फन्ट डाउनलोड
सि.आर.आइको संक्षिप्त परिचयनेपाली सेवाको संक्षिप्त परिचयसम्पर्कका लागि

के हो बीआरआई

(GMT+08:00) 2019-05-07 14:40:33

यतिबेला चीनको राजधानी बेइजिङ दोस्रो बीआरआई अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग शिखर मंचले झकिझकाउ छ। सन् २०१९ को मार्चसम्ममा बीआरआईमा १२६ वटा मुलुक र २९ वटा अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरु सहभागी भइसकेका छन्। अहिले बीआरआईमा एसिया र युरोपदेखि अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका र दक्षिण प्रशान्त क्षेत्र आवद्ध छन्। विस्तारै बीआरआई संयुक्त राष्ट्रसंघपछिकै सबैभन्दा ठूलो विश्व संगठन बन्ने चाहनामा लम्किरहेको छ।

बेइजिङमा बैशाख १३ र १४ गते हुने दोस्रो बीआरआई अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग शिखर मंचमा विश्वका औपचारिक रुपमा ६५ मुलुक र क्षेत्रका दुईहजारभन्दा बढी प्रतिनिधिहरु सहभागी हुँदैछन्। दोस्रो बीआरआई अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग शिखर मंचमा सहभागी मुलुकमा आशियानका १०, पश्चिम एसियाका १८, दक्षिण एसियाका ८, मध्य एसियाका ५, पूर्वसोभियत संघबाट टुक्रिएका ७ र मध्यपूर्वयुरोपबाट १६ मुलुक रहेका छन्। सहभागी मुलुकमध्ये ३७ राष्ट्रबाट राष्ट्रप्रमुख तथा सरकार प्रमुख सहभागी हुँदैछन्। यस बाहेक अनौपचारिक रुपमा एक दर्जनभन्दा बढी अफ्रिकी मुलुकका नेताहरु पनि शिखर मंचमा सहभागी भएका छन्। नेपालबाट पनि राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको नेतृत्वमा प्रतिनिधिमण्डल सहभागी भएको छ।

विश्वमा आयोजना गरिने अन्य सम्मेलनहरुभन्दा बीआरआई अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग शिखर मंच केही पृथक छ। नेपालले एक महिना अगाडि मात्र लगानी सम्मेलनको आयोजना गरेको थियो। यसको उद्देश्यले नेपालमा लगानी गर्नका लागि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई प्रोत्साहन गर्नु थियो। प्रायजसो मुलुकले लगानीलाई केन्द्रमा राखेर गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनको मूलभूत कुरा नै आफ्नो देशमा लगानी गरिदेऊ भन्ने रहन्छ। यस्तो परिपाटीको ठीक उल्टो चीनले चाहिँ 'हामी तिमीहरुको देशमा लगानी गरिदिन्छौँ, तिमीहरु परियोजना लिएर आऊ' भन्ने उद्देश्यका साथमा दोस्रो बीआरआई अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग शिखर मंचको आयोजना गर्दैछ। अनि यही अभियानबाट विश्वमा एकछत्त प्रभाव पारिरहेको अमेरिकालाई चीनले चुनौति थपेको छ।

अमेरिकाले विश्वमा हतियार र आतङ्कबाट_आफ्नो प्रभाव फिँजाएको कुरा कहीँ कतैबाट लुकेको छैन। अफगानिस्तान, इरान, इराक, मध्यूपर्व, सिरिया यसका केही उदाहरण हुन्। अमेरिकाले एक वर्षमा हतियार र युद्धमा जति खर्च गर्छ त्यति पैसाले त विश्वका एकतिहाइ गरिब मान्छेलाई गरिबीबाट उकास्न सकिन्छ भनेर अमेरिकामै आयोजना गरिएको एक कार्यक्रममा अलिबाबाका प्रमुख ज्याक माले भनेका थिए। बीसौँ शताब्दीको मध्यसम्म गृहयुद्ध, भोकमरी, जापानी अतिक्रमण लगायतका भिषण र त्रासदीपूर्णसमय पार गरेको चीनले विश्वमा शान्ति र स्थिरतासँगै विकास अपरिहार्य रहेको कुरालाई मूल मुद्दाका रुपमा उठाउँदै आएको छ। यही मेसोमा सत्तामा आउनासाथ वर्तमान चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङले सम्पूर्ण विकासोन्मुख मुलुकहरुको उद्दारका लागि बीआरआई अवधारणा अगाडि ल्याएका हुन्।

