फन्ट डाउनलोड
सि.आर.आइको संक्षिप्त परिचयनेपाली सेवाको संक्षिप्त परिचयसम्पर्कका लागि

नमस्ते फामन !

(GMT+08:00) 2017-04-26 15:50:00

पल्लो शान्सी प्रान्तको सदरमुकाम सी आनस्थित विमानस्थलबाट करीब 120 किलोमिटर बाटो नापेपछि चीनमा बौद्धधर्मको उद्गम र उत्थानस्थल पुगिन्छ। शाक्यमुनि बुद्धको औंलाको अवशेष राखिएको मन्दिर पाउचीमा सन् 2014 को अक्टोबर 16 मा विश्वभरबाट अनेकन बौद्ध धर्मावलम्वीहरु भेला भएका थिए। चीनको शान्सीमा 27 औं विश्व बुद्धिष्ट फेलोसिप (WFB) सम्मेलन पहिलोपटक चीनको मूख्य भूमिमा आयोजित हुँदाको सन्दर्भ थियो त्यो। चीनको उत्तरपश्चिममा पर्ने शान्सी प्रान्तको पाउची शहर आध्यामिक र शान्तिका सूत्रहरुले सजिएको स्थल हो। अनेकन देश देशान्तर तथा क्षेत्रबाट पुगेका बौद्धाचार्यहरु, धार्मिक नेताहरु, अन्य गन्यमाण्य पाहुनाहरु तथा भिक्षुहरुको गरी करीब ४ हजार भन्दा बढी अनुयायी तथा सहभागिहरुका माझमा सम्मेलनको आयोजनाका लागि पाउची सहरस्थित फामन मन्दिरमा ध्वजापताका र मन्त्रध्वनिले गुञ्जायमान भएका थिए।

मानव इतिहासमा बौद्ध धर्म विविध सभ्यताको आदान प्रदान तथा एक अर्काबाट शैक्षिक लाभांश आदान प्रदानमा बौद्ध धर्मको आदर्श निकै उच्च छ। त्यसैले अहिले बौद्ध धर्मले विभिन्न देशहरुलाई एक आध्यात्मिक उद्देश्य प्राप्तिका लागि हातेमालोको सञ्जाल फैलाएको छ। भौतिक आदान प्रदानलाई एक छेउमा राखेर आध्यात्मिक मैत्रीको सम्बन्ध सेतुको रुपमा बौद्ध धर्मले मानिस र मानसिकतालाई एउटै वृत्तमा समेट्ने प्रयास गरिरहेको भेट्न सकिन्छ।

बौद्ध धर्म र कल्याण भन्ने मूल विषयमा निहित भएर आयोजित सम्मेलनले मानवता, दया, करुणा तथा मानव जातिको सुखका लागि विभिन्न देशका बौद्ध अनुयायीहरुको समान चिन्ता अभिभूत गर्‍यो। मानव जातिको प्राचीन सभ्यताको महान उपलब्धीहरु आधुनिक मानव जाति सामुन्ने ठडिएका अनेकन चुनौतीका पहाड झेल्नका लागि प्रेरक छडी बनेका छन्। हातमा हात मिलाएर, परस्परमा विश्वास फैलाएर अनि समझदारी बढाएर मात्रै यो विश्वमा स्थायी शान्ति तथा समान समृद्धि हासिल गर्न सकिन्छ।

बौद्ध धर्म ताउ धर्म पछिको दोश्रो ठूलो धर्मको रुपमा अपनाइन्छ चीनमा। हज्जारौं वर्ष लामो विकासपछि बौद्ध धर्मले चिनियाँ संस्कृतिको रक्त कोशिका बन्दै गएको छ।

जो कोही फामन पुग्ने वित्तिकै सिङ्गो मन्दिरले नमस्कार गरेर अभिवादन टक्र्याउँछ। सो मन्दिरको पुनर्निर्मित आकृतिले पहिलो हेराइमै आत्मीयतापूर्वक नमस्कारको न्यानो बाँडेको झल्को दिन्छ। मन्दिर, मस्जिद, चर्च जे सुकै नामले पुकारे पनि त्यो एक पवित्र देवालय हो र स्वच्छ मनका मानिसहरुले प्रार्थना गर्ने थलो हो।

