नेपालको उत्तरी सीमा चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बतसँग जोडिएको छ। पूर्वश्चिम एक हजार ४ सय किलोमिटरभन्दा बढी नेपालको भूमि चिनियाँ भूमिसँग जोडिएको छ। तसर्थ हरेक चिनियाँ नेताले भन्ने गर्दछन्'चीन र नेपाल नदीनाला, हिमाल, पहाडले जोडिएका घनिष्ट मुलुक हुन्।' पठार मरुभूमि, उच्च अक्षांश, कठिन भूगोल, कम जनसंख्या, प्रतिकूल हावापानी भएको तिब्बतको तुलनामा नेपाल प्राकृतिक स्रोत र साधनले धेरै समृद्ध छ। छ दसक अगाडि चीनको तिब्बतको अवस्था नेपालको वर्तमान कर्णालीका दुर्गम क्षेत्रकोभन्दा पनि अत्यन्त दयनीय थियो। अधिकांश तिब्बतीहरु घरबार बिहिन थिए। नेपालका राउटे जाति जस्तै उनीहरु फिरस्ते थिए। वर्षैभरि चौँरीको बथानसँगै घुमफिर गर्दथ्ये। चौँरीको अस्थायी गोठ नै उनीहरुको आवास हुन्थ्यो। सम्पत्तिका नाममा उनीहरुसँग चौँरी र भेडाच्याङ्ग्रा बाहेक केही थिएन। वस्तु विनियम गरेर जिन्दगी धान्थे। छ दसकपछि नक्शा फेरिएको छ। चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बत प्रगतिको शिखर चढ्दै समृद्धिको यात्रामा लम्किरहेको छ। प्राकृतिक साधन र स्रोतले छेलोखेलो हुँदा पनि तिब्बतको तुलनामा नेपाल धेरै पछि परेको छ। विश्वलाई आश्चर्य बनाउने गरी तिब्बतले विकासलाई कसरी संभव बनायो भन्ने कुराको केही चर्चा वान्छनीय हुन्छ। यही मार्च २८ तारिख (आज) तिब्बतमा लोकतान्त्रिक सुधारको ६० वर्ष पूरा हुँदैछ। सन् १९५९ मार्च २८ मा तिब्बतबाट भूदाषप्रथा उन्मुलुन भएको हो। दाषप्रथाको समयमा तीन प्रतिशत तिब्बती सामन्तहरुको हातमा सबै सम्पत्त थियो। बाँकी ९७ प्रतिशत तिब्बतीहरु पशुतुल्य किनबेच हुन्थे। साङ्लामा बाँधेर गरिब मानिसलाई धनी मानिसले किनबेच गर्थे। तिब्बतबाट भूदाषप्रथा उन्मुलन भएको ६ वर्षपछि सन् १९६५ मा तिब्बत स्वायत्त प्रदेश स्थापना गरियो। चीनमा भएका ५ वटा स्वायत्त प्रदेशमध्ये तिब्बत सबैभन्दा कान्छो स्वायत्त प्रदेश हो।
सन् १९५१ मा तिब्बतको कूल गार्हस्थ उत्पादन १२ करोड ९० लाख चिनियाँ युआन थियो। त्यो समयमा तिब्बतको जनसंख्या ११ लाख ५० हजार मात्र थियो। तिब्बतीहरुको सरदर आयु साढे ३५ वर्ष थियो। सन् २०१८ मा तिब्बतको कूल गार्हस्थ उत्पादन १ खर्ब ४० अर्ब चिनियाँ युआन पुगेको छ। तिब्बतमा विगत २६ वर्षदेखि दोहोरो अंकमा कूल गार्हस्थ उत्पादन वृद्धिदर कायम रहेको छ र चीनका ३१ वटा प्रान्तहरुमध्ये सबैभन्दा अगाडि छ। जनसंख्या पनि ३१ लाख ४० हजार पुगेको छ। सरदर आयु ६७ वर्ष पुगेको छ। 