सन् २०१३ को सेप्टेम्बरमा कजाकिस्तानको भ्रमणमा रहँदा चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिन फिङले पहिलोपटक ऐतिहासिक रेशमी मार्गलाई पुनर्जागरण गर्ने घोषणा गरेका थिए। त्यही वर्षको अक्टोबरमा इन्डोनेसियाको भ्रमणमा जाँदा सीले एक्काईसौँ शताब्दीको सामुद्रिक रेशमी मार्गलाई पनि पुनर्जागरण गर्ने उद्घोष गरे। सन् २०१३ को नोभेम्बरमा चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी अठारौँ केन्द्रीय समितिको तेस्रो पूर्ण बैठकले सी चिन फिङले घोषणा गरेका दुवै कार्यक्रमलाई चीनको सुधार र खुला नीतिभित्र समावेश गरेर अगाडि बढाउने निर्णय गर्यो।

रेशमी मार्ग इसापूर्व १३० देखि हान वंशको शासन कालमा सुरु भएको थियो। रेशमी मार्गले चीनलाई पल्लो शान्षीको सिआनबाट रोमन साम्राज्यसँग जोडेको थियो। रेशमी मार्गको बहुवाणिज्य रुटले चीन, भारत, अरेबिया, ग्रिस, रोम र समुद्रलाई छुने अन्य मुलुकसँग जोडेको थियो। अहिले त्यही संजाल ब्युझाएर चीनले ती मुलुकहरुले प्रश्वस्त आर्थिक लाभ लिउन् भन्ने चाहेको छ। सुरुमा रेशमी मार्ग र एक्काईसौँ शताब्दीको सामुद्रिक रेशमी मार्गलाई जोडेर 'वान बेल्ट वान रोड' अर्थात् एक पेटी एक मार्ग भनिन्थ्यो। चीन र युरोपलाईजोड्ने रेशमी मार्गलाई 'बेल्ट'भित्र राखिएको छ भने एसिया र अप्रिकालाई जाड्ने सामुद्रिक रेशमी मार्गलाई 'रोड'ले समेटेको छ। यसर्थ 'बेल्ट एन्ड रोड' भित्र प्रत्यक्ष रुपमा एसिया, युरोप र अफ्रिका समावेश छन्। रेशमी मार्ग आर्थिक क्षेत्र र एक्काईसौँ शताब्दीको सामुद्रिक रेशमी मार्गलाई नै परिमार्जित भाषामा 'बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ' अर्थात् बीआरआई भनिएको हो।

