सुन चको सैनिक रणकौशल" नामक ग्रन्थ चीनको प्राचीन कालको सबैभन्दा महान् सैनिक सिद्धान्त सम्बन्धी पुस्तक हो। साथै त्यो चीनका प्राचीन पुस्तकहरुमध्ये विश्वमा सबैभन्दा ठूलो प्रभाव परेका र सबैभन्दा व्यापक रुपमा फैलिएका ग्रन्थहरुमध्येको एक पनि हो। सो ग्रन्थमा प्रकाश पारिएको रणनैनिक विचारधारा र दार्शनिक विचारधारालाई व्यापक रुपमा सैनिक, राजनीतिक र आर्थिक जस्ता क्षेत्रहरुमा प्रयोग गरिंदै आएको छ।

            "सुन चको सैनिक रणकौशल" नामक ग्रन्थका लेखक सुन ऊ चीनको वसन्त-शरद्‍कालका महान् सैनिक योजनाकार थिए। उनलाई चीनको इतिहासमा "सैनिक पण्डित" वा "लडाईं पण्डित" भनेर चिनिन्थ्यो। तिनताका निज सुन ऊ युद्धबाट उम्किनका लागि भागेर ऊ राज्य गए। ऊ राज्यका राजाले उनलाई लाख ठान्दै जनरलको पदमा नियुक्त गरे। उनले तीस हजार सैनिक जवानहरुलाई लिएर छु राज्यका दुइ लाख सैनिकलाई पराजित गरे। यसले तिनताकाका विभिन्न रजौटाहरुलाई थर्कमान पार्‍यो। सुन ऊले चीनको वसन्त-शरद्‍कालको अन्त्यतिरका र यसभन्दा अघि भएका युद्ध-अनुभवको निचोड झिक्दै त्यो "सुन चको सैनिक रणकौशल" नामको किताब रचेका थिए। उनले सो किताबमा अनेकन् सर्वव्यापी सैनिक नियमहरु तय गरेर एक पूर्ण सैनिक सिद्धान्त प्रस्तुत गरेका थिए।

          छ हजारभन्दा बढी चिनियाँ अक्षरहरु भएको सो " सुन चको सैनिक रणकौशल" ग्रन्थलाई तेह्र खण्डमा विभाजित गरिएको छ। प्रत्येक खण्डको एउटा मुख्य विषयवस्तु छ। उदाहरणका लागि "चतुरता" खण्डमा युद्ध शुरु गरे हुन्छ कि हुदैन" भन्ने विषय बारे व्याख्या गरिएको छ। त्यसमा राजनीति र अर्थतन्त्रसित युद्धको सम्बन्ध गहन रुपमा रहेको कुरा उल्लेख गर्दै युद्धमा विजय पाउने वा हार खाने सम्बन्धमा निर्णय गर्ने पाँचवटा मूलभूत कारकतत्वहरु राजनीति, प्रकृति, भौगोलिक स्थिति, जनरल र ऐन कानून हुन् र तीमध्ये प्रथम कुरा राजनीतिक कारकतत्व हो भन्ने कुरा उल्लेख गरिएको छ। "युद्ध" नामको खण्डमा युद्ध कसरी गर्ने भन्ने बारे व्याख्या गरिएको छ। "बुद्धियुक्त आक्रमण" शिर्षकको खण्डमा आफ्नो शत्रु-मुलुक माथि के-कसरी धावा बोल्ने भन्ने बारे सिकाइएको छ। सो खण्डमा सुन ऊले न्यूनतम सानो मूल्य तिरेर अधिकतम सफलता प्राप्त गर्ने, शत्रुको शहर-बस्तीमाथि कब्जा जमाउन जबरजस्ती प्रहार नगर्ने, शत्रु मुलुकलाई सखाप पार्न दीर्घकालीन लडाईं नगर्ने अडान लिएको कुरा उल्लेख्य छ। यस लक्ष्यलाई साकार तुल्याउनका लागि उनले युद्धमा विजय पाउन चतुरता देखाउनुपर्ने र बुद्धि पुर्‍याउनुपर्ने कुरामा विशेष जोड दिएका थिए। लडाईंमा विजय पाउनका लागि सर्वप्रथम राजनीतिक चातुर्यता देखाउनुपर्ने, दोश्रो कुरा कूटनैतिक तरिका अपनाउनुपर्ने र आखिरमा गएर मात्र सशस्त्र शक्तिको प्रयोग गर्नुपर्ने कुरा उनले यस खण्डमा औंल्याएका छन। यदि उपरोक्त कुराहरुबाट पनि विजय पाउन नसकिएपछि मात्र कुनै सीप नलागेर शहरमाथि दखल गर्न जाइलाग्नुपर्नेक सुझाउ उनले दिएका छन। सफल "बुद्धियुक्त आक्रमण" गर्ने हो भने स्वयम् आफ्नै शक्तिका बारेमा राम्ररी जानकारी हुनुका साथै विपक्षीको शक्ति र क्षमता बारे पनि स्पष्टसँग बुझ्नुपर्छ। "जासूसीको प्रयोग" शिर्षकको खण्डमा सुन ऊले शत्रुको कुरा थाहा पाउन र सम्बन्धित विस्तृत सूचना प्राप्त गर्नका लागि कुशलताका साथ गुप्तचरहरुको प्रयोग गर्न जान्नुपर्ने कुरा उल्लेख गरेका छन।