शान्सी प्रान्तको फूफङ्ग जिल्लामा अवस्थित फामन मन्दिरमा भगवान बुद्ध शाक्यमुनिको औंलाको अवशेषका कारण विश्वमै प्रसिद्ध छ। 1987 को अप्रिलमा चिनियाँ पुरातत्व क्षेत्रका कामदारले फामन मन्दिरको जीर्णोद्धारका शीला मुन्तिर भूमिगत भवन रहेको चाल पाए जहाँ अनमोल साँस्कृतिक अवशेष रहेको पत्ता लागेपछि विश्वलाई नै आश्चर्य चकित बनायो। सी आन सहरदेखि करीब 120 किलोमिटर पश्चिमस्थित फुफङ्ग काउन्टीमा रहेको फामन मन्दिरको निर्माण ईस्वी सन् 499 तिर भएको थियो। सातौं शताब्दीतिर थाङ्ग वंश ताका भव्य आर्थिक तथा मानवीय शक्ति खर्चिएर यस मठको विस्तार गरिएको थियो जहाँ पाँच हजार भन्दा बढी भिक्षु रहनसक्ने क्षमता थियो।

बौद्ध धार्मिक ग्रन्थहरुका अनुसार सम्राट अशोकले बौद्ध धर्मको प्रचार हेतु बुद्धका शरीर अवशेषलाई विश्वका विभिन्न मन्दिरमा राख्नका लागि झण्डै 84 हजार स्तुप बनाए जसमध्ये चीनमा 19 वटा बुद्धका मठ बनाइए त्यसमध्ये एक फामन मन्दिर पनि हो।

बुद्धको औंला सुरक्षित राख्न सकेकाले फामन मन्दिरको ख्याति बौद्ध सम्प्रदायमा मात्रै नभएर ऐतिहासिक धरोहरको रुपमा पनि फैलिंदै गयो। चिनियाँ इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार थाङ्ग राजवंशकालमा लगातार आठ सम्राटले बुद्धको औंलालाई राजमहलमै लगेर भव्य रुपमा पूजाआजा गर्ने गरिन्थ्यो र मठलाई अनेकन् बहुमूल्य वस्तुहरु भेटी चढाइन्थ्यो। कालान्तरमा विभिन्न उतार चढावहरु आए, आक्रमण र युद्धहरु हुँदै गए, संरक्षणको अभावमा भौतिक संरचनाहरु खिइँदै गए, भूकम्प आदि कारणले राज्यका तर्फबाट यसलाई चासो दिन छाडिएपछि पुनः यो मन्दिर अन्धकारतर्फ धकेलिंदै गयो।

सन् 1981 मा आएको विनाशकारी बाढी वर्षाका कारण सैयौं वर्ष पुराना मन्दिरका पैगोडा शैलीका मन्दिरहरु भग्नावशेषमा परिणत भएपछि 1987 मा यसको पुनर्निर्माण कार्यको थालनी गरियो। पुरातत्विक निर्माणका दौरान मन्दिरका जगमा सर्वेक्षण गर्दा थप अज्ञात भूमिगत भवन भग्नावशेष फेला परे ती करीब 1113 साल तिरका संरचना भएको पुष्टी भयो।

झण्डै 314 दशमलव 8 वर्गमीटर क्षेत्रफलमा फैलिएको फामन मन्दिर वृत्तमा प्रवेश मार्ग, मञ्च, सुरुङ्ग, विभिन्न कक्षहरु रहेका छन् जहाँ थाङ्ग राजवंशकालका अवशेषहरु सुरक्षित गरिएको छ। साथमा बुद्धको औंलाको अवशेष, चिनियाँ कुमाले कलाद्वारा निर्मित माटाका अनेकन भाँडाकुँडा, बुद्धका नाममा चढाइएका अनेकन सुनचाँदीका भाँडावर्तन, मोती रत्न, शीशाका पात्रहरु, रेशमी कपडा आदि 900 भन्दा बढी बहूमूल्य चीजहरु त्यहाँ देख्न सकिन्छ।

