चिनियाँ मालवाहक रेल र नेपाली व्यापारी

गत वर्ष दसैँ—तिहारदेखि जाडो यामभरि नेपालका मुख्य बजारमा चिनियाँ सामानको अभाव रह्यो। भारतले लगाएको नाकाबन्दीका कारण चिनियाँ सामान पनि बजारमा नपाउँदा उपभोक्ताहरू छक्क पर्थे। नेपालका दुवै छिमेकी मुलुकमध्ये एउटाले नाकाबन्दी लगाउँदा अर्को मुलुकको सामान बजारमा नपाउनुको कारण सर्वसाधारण उपभोक्ताले थाहा नपाउनु सामान्य थियो। अधिकांश नेपाली व्यापारीले चीनबाट नेपाल सामान लाँदा समुद्री मार्ग भएर भारतको कलकत्ता बन्दरगाह प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता थियो। तसर्थ एउटा छिमेकी मुलुकले नाकाबन्दी गर्दा पनि अर्को छिमेकी मुलुकबाट गएको सामान कलकत्ता बन्दरगाहमै अड्किएको थियो। अब भने चीनसँग व्यापार गर्ने नेपालीले त्यस्तो समस्या झेल्नुपर्ने अवस्थाको अन्त्य भएको छ।

चीनको दक्षिणमा पर्ने प्रख्यात अन्तर्राष्ट्रिय बन्दरगाह क्वाङचौ (नेपाली उच्चारण ग्वाङजाउ) बाट नेपाली व्यापारीले किनेको सामान एक सातामै केरुङ पुग्न थालेको छ। नेपालले केरुङ नाकाको भन्सारमा राम्रो पूर्वाधारको विकास गरी चुस्त सेवा दिनसक्ने हो भने अहिलेकै अवस्थामा क्वाङचौबाट छुटेको सामान दस दिनभित्र काठमाडौँ पुग्नेछ। चीनले रेलवे सेवालाई अझै छरितो बनाएर आगामी दिनमा क्वाङचौबाट व्यापारिक प्रयोजनको सामान चार दिनमै केरुङ पुर्‍याउन सक्ने बताइसकेको छ। क्वाङचौमा रहेको चिनियाँ कम्पनी दासुन्फा इन्टरनेसनल लजिस्टिक कम्पनीले नेपाली कम्पनी सिनो नेपाल लजिस्टिक एन्ड ट्रान्पोर्टेसन प्रालिसँग मिलेर यो मालबाहक रेल सञ्चालन गरेको हो। यसलाई क्वाङतुङ— तिब्बत— मध्य तथा दक्षिण एसिया रेलसेवा भनेर चीनमा उल्लेख गरिएको छ। क्वाङचौदेखि सिगात्सेसम्मको यो मालबाहक रेल अहिले हप्ताको एकपटक सञ्चालनमा आएको छ।

क्वाङचौदेखि तिब्बत स्वायत्त प्रदेशको ल्हासासम्म 4 हजार 9 सय 80 किलोमिटर रहेको छ। ल्हासादेखि सिगाच्छेको दूरी 2 सय 53 किलोमिटर छ। क्वाङचौदेखि सिगात्सेसम्मको जम्मा दूरी 5 हजार 2 सय 33 किलोमिटर रहेको छ। मंसिर 15 गते बुधबार साँझ छुटेको मालबाहक रेलको गति प्रतिघन्टा 120 किलोमिटर थियो। यो रेललाई यो दूरी छिचोल्न 44 घन्टा मात्र लाग्छ। तर बाटोमा विभिन्न सहरमा पर्ने रेलवे स्टेसनमा रोकिएर पालो कुर्नुपर्ने र छिङहाई तिब्बत रेलमार्ग कठिन भूगोलबाट पार गर्नुपर्ने भएकाले यो दूरी छिचोल्न लगभग 90 घन्टा लागेको छ। चार दिनको रेलयात्रापछि सिगाच्छेदेखि सामान बोकेर 564 किलोमिटरको दूरीमा रहेको केरुङ पुग्न एकदिन लागेको छ। यसरी एक साताभित्रै क्वाङचौबाट नेपाली व्यापारीको सामान केरुङ पुगेको हो।

गतवर्ष तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चीन भ्रमणको समयमा दुई देशबीच व्यापार तथा पारवहन सम्झौता भएको थियो। सो सम्झौतालाई कार्यान्वयन गर्नका लागि मुख्य प्रोटोकलमा हस्ताक्षर गर्ने तयारी भइरहेको छ। त्यही समयदेखि चीनले नेपालसँग स्थल मार्गबाट व्यापार गर्नका लागि सुझाव दिँदै आएको छ। गत बैसाख 29 गते बुधबार चीनको कान्सु प्रान्तको लान्चौबाट नेपाल लक्षित मालबाहक रेल गुडेको थियो। काठमाडौँ महानगरपालिका र लान्चौ बीचमा भगिनी सम्बन्ध स्थापनाको हस्ताक्षर हुनासाथ रेल गुडेको थियो। चीनबाट नेपाल लक्षित मालबाहक रेल गुडेको त्यो पहिलोपटक थियो। लान्चौबाट गुडेको रेलको सामान 10 दिनमा काठमाडौँ पुग्ने लक्ष्य निर्धारण गरिए पनि दस दिन अगावै सामान काठमाडौँमा ढुवानी भएको थियो। गत कात्तिक 15 गतेदेखि हरेक साताको एकपटक चीनको लान्चौबाट नेपाली व्यापारीका सामान बोकेको मालबाहक रेल सिगात्से जान जान थालेको छ।