ऐतिहासिक व्यापारी मार्गका रुपमा रहेको रेशमी मार्गलाई पुन ब्युँझाउँदै आधुनिक युगमा व्यापार तथा पूर्वाधार संजाल माफत एसियालाई युरोप र अफ्रिकासँग जोड्ने चीनको पारदर्शी आर्थिक कार्यक्रम 'बीआरआई' हो। चीनले पहल गरेको यो आर्थिक तथा सांस्कृतिक कार्यक्रम अब चीनको मात्र नभएर अन्तर्राष्ट्रिय साझा बनिसकेको छ। बीआरआईले फरक देश र क्षेत्रका विविध विकासका चरण, भिन्न संस्कृति र धर्म, फरक रीतिरिवाज र चलनलाई शान्तिपूर्ण विकासमा जोडेर आर्थिक सहकार्य गर्दछ। यो भूराजनीति गठबन्धन अथवा सैनिक गठबन्धन होइन। यो खुला, सहभागीमुलक र साझा विकासको कार्यक्रम हो। कसैलाई कुनै बिचारबाट पहिचान गर्ने अथवा सून्ययोग खेल जस्तो पनि यो हैन। सबै राष्ट्रहरु विकासका लागि यसमा सहभागी हुन्छन्। बीआरआईले केही मूलभूत सिद्धान्तहरु अँगालेको छ। ती सिद्धान्तहरुमा विकास निर्माण र साझेदार पहिलो हो। विकास निर्माणभित्र शान्तिपूर्ण साझेदारी, खुलापन, सहनशीलता, आपसी सिकाइ तथा आपसी हित र साझा जित रहेका छन्। आपसी छलफल र सम्बन्धबाट स्थिर व्यापार र आर्थिक गतिविधिमा रहेर जनस्तरको सम्बन्ध, अवधारणलाई कार्यमा परिणत, दृष्टिकोणलाई यथार्थमा परिवर्तन र स्थानीय स्तरबाट विश्वव्यापी स्तरमा गरिने विकास यसका नारा हुन्। फराकिलो दृष्टिकोण, पारदर्शी नीति, विकासमा हातेमालो र शान्ति र स्थिरता अँगालेकै कारण प्रायजसो अन्तराष्ट्रिय संघसंस्थाका दस्तावेजमा बीआरआईलाई समावेश गरिएको छ। संयुक्त राष्ट्रसंघ, बीस मुलुक समूह, एपेक र अन्य संघसंस्थाहरुका दस्तावेजहरुमा भित्री अवधारणका रुपमा बीआरआई प्रवेश गरिसकेको छ। सन् २०१५ को जुलाईमा शाङहाई सहयोग संगठनले बीआरआईलाई आफ्नो दस्तावेजमा राखेको हो। सन् २०१६ को सेप्टेम्बरमा बीस मुलुक समूहको हाङचौमा भएको शिखर सम्मेलनले बीआरआईलाई विश्वव्यापी पूर्वाधार अन्तरसम्बन्ध गठबन्धन भनी स्वीकार गरेको छ। सन् २०१६ को नोभेम्बरमा संयुक्त राष्ट्रसंघका १९३ सदस्यले बीआरआईलाई प्रवेश गराइयोस् भनेर प्रस्ताव गरेपछि सन् २०१७ को मार्चमा संयुक्त राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषदले २३४४ नम्बरको निर्णय पारित गर्दै बीआरआईलाई औपचारिक रुपमा प्रवेश गराएको हो। उक्त निर्णयमा संयुक्त राष्ट्रसंघले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई बीआरआई माफत क्षेत्रीय आर्थिक सहयोग सशक्त बनाउन आव्हान गर्दै मानवताको साझा भाग्य समुदाय निर्माण गर्ने कुरा उल्लेख छ। मानवताको साझा भाग्या समुदायको नारा बीआरआईले सुरुदेखि अँगाल्दै आएको छ।

बीआरआईले आफ्नो गाइडलाइनमा विशेष गरी सम्बन्धित मुलुकको सार्वभौमिकता तथा सुरक्षा चासोको सम्मान गर्नेे कुरालाई प्राथमिकतामा राखेको छ। रेलमार्ग, सडकमार्ग, सामुद्रिक मार्ग, हवाइमार्ग, पाइपलाइन, सूचनासंजाल जस्ता जटिल पूर्वाधार संजालमा काम गर्दै सबै क्षेत्र र बहुतहमा यसले काम गर्दछ।

बीआरआईले अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक साझेदारी कोरिडरको अवधारणालाई वृहत परियोजनाका रुपमा अगाडि सारेको छ। जसमा नयाँ एसिया-युरोप कन्टिनेन्टल पुल, चीन-मंगोलिया-रुस, चीन-केन्द्रीयएसिया-पश्चिमएसिया, चीन-इण्डोचाइना प्रायीद्वीप, चीन-पाकिस्तान र बंगलादेश-चीन-म्यान्मार गरी ६ वटा ठूला अन्तर्राष्ट्रिय कोरिडरहरु रहेका छन्। यी कोरिडरले एसियाली अर्थतन्त्रको संजाललाई युरोपियन अर्थतन्त्रको संजालसँग जोड्नेछन् र बहुराष्ट्रिय साझेदारीलाई सशक्त बनाउनेछ। भारत बीआरआईमा औपचारिक प्रवेश गरेपछि चीन-नेपाल-भारत आर्थिक कोरिडर निर्माण हुने कुरा चीनले पहिले नै बताइसकेको छ। बीआरआईले गत सोमबार प्रकाशित गरेको प्रतिवेदनमा चीन नेपाल क्रसबोर्डर रेलसेवालाई पनि उल्लेख गरिएको छ। विश्वमै पछिल्लो समय सामान ढुवानी गर्न तथा सस्तो रुपमा यातायात गर्नका लागि रेलसेवा लोकप्रिय हुन थालेको छ। सन् २०१८ सम्म चिनियाँ रेलसेवा संजाल युरोपका १६ देखका १०८ सहरहरुमा जोडिएको छ।