भूमिगत भवनमा राखिएको बुद्धको औंलालाई चीनको छिन राजवंशका सम्राट छिन श हुङ्गले समाधिपछिको दोश्रो अहम् पुरातात्विक खोजी भनेर उल्लेख गरेका थिए भने विश्व बौद्ध जगत र सांस्कृतिक इतिहासको एक अद्वितीय सफलता भनेर चित्रण गरियो।

फामन मन्दिरको बुद्धको औंला रहेको भूमिगत भवनमा सुरक्षित राखिएको थाङ्ग राजवंशकालको रेसमी वस्त्रलाई सौभाग्यका हिसावले उत्तरपश्चिम चीनको कान्सु प्रान्तको तुन हुङ्ग गुफापछिको सर्वाधिक मूल्यवान् ठानिन्छ। किनकि यो ऐतिहासिक थाङ्ग राजकालको रेशमी वस्त्र खजाना हो। पुरातत्व निकायका अनुसार फामनमा राखिएका वस्त्र र कलाशील्प निकै सूक्ष्म र विशिष्ट छन्, वस्त्रहरुलाई जोडेर सिलाई बनाउँदाको सुनको धागोको औसत् व्यास केवल 0 दशमलव 1 मिलिमीटर मात्रै छ। सबैभन्दा मसिनो धागो 0 दशमलव 66 मिलिमिटर मात्रै छ अर्थात् कपालको रौं भन्दा पनि मसिनो छ। भूमिगत भवनमा एउटा बाकसमा राखिएको रेशमी कपडाको बाक्लोपना 23 सेन्टिमिटर रहेको छ।

उत्खननका दौरान फेला परेका सुन चाँदी र शीशाका भाँडा वर्तन मूल्यवान छन्। पारदर्शी रङ्गका चिनियाँ माटोद्वारा बनाइएका माटाका भाँडाहरु थाङ्ग राजकालमा दरबारमा विशेष प्रयोगद्वारा निर्माण गरिएको थियो तर अहिले त्यो कला लोप भैसकेको छ। यसरी बनाइएका भाँडाहरु बाहिरबाट हेर्दा पारदर्शी, चम्किला र पानी भरिएका जस्ता देखिन्छन्।

फामन मन्दिर भ्रमण गर्दा भेटिने अर्को शालीन अध्ययन केन्द्र भनेको सङ्ग्रहालय पनि हो। त्यहाँ अनेकन पुरातात्विक तथा साँस्कृतिक महत्वका खरखजाना संरक्षित छ।

सन् 2014 को अक्टोबर 16 देखि 18 सम्म चीनको शान्सीमा आयोजित विश्व बौद्ध भातृत्व सम्मेलनले बौद्ध धर्म आगमनको पहिलो गन्तव्य स्थल बनाएको भूमि भएकाले निकै पवित्र र ऐतिहासिक थियो। बुद्धको औंला मात्रै नभएर त्यो स्थल चीनमा धार्मिक स्वतन्त्रताको सांकेतिक स्थल पनि थियो त्यो।

यो सम्मेलनले त्यहाँ उपस्थितहरुमा बुद्धको र सिद्धत्वका लागि प्रेरित गर्नुका साथै जीवजीवात्मा प्रतिको दयाभावलाई उजागर गरेको थियो। 10 बुँदे पाउची घोषणा पत्रले मानवीय कल्याणकारी कर्मद्वारा विश्वको सेवा गर्ने अठोटलाई दोहोर्‍यायो भने करीब 40 देश र क्षेत्रका प्रतिनिधिहरुले शान्त संसार, हरियालीका मध्यमबाट पर्यवरणीय संरक्षण, सामाजिक पृष्ठभूमिअन्तर्गत विद्यमान साँस्कृतिक मूल्यमान्यताको सम्मान, समावेशी तथा मानवीय आध्यात्मिक गतिविधि, बौद्ध धार्मिक भिक्षुहरुको गुणस्तरीय जीवनशैलीका खातिर विश्वभरका अनुयायीहरु एकजुट भएर अघि बढ्ने प्रतिवद्धता पनि जनायो। सन् 1950 मा स्थापना भएको WFB संगठनले छ दशक पार गर्दा अनवरत शान्ति, भाइचारा र प्रेमका लागि वकालत गर्दै आएको छ।