नेपाली व्यापारीलाई फाइदै—फाइदा

चिनियाँ मालबाहक रेल प्रयोग गरेर व्यापार गर्दा नेपाली व्यापारीलाई हुने पहिलो फाइदा समयको बचत हो। अहिले समुद्री मार्ग भएर क्वाङचौबाट कलकत्ता बन्दरगाहमा सामान पुग्न कम्तीमा 40 दिन लाग्छ। त्यहाँ सामान पुगेपछि बन्दरगाहमा कन्टेनरको भिडभाड र पालो कुर्नुपर्ने भएकाले एक साताजति त्यही समय व्यतित हुन्छ। त्यहाँबाट वीरगन्ज भन्सार भएर सामान काठमाडौँ पुग्नका लागि कम्तीमा दस दिनको समय लाग्ने गर्छ। क्वाङचौबाट छुटेको सामान समुद्री मार्ग भएर दुई महिनापछि मात्र काठमाडौँ पुग्ने गर्छ। यसको तुलनामा केरुङ भएर दस दिनदेखि दुई हप्तामा सामान काठमाडौँ पुगिसक्छ। व्यापारीको डेढ महिनाको समय बचत हुन्छ। यस अगाडि नेपाली व्यापारीले दसैँ अगाडि नै जाडो यामको सामान अर्डर गर्नुपथ्र्यो। त्यसो गर्दा पनि नेपालमा सामान पुग्दा जाडो याम आधा गइसकेको हुन्थ्यो। समयको माग अनुसारको व्यापार गर्नका लागि लम्बेतान समुद्री मार्गले नेपाली व्यापारीलाई टाउको दुखाएको थियो। चाडबाडको अवसरमा बिक्री हुने सामान चाडपर्व सकिएपछि नेपाल पुग्दा अर्को वर्षका लागि गोदाममा थन्क्याउनुपर्ने अवस्था अब झेल्नुपर्ने छैन।

दोस्रो फाइदा ढुवानी शुल्कको हो। क्वाङचौबाट केरुङ जाने कन्टेनरको भोल्युम 40 सीबीएम र तौल 8 टन रहेको हुन्छ। यो कन्टेनरलाई क्वाङचौबाट केरुङ पुर्‍याएको शुल्क 17 हजार 6 सय चिनियाँ युआन अर्थात् 2 लाख 76 हजार रुपैयाँको हाराहारीमा पर्छ। केरुङबाट दुईवटा कन्टेनरलाई तीनवटा ट्रकले काठमाडौँ पुर्‍याउँछन्। केरुङदेखि काठमाडौँको भाडा प्रतिट्रक 80 हजारदेखि 90 हजार रुपैयाँ पर्छ। यस हिसाबले केरुङदेखि काठमाडौँ पुर्‍याउन एउटा कन्टेनरको शुल्क 1 लाख 35 हजार पर्छ। सबै शुल्क जोड्दा क्वाङचौदेखि काठमाडौंको एउटा कन्टेनरको ढुवानी शुल्क 4 लाख 11 हजार रुपैयाँ पर्छ। क्वाङचौबाट समुद्री मार्गमार्फत पठाइने कन्टेनर केही ठूलो हुन्छ। भोल्युम 68 सीबीएम र तौल 20 टन रहेको हुन्छ। यो कन्टेनरलाई क्वाङचौबाट कलकत्ता पुर्‍याएको शुल्क 30 हजार चिनियाँ युआन अर्थात् साढे चार लाख रुपैयाँ पर्छ। कलकत्ताबाट एउटा कन्टेनर काठमाडौँ पुर्‍याउन साढे तीन लाख रुपैयाँ शुल्क लाग्छ। कलकत्तादेखि काठमाडौँसम्मको कन्टेनर ढुवानीमा जम्मा 14 दिनको समय सीमा हुन्छ। यदि 14 दिनभन्दा बढी लागेमा प्रतिकन्टेनर दैनिक थप 6 हजार 5 सय रुपैयाँ शुल्क तिर्नुपर्छ। कलकत्तादेखि काठमाडौँ पुर्‍याएर कलकत्ता फर्कनलाई एउटा कन्टेनरलाई कम्तीमा तीन हप्ता लाग्छ। यस हिसाबले कन्टेनरको थप शुल्क 50 हजारको हाराहारीमा तिर्नुपर्छ। सबै शुल्क जोड्दा समुद्री मार्गबाट एउटा कन्टेनर काठमाडौँ पुग्दा साढे आठ लाख रुपैयाँभन्दा बढी शुल्क तिर्नुपर्छ। तर, क्वाङचौबाट स्थलमार्गमार्फत काठमाडौँ पुग्दा एउटा कन्टेनरको ढुवानी शुल्क 4 लाख 11 हजार रुपैयाँ मात्र पर्छ। समुद्री मार्गबाट जाने कन्टेनर स्थलमार्गबाट जानेभन्दा डेढ गुना ठूलो भए पनि ढुवानी शुल्क दोब्बरभन्दा बढी लाग्छ। यसर्थ पनि ढुवानी शुल्कबाट नेपाली व्यापारीलाई फाइदा हुन्छ।

