 |
मङ च चीनको इतिहासमा युद्धरत काल( इसा पूर्व पाँचौं शताब्दीदेखि तेश्रो शताब्दीसम्म)का वरिष्ठ विचारक र त्यति बेला चीनमा चलेका विचारहरुमध्येको मुख्य प्रवाह— कन्फ्यूसस विचारधाराका मुख्य प्रतिनिधि-व्यक्ति हुन।
मङ चको नाम ख हो र उनी इसा पूर्व चौथो शताब्दीमा चीनमा अस्तित्वमा रहेको चौ राज्यको नागरिक थिए। मङ च लु राज्यका उच्च दर्जाका रइस मङ सुनको सन्तती थिए। त्यस बेला समाजमा धेरै किसिमका विचारहरु विद्यमान थिए र तीनीहरु सँगसँगै विकसित भइरहेका थिए। मङ चले कन्फ्यूसस विचारधाराका संस्थापक खोङ चको विचारलाई निरन्तर रुपमा विकसित पारी एउटा पूर्ण विचारधारा तयार पारे। उनको विचारधाराले पछिका मानिसहरुको विचारमा निकै ठूलो प्रभाव पारेको थियो। मानिसहरुले उनलाई खोङ चपछिका दोस्रा बुद्धिमान व्यक्ति मान्नेगरेका छन।
मङ चले खोङ चको सद्गुणका आधारमा शासन सम्बन्धी विचारलाई विकसित गरी अर्काको भलाइका लागि शासन गर्नुपर्ने नीति लागू गर्नुपर्ने धारणा प्रस्तुत गरे। यस विचार उनको राजनैतिक धारणाको मुख्य विषय बन्यो।
मङ चले एकातिर शासकहरुको स्थान र सर्वसाधारणहरुको सामाजिक स्थानको भिन्नतालाई अक्षरशः तोक्नुका साथै चौ राज-वंशमा तोकिएको सम्राटदेखि सर्वसाधारणसम्मको विविध तह सम्बन्धी प्रणालीका आधारमा एउटा नयाँ प्रणालीको निर्माण गरे। अर्कोतिर उनले शासक र सर्वसाधारणहरु बीचको सम्बन्ध आमा-बाबु र छोरा-छोरी बीचको सम्बन्ध जस्तो हुनुपर्ने विचार व्यक्त गरे। शासकहरुले आमा-बाबुले जस्तै सर्वसाधारणहरुको दुःख-सुखको विचार गरी हेरचाह गर्नुपर्छ भने सर्वसाधारणहरुले पनि शासकहरुलाई आमा-बाबु भन्ठानेर माया र सेवा गर्नुपर्छ भन्ने उनको धारणा थियो।
मङ चले युद्धरत राज-वंशकालमा विभिन्न राज्यहरुको अनुभव वमोजिम प्रजातान्त्रिक विचारमा आधारित "सर्वसाधारण मूल्यवान छन, राज्य तथा शासन दोस्रो स्थानमा रहन्छ र सम्राट तीमध्ये सबैभन्दा कमजोर छन।" भन्ने प्रसिद्ध भनाइ प्रस्तुत गरे। सर्वसाधारणहरुप्रति कस्तो व्यवहार गरिन्छ भन्ने कुराबाट देश समृद्ध अवस्थामा छ अथवा विलिन हुने अवस्थामा छ भन्ने कुराको निर्णय गर्नसकिने धारणा उनले प्रस्तुत गरे। मङ चले प्रशस्त ऐतिहासिक तथ्यमार्फत जनमत भनेको देशको शासन-व्यवस्था टिकाउनसक्ने वा सत्ता पल्टाउनसक्ने मुख्य शक्ति हो भन्ने कुरालाई प्रमाणित गरे।
मङ चले नैतिक नियम तथा राजनीतिलाई घनिष्ट रुपमा मिलाए। सद्गुण भनेको राम्रो राजनीतिको आधार भएको कुरामा उनले जोड दिए। उनले भनेः शासनको आधार देश हो, देशको आधार परीवार हो र परीवारको आधार व्यक्ति हो।
मङ चले सद्गुणलाई चार किसिममा विभाजित गरे। ती यस प्रकार छनः भलो, न्याय, भद्रता अथवा शिष्टाचार र बुद्धि। ती चार किसिमका सद्गुणमध्ये भलो र न्याय भनेका सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष हो। समाजमा हरेक व्यक्तिले आपसी सम्बन्धमा भलो र न्यायको नीतिको अवलम्बन गर्यो भने सामन्तवादी अनुशासनको स्थिरता तथा शासनको एकीकरणका लागि भरपर्दो प्रत्याभूति मिल्छ।
ती नैतिक नियमहरुको श्रोतलाई प्रमाणित गर्नका लागि मङ चले मानव जातिको मिजास शुरुमा असल हुन्छ भन्ने विचार प्रकट गरे। विभिन्न समाजमा विभिन्न तहका मानिसहरु बीच सामाजिक भिन्नता भए तापनि उनीहरुको मिजास एउटै हुन्छ भन्ने ठहर उनले प्रस्तुत गरे।
मङ चको विचारले चीनको इतिहासमा पछिका विविध समाजमा राजनैतिक, साँस्कृतिक, नैतिक परम्परागत क्षेत्रमा ठूलो प्रभाव पारे तापनि त्यति बेलाका शासकहरुले उनको विचारधाराको प्रशंसा गरेका थिएनन।
मङ चले विभिन्न राज्यमा गएर आफ्नो विचारधारलालाई लागू गराउने प्रयास गरेका थिए। उनले यस प्रयोजनका लागि ल्याङ, छी, सोङ्ग, थङ र लु राज्यको भ्रमण गरे। त्यति बेला ती राज्यहरुले देश र सेनालाई बलियो पार्ने प्रयास गरिरहेका थिए। यिनीहरुले हिंसात्मक उपायमार्फत राज्यहरुलाई एकीकृत पार्ने कोशिश गरिरहेका थिए। मङ चको भलो सम्बन्धी विचारधारा उनीहरुको दृष्टिकोणमा युगको प्रवाह विपरित थियो। त्यसैले उनको सिद्धान्तलाई व्यवहारमा उतार्ने मौका मिलेन। तर त्यस सिद्धान्तलाई व्यवहारमा उतार्न कोशिश गर्ने क्रममा मङ चले आफ्नो विशेषता देखाएर शासकहरु तथा पदाधिकारीलाई हेलाको दृष्टिले हेर्नेगरे। विभिन्न राज्यका सम्राटसँगको भेटघाटमा उनी इमान्दार, निडर र स्वाभिमान देखिनथाले।
अन्त्यमा उनले शासनमा आफ्नो विचारको प्रयोगको इच्छालाई त्यागेर घरैमा बसेर विद्यार्थीहरुलाई पढाउनथाले। उनी र उनका विद्यार्थीहरुले "मङ च" नामक किताब लेखे। त्यस किताबमा मङ चले भनेका कुरा र मङ च तथा अन्य विचारधाराका समर्थकहरु बीचको वाद-विवादका बारेमा उल्लेख गरिएको छ। त्यस किताबमा खोङ चपछि मङ चले कन्फ्यूसस विचारधारालाई विकसित पारेको कुरा स्पष्ट पारिएको छ। त्यसपछि हजारौं वर्ष बितिसके तापनि मानिसहरु यस किताबलाई प्रथम दर्जाको पुस्तक मान्दछन।
|
|||||||||||||