           "सुन चको सैनिक रणकौशल" भन्ने ग्रन्थ प्रशस्त मूल्यावान् दार्शनिक विचारधाराले भरिपूर्ण छ। जस्तो कि त्यसमध्येको "आफू र विपक्षी दुबैको बारेमा जानकारी भएमा हरेक लडाईंमा विजय प्राप्त भइहाल्छ" भन्ने यो भनाइ अब सर्वसाधारणको जिभ्रोमा झुण्डिने वाक्य भइसकेको छ।" सुन चको सैनिक रणकौशल" मा द्बन्दात्मक विचारधारा पनि निहित छ। त्यो पुस्तकमा युद्धसित सम्बन्धित अनेकन् अन्तर्विरोधको प्रतिव्दन्व्दिता र एक-अर्कामा हुने परिवर्तन बारे अन्वेषण र छलफल गरिएको छ। जस्तो कि शत्रु र आफ्नो पक्ष, आक्रमण र प्रत्याक्रमण, बहुसंख्या र अल्पसंख्या, शक्तिशाली र कमजोर, विजय र पराजय, फाइदा र बेफाइदा आदि।" सुन चको सैनिक रणकौशल" भन्ने ग्रन्थले ठीक यस्ता किसिम-किसिमका अन्तर्विरोध तथा त्यो परिर्वतित हुने पूर्वशर्त बारे अनुसन्धान गरेको आधारमा युद्धको रणनीति र युद्धकौशल प्रस्तुत गरेको छ। यसमा अभिव्यक्त गरिएको व्दन्व्दात्मक विचारधाराले चीनको व्दन्व्दात्मक विचारधाराको इतिहासमा निकै महत्वपूर्ण स्थान ओगटेको छ।

           सेना र युद्ध बारे चर्चा गरिएको यस "सुन चको सैनिक रणकौशल" नामक ग्रन्थ "चलाखी, युद्धकला" र "धूर्तता र कपट"ले भरिपूर्ण छ। जसलाई हरेक वंश र सरकारका सैनिक योजनाकारहरुले व्यापक रुपमा प्रयोग गर्नेगरेका छन्। सो पुस्तकमा उल्लिखित निकै धेरै पात्रका नाम र कथाहरु पनि सर्वसाधारणहरुमा निकै प्रचलित छन्। "सुन चको सैनिक रणकौशल"को सूक्ष्म र सावधानी सैनिक र दार्शनिक विचारधारा प्रणाली, अति परिवर्तनीय युद्धकौशल र युद्धकला तथा जति पटक पढे पनि नयाँ जस्तो महसूस भएको र छलफल गर्न लायकको निहित अर्थबाट विश्वव्यापी सैनिक विचारधारा क्षेत्रमा पनि विस्तृत प्रभाव पारेको छ। यसले विश्वमा अत्यन्तै उच्च नाउँ कमाएको छ। यस ग्रन्थलाई अंग्रेजी, रसियन, जर्मन र जापानी आदि 29 भाषामा उल्था गरिएको छ। सारा संसारमा "सुन चको सैनिक रणकौशल" भन्ने किताबका हजारौं किसिमका प्रकाशनहरु छन्। अझ धेरै मुलुकका सैनिक विद्यालयले यस किताबलाई पाठ्य-पुस्तकका रुपमा समेत प्रयोगमा ल्याएका छन्। जनाइए अनुसार, सन् 1991 मा भएको खाडी युद्धको बेला सो युद्धमा मुछिएका दुबै पक्षहरुले आफूलाई युद्ध सम्बन्धी निर्देशन दिन र यसको सैनिक विचारधाराबाट सिक्नका लागि "सुन चको सैनिक रणकौशल"को अध्ययन गरेका थिए।