शाक्यमुनि बुद्धको जन्मभूमि नेपालको लुम्बिनी र ज्ञानभूमि भारत हुँदै सीमारेखाहरु पार गर्दै बौद्ध धर्म अहिले संसारभरि व्याप्त भएको छ। त्यो प्राचीन बौद्ध दर्शन अहिलेको अस्थिर दुनियालाई काबुमा ल्याउनका लागि प्रभावकारी मानिन्छ जवकी एउटा सानोतिनो मामिलामा पनि मानिसहरु एकअर्कालाई खरानी बनाउनेसम्मको तनावमा उत्रिने गर्दछन् आजको समाजमा। सबै धर्मका आआफ्ना विशेषता र चरित्र हुन्छन् शान्ति, करुणा र अहिंसा बुद्धका मूल सूत्रमध्येमा पर्दछन्।

केही नास्तिकहरु धर्म भन्ने वित्तिकै अत्तालिन्छन्, केही धर्महरु जटिलता नै जटिलताका जालो बनेका छन् केही धर्महरु अन्धविश्वासका कारक बनेका छन्। कतिपय धर्मभित्रका नकारात्मक पक्षहरुलाई संशोधन गरिँदै पनि लगिएको छ र समय अनुकूल विश्व शान्ति र सद्भावको प्रतीकको रुपमा पनि स्थापित गर्दै लगिएको छ।

बुद्धले पहिल्याएका चार आर्यसत्य दुःख, समुदय, निरोध र मार्गलाई पछ्याउँदै दुःख निवारणका लागि आर्याष्टाङ्गिक मार्ग अर्थात् सम्यक् दृष्टि, सम्यक् वाणी, सम्यक कर्म, सम्यक् आजीविका, सम्यक् व्यायाम, सम्यक् स्मृति, सम्यक संकल्प र सम्यक समाधिलाई अवलम्वन गर्ने विषयलाई महत्व दिइएको छ।

यी कुराहरुलाई पछ्याउने हो भने मानव जीवन सुसंस्कृत र धन्य हुनेमा कसैको दुइमत पनि छैन। बौद्ध धर्म भौगोलिक विशेषता, सांस्कृतिक पृष्ठभूमि, समय परिस्थिति आदिका कारणले फरक हुनसक्छ तर यसको मूल ध्येय भनेकै शान्ति र अहिंसा भएकोलाई कसैले पनि नकार्न सक्दैन। संस्कृति र धर्मले आम अनुयायीमा गहन विश्वास साँचेको हुन्छ जसद्वारा मानिसको अन्तर सुन्दर बनाएर बाह्य दुनियालाई सन्तुलित बनाउने अभ्यास हुन्छ तर अभ्यास सही तरीकाले गर्नु आवश्यक छ, अपव्याख्या गर्ने मानसिकताबाट जोगिनु पनि सान्दर्भिक हुनेछ अनि मात्रै धर्मले कर्मको क्षेत्रमा कोषेढुँगाको रुपमा काम गर्न सक्नेछ।

पाउ चीको तीन-चार दिनको बसाइमा बौद्ध शान्तिले आत्मीयता र ममता घनीभूत पारिसकेको थियो। अन्तिम दिन फर्किनै लाग्दा पनि फामनले उसैगरी नमस्कार गर्‍यो। पौराणिक धरोहरको संरक्षणमा शान्सीवासीको लगाव अनि बुद्ध आशिषले सिञ्चित भूमिलाई यथावत् छोडेर हामीले पनि विश्वशान्ति भाइचारा अनि विश्वबन्धुत्वका लागि प्रार्थना गर्दै फामनबाट पैचिङ्गतर्फको यात्रा तय गर्‍यौं। नमस्ते फामन।

ॐ शान्तिः! शान्तिः!! शान्तिः !!!

जानकारी तथा लेखहरु