वै, चिन, दक्षिण-उत्तर वंश

            वै र चिन युगको अवधि भनेको सन् 220 देखि 589 सम्मको अवधि हो। दोस्रो शताव्दीको अन्त्यमा पूर्व हान वंशको शासन अति कमजोर हुदैगएकाले चीनको इतिहास एउटा अर्कै युगमा प्रवेश भएको थियो। सर्वप्रथम वै, शु र ऊ यी तीनवटा राज्य एउटै समयमा अस्तित्वमा थिए। यस्तो अवस्थामा सि चिङ अर्थात पश्चिमी चिन वंशका सम्राटले ती तीनैवटा राज्यलाई जितेर तीनलाई सि चिङमा मिलाए। तर सो सि चिङ राज्य छोटै समयपछि फेरि टुक्रियो। पश्चिमी चिन वंशका सम्राटका नातेदारहरुले यांत्से नदीको दक्षिणी भागमा पूर्वी चिन राज्यको स्थापना गरे। तर त्यति नै बेला यांत्से नदीको उत्तरी भागका विभिन्न जातिहरु बीच भिडन्तको अवस्थामा देखापर्‍यो। यस कारण त्यस उत्तरी भागमा धेरै साना-साना राज्यहरु देखा परे। ती राज्यहरुलाई सोह्रवटा मुलुक भनिन्थ्यो।

            यस अवधिमा दक्षिणी भागको अर्थतन्त्र तुलनात्मक रुपमा विकसित भैरहेको देखिन्थ्यो। पश्मिची र उत्तरी भागमा बसोबास गरिरहेका विभिन्न अल्पसंख्यक जातिहरु निरन्तर रुपमा त्यस बेलाको भित्री भागमा आवत-जावत गरिरहन्थे। यसले गर्दा विभिन्न जातिहरु बीचको आदान-प्रदान र मेलमिलाप हुदैगएको थियो। धार्मिक-साँस्कृतिक क्षेत्रमा स्युएन शास्त्र, वौद्ध धर्म र ताऊ धर्म पनि प्रचलित थिए। तर शासकहरु सामान्य रुपमा वौद्ध धर्मका संरक्षकजस्ता देखिन्थे। कलाका क्षेत्रमा "चेन आन" भन्ने सातजना व्यक्ति, थाऊ युआन मिंगको कविता, वांग सी चको लीपी, कु खाइका चित्रकला र तुंग ह्वांग मो काऊ गुफाका कलाहरु सबै नै प्राचीन चीनका अमूल्य कलाहरु हुन्।

           विज्ञान तथा प्रविधिका क्षेत्रमा श्री चु छोंग चले विश्वमा पहिलो पटक परिधिको ब्यासलाई दशम्लबभन्दा तलका सातवटा अंकसम्म गणना गर्नुभएको थियो। श्री च्या स सेको "छि मिन याऊ शु" भन्ने ग्रन्थ पनि विश्वको कृषि इतिहासको महान ग्रन्थ हो।

            दक्षिण-उत्तर वंश दक्षिण र उत्तरका वंशको संयुक्त नाम हो। उत्तर वंशताका उत्तरी वै पूर्वी वै र पश्चिमी वैमा विभाजित थियो। त्यसपछि उत्तरी छिले पूर्वी वैलाई जित्यो र उत्तरी चौले पश्चिमी वैलाई जित्नुका साथै उत्तरी छिलाई पनि जित्यो। यसरी उत्तरी छि, पूर्वी वै र पश्चिमी वैको अस्तित्व उत्तरी चौमा बिलिन भयो। दक्षिण वंशताका अघिपछि गरी सोंग, छि, ल्यांग र छन राज्यहरु अस्तित्वमा रहेका थिए।

            दक्षिण-उत्तर वंशताका दक्षिणी भागको आर्थिक विकास निकै उल्लेख्य थियो। यसको कारण के भने भित्री भागका जनता युद्धबाट जोगिनका लागि निरन्तर रुपमा दक्षिणी भागतिर सरेका थिए। यसले दक्षिणी भागको श्रम शक्तिलाई बढाएको मात्र नभई उत्पादनको उन्नत प्रविधिद्बारा पनि स्थानीय आर्थिक विकासलाई अघि बढाइएको थियो। यांग चौका वरिपरि त्यस बेला अर्थतन्त्र निकै विकसित भइरहेको थियो।

           धार्मिक-साँस्कृतिक क्षेत्रमा स्युएन शास्त्रका विचारको प्रसार-प्रचार भइरहेको थियो। त्यस बेलाको सँस्कृतिमा सबैभन्दा राम्रो साहित्य कविता थियो।

            त्यस बेला कुटनीति पनि निकै विकसित थियो। पूर्वी दिशामा जापान र प्रजातान्त्रिक जन-गणतन्त्र कोरियासम्म, पश्चिमी दिशामा मध्य-एशिया र रोमसम्म र दक्षिण-पूर्वी एशियाली क्षेत्रसम्म त्यति बेलाको कुटनीति विस्तारित भएको थियो।

              पूर्वी चिन राज-वंशको पतनपछि दक्षिण-उत्तरी वंश-काल दक्षिणी र उत्तरी भाग बीच चीनको इतिहासमा विरलै देखिएको पृथकतावादी युगहरुमध्येको एक थियो। त्यस घटनाले मुलुकको आर्थिक विकासलाई रोके तापनि यसले चीनका विभिन्न जातिहरु बीचको मेलमिलापका लागि योगदान गरेको थियो। हान जाति र उत्तरी चीनका अल्पसंख्यक जातिहरु बीचको निरन्तर घुलमिलका क्रममा सबै एउटै हान जातिमा परिणत भएका थिए। यसैले दक्षिण-उत्तरी वंश टुक्रिनुबाट जातीय एकीकरणका लागि ज्यादै महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरिएको थियो। त्यो चीन राष्ट्रको विकासको प्रक्रियामा रहेको एउटा नभइ नहुने महत्वपूर्ण अंग थियो।