नेपाली व्यापारीलाई हुने अर्को फाइदा व्यापारिक परिमाणको पनि हो। समुद्री मार्ग भएर चीनबाट सामान लैजाँदा पुरै कन्टेनर भर्नुपर्ने बाध्यता छ। आधा कन्टेनर सामान लगे पनि पुरै कन्टेनरको शुल्क लाग्ने भएकाले सानो परिमाणको व्यापार गर्नलाई धेरै सामान लानुपर्ने अथवा थोरै सामान लगे पनि धेरै शुल्क तिर्नुपर्ने बाध्यता थियो। तर रेलमार्ग भएर केरुङ लाने सामानमा त्यो बाध्यता रहँदैन। थोरै सामान लाँदा पनि दामासाहीले शुल्क लाग्ने हुनाले अब थोरै लगानीमा व्यापार गर्नेलाई स्थलमार्ग सुअवसर सिर्जना भएको छ।

सुनौलो भविष्य

आधुनिक युगसँगै नेपालका मध्यम तथा उच्चकोटीका व्यापारीहरूले चीनको दक्षिणमा पर्ने क्वाङचौ र दक्षिण पूर्वमा पर्ने सांघाईको नजिकै रहेको चच्याङ प्रान्तको यियुबाट सामान नेपाल लाने गरेका छन्। क्वाङचौबाट तयारी पोसाक, विद्युतीय उपकरण, फर्निचर लगायतका सामान नेपाल जाने गर्छ भने यियुबाट हार्डवेयर र स्टेसनरीका सामान नेपाल जान्छन्। सामान्य रूपमा तुलना गर्दा 70 प्रतिशत सामान क्वाङचौबाट नेपाल जान्छ र 30 प्रतिशत यियुबाट। क्वाङचौ र यियुबाट सिगात्सेसम्मको रेलको दूरी लगभग बराबरजस्तै छ। भविष्यमा यियुबाट पनि मालबाहक रेल तिब्बत जाने सम्भावना छ। किनभने यियुबाट युरोपका अधिकांश भागमा मालबाहक रेल जाने गर्छ।

चीनको तिब्बत जोड्ने अर्को छोटो दूरीको रेलमार्ग पनि निर्माण हुँदैछ। सिचुवान प्रान्तबाट सोझै तिब्बतको ल्हासा जोड्ने रेलमार्ग आगामी 2030 सम्म पुरा हुने लक्ष्य राखिएको भए पनि पाँच वर्ष अगाडि नै सन् 2025 सम्ममा तयार भइसक्ने चिनियाँ रेलमार्ग निर्माण कम्पनीले घोषणा गरेको छ। यो रेलमार्ग विश्वकै सबैभन्दा कठिन भूगोलबाट निर्माण हुने र 70 प्रतिशत रेलमार्ग जमिनमुनि सुरुङ मार्ग र आकासे पुलबाट निर्माण हुनेछ। अहिले सिचुवानदेखि ल्हासा (लान्चौदेखि छिङहाई भएर) को रेलवेको दूरी 3 हजार किलोमिटरभन्दा बढी छ भने अब बन्ने सिधा रेलवेको दूरी 1629 किलोमिटरको हुनेछ। प्रतिघन्टा दुई सय किलोमिटरको गतिमा चल्ने यो रेलवेले अहिलेको यात्रा अवधि 45 घन्टाबाट घटाएर 15 घन्टामा झार्नेछ। यो रेलवेको निर्माणसँगै सिगात्सेदेखि केरुङसम्म पनि चिनियाँ रेलको विस्तार भइसक्नेछ। त्यतिबेला क्वाङचौ अथवा यियुबाट पठाइएको सामान चार दिनभित्रमा केरुङ पुग्नेछ।

नेपालले काठमाडौँदेखि केरुङसम्म कमसेकम दुई लेनको राम्रो सडक बनाउने हो भने केरुङ रेलले पुर्‍याएको कन्टेनरलाई ठूला ट्रकले बोकेर सोझै काठमाडौँ पुर्‍याउन सक्नेछन्। यस्तो अवस्थामा ढुवानी लागत अझ सस्तो हुने र समयको पनि थप बचत हुने निश्चित छ। मालबाहक रेलमार्फत नेपालले पेट्रोलियम पदार्थ पनि ढुवानी गर्नसक्ने भएकाले त्यो नेपालका लागि अर्को सुनौलो अवसर हुनेछ।

साभारः कान्तिपुर दैनिक। 2073 पुष 1 गते (2016 डिसेम्बर 16 तारिख) शुक्रबार।