चीनको केन्द्रीय सरकारले तिब्बत स्वायत्त प्रदेशलाई हरेक वर्ष ४९ अर्ब ५० करोड चिनियाँ युआन अनुदान दिँदै आएको छ। यो बजेट तिब्बतको सामाजिक तथा आर्थिक विकासका साथै त्यहाँको भाषा र सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षणका लागि खर्च हुने गरेको छ। तिब्बतको मुख्य आयस्रोत पर्यटन उद्योग हो। तिब्बत पर्यटकका लागि सन् १९८४ देखि मात्र खुला भएको हो। तिब्बतको पर्यटन ब्युरोका अनुसार तिब्बतले पर्यटन व्यवसायबाट कूल गार्हस्थ उत्पादनमा २० प्रतिशत संकलन गर्दछ र ११ प्रतिशत जनसंख्यालाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिएको छ। तिब्बतले सन् २०१५ मा एक करोड ५० लाख पर्यटक भित्र्याएर ३ अर्ब डलर आम्दानी गरेको थियो। सन् २०२० सम्ममा वार्षिक दुई करोड पर्यटक तिब्बतमा पुर्याउने लक्ष्य राखिएको थियो। तर सन् २०१८ मै लक्ष्यभन्दा पचास प्रतिशत बढी अर्थात् ३ करोड पर्यटकले तिब्बतको भ्रमण गरेका छन्। तिब्बतमा पर्यटकबाट सन् २०१८ मा ४ अर्ब चिनियाँ युआन राजस्व संकलन भएको थियो जुन कूल राजस्वको २९.२ प्रतिशत हो। नेपालले पनि सन् २०२० लाई नेपाल भ्रमण वर्ष मनाउँदैछ। तिब्बत भ्रमणमा गएका पर्यटकमध्ये ५ प्रतिशत मात्र नेपालले तान्न सक्यो भने पनि नेपाल भ्रमण वर्षमा १५ लाख चिनियाँ पर्यटकले नेपालको भ्रमण गर्नेछन्। चाइना डेलीका अनुसार तिब्बत भ्रमण गर्ने पर्यकहरुमध्ये ५ प्रतिशत विदेशी पर्यटक रहेका छन्। तिब्बत भ्रमण गर्न पर्यटकमध्ये लगभग २० प्रतिशतले हवाइ मार्ग प्रयोग गर्दछन् भने बाँकीले रेलमार्ग प्रयोग गर्दछन्। एक्काईसौँ शताब्दीमा रेलमार्गले तिब्बतको काँचुली फेरेको छ। छिङहाई तिब्बत रेलवे सेवा सन् २००६ देखि संचालनमा आएको हो। यसको निर्माणमा ४ अर्ब २० करोड डलर लगानी भएको थियो। अहिले ल्हासाबाट सिगाच्छे पुगिसकेको रेल केही वर्षमा नेपालको सीमा केरुङ पुग्नेछ। केरुङबाट काठमाडौँ पुर्याइने लक्ष्य राखिएको रेलवे सेवाले नेपाली पर्यटन उद्योगमा पनि कायापलट ल्याउने कुरामा दुई मत छैन। किनभने वर्षेनी तीन 
करोड पर्यटक तिब्बत पुर्याएको रेलवे सेवाले त्यसको १० प्रतिशत मात्र पर्यटकलाई नेपाल पुर्यायो भने तीन लाख चिनियाँ पर्यटक नेपाल जान सक्छन्। सिचुवानबाट तिब्बत पुग्ने रेलमार्ग निकै घुमाउरो छ। सिचुवानबाट कान्सु प्रान्तको लान्चौ पुगेर ल्हासा पुग्दा ३ हजार ३ सय ६० किलोमिटरको दुरी पार गर्नुपर्छ। यो दुरी पार गर्नलाई ४१ घण्टा लाग्छ। यसको विकल्पमा चीनले सिचुवानबाट सोझै तिब्बत निकाल्ने नयाँ रेलमार्ग निर्माण गरिरहेको छ। नयाँ सिचुवान तिब्बत रेलमार्गको दुरी एक हजार ६ सय २९ किलोमिटर हुनेछ। यो दुरी पार गर्नलाई रेललाई १३ घण्टा मात्र लाग्नेछ। सिचुवान तिब्बत रेलमार्ग अन्तर्गत ला लिन खण्ड तिब्बतको पहिलो विद्युतीय रेलमार्ग हुनेछ। ला लिन खण्डको रेलमार्ग तिब्बतको दक्षिण उपत्यकामा यालुजाङपु अर्थात् ब्रम्हपुत्र नदीको मध्य भागमा रहेको छ। यो क्षेत्रको औसत उचाई तीन हजार पाँच सय चौसठ्ठी मिटर रहेको छ। भौगोलिक अवस्था जटिल भएकाले यो विश्वकै सबैभन्दा कठिन भूगोलको रेलमार्ग मानिन्छ। यो रेलमार्ग संचालनमा आएपछि सिचुवानबाट तिब्बत जाने समय र दुरी तथा मूल्य आधाभन्दा बढीले घट्नेछ। नेपाल जाने सामान पनि सस्तो हुने छ।
