संख्या बढाएर एक सय पुर्‍याउँदैछ। ती नेपाली युवाले पाँच वर्ष भाषा कक्षा लिएपछि नेपालमा गएर चिनियाँ भाषा पढाउन थाल्नेछन्। त्यसैगरी नेपालका गैर सरकारी विभिन्न पक्षको चीनमा नियमित भ्रमण हुनु पनि सांस्कृतिक आदानप्रदानमा पर्दछ। चीनले अहिले हरेक अन्तर्राष्ट्रिय मन्चहरुमा पर्यटन तथा सांस्कृतिक आदानप्रदानको विषय उठाउँदै आएको छ। जसले स्वाभाविक रुपमा एक्स्पोमा पनि प्राथमिकता पाएको छ।

एक्स्पोबाट नेपालले पाएको अर्को महत्वपूर्ण उपलब्धिका रुपमा नेपाली सिमेन्ट उद्योगमा चिनियाँ लगानी भित्रिने विषयमा सम्झौता हुनुलाई लिन सकिन्छ। चीनको युननान प्रान्तको अन्तर्राष्ट्रिय वाणिज्य महासंघको एक सदस्यको युन नान थ्येन मू निर्माण कम्पनी लिमिटेडले नेपालको त्रिशक्ति सिमेन्ट कम्पनीसँग सिमेन्ट उत्पादनमा लगानी गर्नका लागि सम्झौता गरेको हो। सम्झौता अनुसार चिनियाँ थ्येन मू निर्माण कम्पनीले तीन करोड अमेरिकी डलर अर्थात तीन अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी लगानी गर्नेछ। नेपाल र चीनको संयुक्त लगानीको सो सिमेन्ट कम्पनीले वार्षिक तीस लाख टन सिमेन्ट उत्पादन गर्नेछ। चिनियाँ संचारमाध्यमका अनुसार यो चिनियाँ लगानी नेपाली सिमेन्ट उद्योगमा अहिलेसम्मको सबैभन्दा ठूलो विदेशी लगानी हो।

एक्स्पोको सिंहावलोकन गर्दा नेपाललाई मूलतः तीनवटा पक्षमा फाइदा भएको पाइन्छ। पहिलो फाइदाका रुपमा नेपाली उत्पादनले चीनमा बजार पाएको विषयलाई लिन सकिन्छ। पस्मिना,काष्ठकला, मूर्तिकला, थाङ्का, नेपाली कागजका उत्पादन, रुद्राक्ष, बुद्धचित्त, जडीबुटी लगायतका व्यवसाय गर्ने साना तथा मझौला व्यवसायीलाई सजिलै चिनियाँ बजार लिने राम्रो माध्यम एक्स्पो बनेको छ। एक्स्पोमा पाएको दोस्रो फाइदाको रुपमा पर्यटन प्रवर्द्धनलाई लिन सकिन्छ। भूकम्पपछि थलापरेको नेपाली पर्यटन बजारमा चिनियाँ पर्यटक आधारशिला बन्न थालेका छन्। लाखौँ चिनियाँसम्म नेपाली पर्यटन क्षेत्रको प्रचारप्रसार एक्स्पोमार्फत भएको छ। एक्स्पोको तेस्रो उपलब्धि तथा फाइदाको रुपमा चिनियाँ लगानीलाई नेपालमा भित्र्याउनु रहेको छ। चीनका विभिन्न प्रान्त तथा केन्द्रीय सरकारले समेत नेपालमा लगानी गर्न चिनियाँ कम्पनीलाई उत्साही गरिरहेको बेला नेपाली सिमेन्ट उद्योगमा ठूलै परिमाणमा चिनियाँ लगानी भित्रिएको छ।

साभारः कान्तिपुर दैनिक 2073 असार 13 गते (2016 जुन 27) सोमबार।