भड्किँदैछ चिनियाँ समाज

सन् 1978 मा तङ स्यावो फिङ चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको निर्णायक तहमा आएपछि बन्द चिनियाँ समाजलाई खुला समाजतर्फ डोहोर्‍याउन केही मार्गचित्र प्रस्तुत गरे। सुधार र खुलापन नामबाट चीनले विश्वलाई आश्चर्य बनाउने गरी आर्थिक विकासको छलाङ मारेको तङ स्यावो फिङको नीतिले नै हो। उनलाई आधुनिक चीनका मार्गदर्शक महान नेता मानिन्छ। तङकै नीतिले चीन आज संसारको पहिलो अर्थतन्त्र बन्ने दौडमा छ। बन्दबाट खुला र सुधारमा क्रमिक अगाडि बढेको तर पूरै पूँजीवादी अर्थ व्यवस्था स्वीकार नगरेको चिनियाँ अर्थव्यवस्थालाई चिनियाँ चरित्रको बजारमुखी समाजवादी अर्थतन्त्र भनेर चिनियाँ नेताहरु अर्थाउने गर्छन्।

चिनियाँ सरकारी प्रतिवेदनहरुमा चिनियाँ समाजलाई उन्नत माक्सवादी समाजवादतर्फ उन्मुख गराउने भनी विश्लेषण गरिएको पाइन्छ। सैद्धान्तिक रुपमा यसो भनिए पनि व्यवहारिक रुपमा चाहिँ चिनियाँ समाज र अर्थतन्त्र भड्किएर पूँजीवादलाई चुनौति दिने अवस्थामा पुगिसकेको छ। धनी र गरिबबीचको खाडल तथा शहरी र ग्रामीण क्षेत्रको असमान विकास वितरणले चिनियाँ समाजलाई विभेदमुखी बनाउन थालेको उदाहरण केही समय अगाडि बेइजिङको एउटा पार्कमा देखिएको बिबाहका लागि चाहिएको जोडीको विज्ञापनबाट स्पष्ट हुन्छ।

गत जुन महिनमा बेइजिङको केन्द्र भागमा पर्ने चोङशान पार्कमा बिबाहका लागि उपयुक्त केटा अथवा केटीका लागि विज्ञापन गरिएको थियो। हिजोआज सबै कुराहरु सामाजिक संजालबाट हुने जमाना भए पनि कतिपय अवस्थामा सरकारी कानुन र सामाजिक अवगालसँगै आइपर्ने झन्झटबाट जोगिनका लागि कुनै म्यारिज ब्युरोले जोडीको विज्ञापन लेखेर टाँस गरेको थियो। हजारौँको संख्यामा चिनियाँ एकल युवायुवती तथा तिनका अभिभावकहरु उपयुक्त जोडी खोज्नका लागि पार्कमा पुगेका थिए।

जोडी खोज्ने हाट लागेपछि विभिन्न चिनियाँ सामाजिक संजालमा त्यो विषय हट इस्यु बन्यो। चाइना डेलीले त्यसबारेमा सचित्र समाचार नै प्रकाशन गर्‍यो। 'ब्लाइनडेट पार्क' नाम दिइएको उक्त हाटलाई कतिपयले चिनियाँ सामाजिक संजालमा मान्छेको व्यापार मेला भनेर कडा आलोचना पनि गरेका छन्।

'ब्लाइनडेट पार्क'मा बर अथवा बधुको निश्चित योग्यता र मापदण्ड तोकेर गरिएका विज्ञापनहरु प्रदर्शनी गरिएको थियो। प्रदर्शनी गरिएको एकल महिला तथा पुरुषको प्रोफाइलमा बेइजिङमा घर भएको प्रमाण, आम्दानीको तह, सम्पत्ति, शैक्षिक गुणस्तर र थप केही जानकारी खुलाएर आफूलाई आवश्यक पर्ने जोडीका लागि पनि सर्तहरु राखिएको थियो। विज्ञापनमा सहभागीहरुलाई छ भागमा वर्गीकरण गरिएको थियो। उच्चतम्, उच्च, मध्यम, निम्न मध्यम, सामान्य र अति सामान्य वर्गहरु थिए।