बीआरआईले कुनै राजनीतिक पूर्वाग्रह नराखिकन आर्थिक क्रियाकलापलाई अँगाल्छ। बीआरआई आवद्ध मुलुकसँगको चीनको व्यापार सन् २०१३ देखि २०१८ सम्ममा ६० खर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ। यद्यपि चीनको समग्र वैदेशिक व्यापारमा बीआरआईले २७.४ प्रतिशत हिस्सा मात्र लिएको छ र चीनको वैदेशिक व्यापारको तुलनामा बीआरआईको व्यापार वाषार्षिक सरदर वृद्धि उच्च रहेको छ। व्यापार सहजीकरणका लागि चीनले २८ देशमा ७६ वटा आफ्ना बैंकका शाखा स्थापना गरिसकेको छ भने २२ वटा मुलुकका ५० वटा बैंकले चीनमा शाखा खोलेका छन्।

बीआरआई सुरु भएपछि सन् २०१३ देखि २०१८ सम्म चिनियाँ कम्पनीहरुले बीआरआई सम्बद्ध मुलुकमा ९० अर्ब डलर लगानी गरिसकेका छन्। चार खर्ब डलर लगानीका परियोजनाहरुमा सम्झौता भइसकेको छ। सन् २०१८ मा मात्र चिनियाँ कम्पनीहरुले बीआरआई मुलुकहरुमा १५ अर्ब ६० करोड डलर गैर आर्थिक लगानी गरेका छन्। गैर आर्थिक लगानी पनि हरेक वर्ष ८.९ प्रतिशतले वृद्धि हुँदै आएको छ।

विश्वमा चिनियाँ अर्थतन्त्रको ३० प्रतिशत हिस्सा रहेको छ। चीनले वार्षिक रुपमा आयात गर्ने बस्तु र सेवाको मात्रा विश्वको १० प्रतिशत रहेको छ। सन् २०१८ मा चीनले एक सय ४१ खर्ब चिनियाँ युआनको बस्तु आयात गरेको थियो। हरेक वर्ष चीनको आयात मात्रा १२.९ प्रतिशतले बढ्दै गएको छ। विश्व वैंकले गरेको अध्ययन अनुसार बीआरआईले पूर्वी एसिया तथा प्रशान्त क्षेत्रका विकासोन्मुख मुलुकको कूल गार्हस्थ उत्पादनमा २.६ देखि ३.९ प्रतिशतसम्म योगदान दिएको छ।

बीआरआईले सबै समस्याको समाधानको साँचो नै विकास हो भन्ने कुरालाई मूल मन्त्र मानेको छ। विकासलाई प्राथमिकतामा राख्दै सबै राष्ट्रको विकास संभावना उजागर गर्ने, आर्थिक पूर्णता प्राप्त गर्ने, विकासलाई आपसमा जोड्ने र नतिजा साझेदारी गर्ने लक्ष्य बीआरआईले सँगालेको छ। बहुध्रुवीकरण, आर्थिक विश्वव्यापीकरण, सांस्कृतिक विविधीकरण र सामाजिक सूचनाकरण तथा विश्वव्यापी स्वतन्त्र व्यापारको संरक्षण गर्ने विषयलाई बीआरआईले मार्गदर्शक सिद्धान्त मानेको छ। सन् २०१७ को मेमा सम्पन्न प्रथम बीआरआई अन्तर्राष्ट्रिय शिखर मंचमा २९ देशका राष्ट्रप्रमुख अथवा सरकार प्रमुख सहभागी भएका थिए। त्यसबेला तत्कालीन अर्थमन्त्री कृष्णबहादुर महराको नेतृत्वमा एक प्रतिनिधिमण्डललाई नेपालले पठाएको थियो। पहिलो शिखरमंचभन्दा ठीक अगाडि मात्र बीआरआईमा प्रवेश गर्ने सम्झौतामा नेपालले हस्ताक्षर गरेको हुनाले कुनै परियोजना पेश गर्न नेपाल सफल भएन। त्यस यताका दुई वर्षमा पनि नेपालले बीआरआईकै लागि भनेर ठोस परियोजनालाई उल्लेख्य रुपमा अगाडि बढाउन सकेको देखिँदैन। बुढी गण्डकी परियोजनालाई चीनले बीआरआईभित्र राखेको छ। सो परियोजना पनि मुआब्जा र आन्तरिक कानुनी अड्चनमा अल्झिरहेको छ। यस बीचमा नेपालले स्पष्ट रुपमा बीआरआई सामु केही परियोजना पेश गरेको भए अहिलेसम्ममा निकै उपलब्धि प्राप्त भइसक्ने थियो।

साभारः नागरिक दैनिक। २०७६ बैशाख १२ गते (२०१९ अप्रिल २५) बिहीबार।

जानकारी तथा लेखहरु