सन् १९६५ अगाडिको तिब्बतमा कुनै पनि आधुनिक उद्योगधन्दाहरु थिएनन्। स्वायत्त प्रदेश स्थापना भएपछि तिब्बतमा आधुनिक उद्योगहरु स्थापना हुँदै औद्योगिक उत्पादन मात्रा सन् १९६५ को नब्बे लाख चिनियाँ युआनबाट हाल अर्बौँ चिनियाँ युआन पुगेको छ।
अहिले तिब्बतीहरुको सरदर प्रतिव्यक्ति आय दश हजार सात सय तीस चिनियाँ युआन पुगेको छ। साठी वर्ष अगाडिसम्म नब्बे प्रतिशत तिब्बतीहरु घुमन्ते पशुपालक र वस्तु विनिमय गरेर जीवन यापन गर्थे। उनीहरुसँग बस्नका लागि कुनै घर र स्थायी ठेगाना थिएन। अहिले तिब्बतीहरु सुविधासम्पन्न आवास क्षेत्रमा बसोबास गर्छन्। प्रत्येकको घरमा फ्रिज, टेलिभिजन, मोटरसाइकल र मोबाइलफोन छ भने प्रायसँग गाडी रहेको छ।
सन् २००६ देखि तिब्बतमा किसान तथा पशुपालकलाई आधुनिक आवास क्षेत्रमा बसोबास गराउने परियोजना सुरु भएको थियो। यही परियोजना अनुसार हाल तेइस लाख तिब्बती किसान तथा पशुपालक नयाँ घरमा बस्न पाएका छन्।
तिब्बती जाति र तिब्बतको पहिचान भनेको पशुपालन हो। तिब्बतमा चौँरीपालन सबैभन्दा लोकपि्रय मानिन्छ। केही वर्षअगाडि मात्र तिब्बतको ल्हासामा चौँरी संग्रहालय खुलेको छ। सो संग्रहालयले तिब्बती जातिको चौँरी संस्कृतिलाई संरक्षण गर्दै विश्वमै यस प्रकारको सम्पदा संरक्षणमा उदाहरण पेश गरेको छ। तिब्बतमा सन् २००३ देखि पशुपालन तथा कृषि क्षेत्रको नि:शुल्क चिकित्सा प्रणाली संचालन शुरु भएको छ। उक्त प्रणालीमा संलग्न भएका कृषक र पशुपालकले वार्षिक बीस युआन तिरेपछि अधिकतम् ६० हजार युआनको बिमा प्राप्त गर्छन्। अहिलेसम्म ९९ प्रतिशतभन्दा बढी कृषक तथा पशुपालक यो वीमा कार्यक्रममा सहभागी भएका छन्।
तिब्बतमा सन् २०१५ सम्ममा ७८ हजार किलोमिटर पडक सडकमार्ग संचालनमा आएको छ। संचालनमा आएका सडकले तिब्बतका ६९० वटा टाउन्सिप र ५४० वटा गाउँलाई जोडेको छ। सन् २०१८ सम्ममा तिब्बतमा दुईवटा फास्टट्राक सडक संचलानमा आएका छन् भने थप तीनवटा निर्माण हुँदैछन्। सन् २०२० सम्ममा तिब्बतमा फास्टट्राक सडकको दुरी १ हजार ३ सय किलोमिटर पुग्नेछ। सन् २०२० सम्ममा तिब्बतमा १ लख १० किलोमिटर सडकमार्ग निर्माण भइसक्नेछ जसले ९० प्रतिशत टाउन्सिप र ४० प्रतिशत गाउँलाई समेट्नेछ।
६ दसक अगाडि तिब्बत दाषप्रथाबाट गुज्रिरहेका बेला नेपाल राणा शासनबाट मुक्त भइकसकेको ८ वर्ष बितेको थियो। तिब्बतको कायाकल्प एउटै पुस्ताले नियाली सकेको छ। तिब्बतमा खरायो गतिमा विकास भइरहँदा नेपाल भने कछुवाको गतिमा घिस्रिरहेको छ।
साभारः नागरिक राष्ट्रिय दैनिक। २०७५ चैत्र १३ (२०१९ मार्च २८) बिहीबार।