उच्चतम् वर्गमा पर्ने महिलाका लागि वर चाहिएको विज्ञापनमा केटामा हुनुपर्ने मापदण्ड यसरी तोकिएको थियो। केटासँग कम्तिमा 56 लाख चिनियाँ युआन (8 करोड 40 लाख नेपाली रुपैयाँ), बेइजिङमा स्थायी बसोबासको प्रमाणपत्र, बेइजिङको केन्द्र भागमा आफ्नै घर भएको, स्तरीय कार र मासिक 50 हजार चिनियाँ युआनभन्दा बढी (साढे सात लाख रुपैयाँभन्दा बढी)आम्दानी, स्नातकोत्तर अथवा पिएचडी अथवा विदेशमा पढेको हुनुपर्ने सर्तहरु रहेका छन्।

त्यसैगरी उच्चतम् वर्गमा रहेका एक पुरुषले विहे गर्नका लागि महिलामा हुनुपर्ने मापदण्डलाई यसरी राखेका छन्। सुन्दरी, बेइजिङमा स्थायी बसोबासको प्रमाणपत्र, बेइजिङको केन्द्रभागमा आफ्नै घर, स्तरीय कार, मासिक आम्दानी 20 हजार चिनियाँ युआन (3 लाख रुपैयाँ), स्नातक अथवा स्नातकोत्तर तह गरेको हुनुपर्ने उल्लेख छ।

चिनियाँ संचार माध्यमले उल्लेख गरे अनुसार बेइजिङको स्थायी बसोबास र आफ्नै घरलाई पिएचडीको डिग्रीभन्दा बढी प्राथमिकतामा राखिएको छ। बेइजिङमा झन्डै पाँच करोड मानिसहरु बसोबास गर्छन्। तीमध्ये आधा मात्र बेइजिङमा स्थायी बसोबास भएका व्यक्ति हुन्। बेइजिङमा स्थायी बसोबास हुने व्यक्तिले बेइजिङकै उच्चस्तरीय विश्वविद्यालयमा पढ्ने लगायतका केही आरक्षण सुविधा प्राप्त गरेका हुन्छन्। यो सुबिधा बाहिरी प्रान्तबाट आएका व्यक्तिले पाउन सक्दैनन्। बेइजिङको स्थायी बसोबास र आफ्नै घर हुनु दुई भिन्न कुराहरु हुन्। स्थायी बसोबास भएर पनि आफ्नै घर नभएको हुन सक्छ। आफ्नो बाबुआमाको घर भए पनि स्थायी बसोबासको प्रमाणपत्र प्राप्त गरेको हुनसक्छ। त्यसैगरी बेइजिङमा घर भएपछि स्थायी बसोबास गर्न त पाइन्छ तर घर किन्नका लागि निकै कडा नियम पार गर्नुपर्छ। फेरि बेइजिङको केन्द्रभागमा घरको मूल्य अत्यन्त चर्को हुन्छ।

चीनमा अन्धविश्वासका कारणले पनि बिबाह हुनलाई निकै गार्‍हो हुन्छ। विशेषगरी भेडा वर्षमा जन्मिएका व्यक्तिको बिहे हुनमा निकै गार्‍हो हुन्छ। किनभने भेडा वर्षलाई चीनमा निकै अशुभ मानिन्छ। एकजना चिनियाँ महिला जसको बेइजिङमा स्थायी बसोबासको प्रमाणपत्र र आफ्नै घर छ उनले चीनको प्रख्यात विश्वविद्यालयबाट स्नातक पनि गरेकी छन् तर उनी भेडा वर्षमा जन्मिएकाले बिहे हुन नसकेको सोही समाचारमा उल्लेख छ।

चीनमा कहाली लाग्दोगरी बढेको आर्थिक असमानता र आधुनिक जटिलताले गर्दा धेरैजसो व्यक्तिले जोडी नपाएर बिहे गर्नबाट बन्चित बन्दै आएका छन्। 35 वर्षसम्म लागू भएको एक सन्तानको नीतिले चीनमा लैंगिक असन्तुलन छ। कुनै समय एकसज महिलाको अनुपातमा एक सय 120 पुरुष पुगेका थिए। अहिले त्यो अनुपात कही घटेर एक सय महिलामा 116 पुरुष रहेका छन्। यस हिसावले चीनमा अहिले झन्डै 20 करोड पुरुषले जोडी नपाएने अवस्था छ।

त्यतिमात्र होइन शहरमा बस्ने चाहनासँगै आफ्नो हैसियत र स्तर बराबरको जोडी नपाउँदा थुप्रै चिनियाँ महिलासमेत बिहे गर्नबाट बन्चित हुन थालेका छन्। बेइजिङमै घर भएका र उच्च शैक्षिक योग्यता प्राप्त गरेका महिलाले आफ्नो स्तर अनुसारको केटा पाउन नसक्दा बिहे नगरी बस्नु परेका केही उदाहरण पनि छन्। चिनियाँ समाजमा बिहेप्रतिको झन्झट र समाजिक तथा आर्थिक जटिलताले गर्दा सन् 1993 मा नानचिङ विश्वविद्यालयमा पढ्ने विद्यार्थीहरुले प्रेम दिवसको काउन्टरमा नोभेम्बर एघार तारिख एकल दिवसको थालनी गरेका छन्। अहिले चीनमा एकल दिवस निकै लोकप्रिय बनेको छ।

बिबाहका लागि राखिएका सर्त र आर्थिक हैसियतले चिनियाँ समाजको बदलिँदो चित्र उजागर गरेको छ। यसले चिनियाँ समाजमा रहेका तीतो यथार्थलाई उदाङ्गो बनाउँदै समाजमा रहेका आर्थिक, लैङ्गिक, क्षेत्रीय विभेद जस्ता कुरालाई पनि सतहमा ल्याएको छ।

चिनियाँ समाजमा बिहे कसरी भड्किलो बन्दै गएको छ भन्ने कुरालाई विगत 6 दसकको उदाहरणबाट पनि प्रष्ट हुन्छ। गत शताब्दीको 50 को दशकमा चीनमा भरखरै साम्यवादी शासन सुरु भएको थियो। त्यतिबेला विवाह गर्न एउटा खाट मात्र भए पुग्थ्यो। 60 को दशकमा एक प्याक मिठाइको तयारीमा बिबाह सम्पन्न हुन्थ्यो। 70 को दशकमा चीनमा सांस्कृतिक क्रान्ति चलेको समयमा अध्यक्ष माओका लेखनको संकलन भएको 'रातो किताब' बिबाहका लागि अनिवार्य मानिन्थ्यो। 80 को दशकमा चीनमा खुलापन र सुधारका कार्यक्रम लागू भएपछि बिबाहका लागि रेडियो, साइकल, सिलाइ मेशिन तथा नाडी घडी जस्ता चारवटा सामग्री आवश्यक हुन थाल्यो। 90 को दशकदेखि बिबाह समारोहको परिधि फैलदै गयो र एक्काइसौं शताब्दीमा आएर त्यो निकै भड्किलो र महङ्गो भयो।

अहिले चीनका दश वटा ठूला शहरमा विवाह गर्ने खर्चका बारेमा विभिन्न विश्वविद्यालयहरुले सर्वेक्षण गर्दा बेइजिङ, शाङहाई, शनचन लगायत चीनका महङ्गा शहरहरुमा विवाहको खर्च 20 लाख युआनभन्दा बढी पुगेको छ तथ्य बाहिर आएको छभने हाङ चौ, क्वाङ चौ, नानचिन आदि शहरमा विवाहको खर्च 10 लाख बराबर छ।

चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले अनुशासनलाई कडा बनाउँदै आर्थिक पारदर्शी र भड्किलो समाज नियन्त्रण गर्नका लागि गत अक्टोबरमा सम्पन्न पार्टीको छैँटौँ पूर्ण बैठकले विशेष निर्णय गरेको छ। कम्युनिष्ट पार्टीका निर्णयहरु पार्टी सदस्य बाहेकमा लागू नहुने भए पनि राष्ट्रिय नीति निर्माणलाई प्रभावित पार्ने हैसियत राख्छन्। एकातिर चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले अनुशासनलाई कडा बनाउँदैछ भने अर्कातिर चिनियाँ समाज चाहिँ यति बिघ्न आर्थिक भड्कावमा फस्न थालेको छ। यस्ता भड्कावले चिनियाँ चरित्रको बजारमुखी समाजवादी अर्थतन्त्रको खिल्ली उडाएको भन्दै चिनियाँ समाजिक संजालमा आलोचना गरिएको छ।

साभारः कान्तिपुर दैनिक। 2074 साउन 10 (2017 जुलाई 25) मंगलबार।