चीनको परम्परागत चिकित्सा- "चुङ यी"को इतिहास धेरै लामो छ। चीनमा चिनियाँ परम्परागत चिकित्सा र चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी धेरै प्रसिद्ध विशेषज्ञहरु छन्। सोह्रौं शताब्दीमा चीनमा मिङ राज-वंशको शासन थियो। त्यस बेला चीनमा चिनियाँ औषधि सम्बन्धी अर्थात् चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी एकजना प्रसिद्ध विशेषज्ञ थिए। उनको नाम ली श चन हो। उनले "पन छ्याउ काङ मु" नामक चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी किताब लेखे। यस किताब चिनियाँ जडीबुडीको इतिहासमा निकै वरिष्ठ र प्रसिद्ध किताब बनेको छ।

         ली श चन (1518-1539) चीनको ह पै प्रान्तमा पर्ने जीन चौमा जन्मेका थिए। जीन चौ जडीबुडी बढी हुने ठाँउ हो। ली श चनका बुबा चिकित्सक भएकाले ली श चनले वाल्यकालदेखि नै प्रकृत्तिप्रति ठूलो अभिरुचि देखाएका थिए। उनले बुबासँगै पहाडमा जडीबुडी टिपेर घरमा ल्याई औषधी बनाउने गरेका थिए। तर त्यस बेला चिकित्सकको सामाजिक स्थान निकै तल थियो। ली श चनका बुबाले छोरालाई सरकारी पदाधिकारी बन्ने बाटोमा लगाए।

        1531 मा चौध वर्षीय ली श चन स्थानीय परीक्षामा उत्तिर्ण भए। त्यसपछि अझ उच्च स्तरीय परीक्षामा तीन पटकसम्म भाग लिए तापनि उनी त्यसमा उत्तिर्ण हुनसकेनन। त्यसपछि ली श चन आफ्ना बुबाले अवलम्वन गरेको बाटोमा लागे— उनले चिकित्सा सम्बन्धी अध्ययन गरी गरिबहरुको उपचार गर्नथाले। ली श चनले सधै माछा मार्ने, शिकारी, दाउरे, किसान तथा जडीबुडीको संकलनमा संलग्न मानिसहरुका घर गएर धेरै स्थानीय औषधि सम्बन्धी निर्देश-पत्र संकलन गरे। त्यसका साथै उनले गहन अवलोकनका आधारमा पटक-पटकको परिक्षणमार्फत विभिन्न किसिमका जडीबुडीको विशेषताबारे गहन जानकारी हासिल गरे।

        1551 मा ली श चन प्रसिद्ध चिकित्सक बनिसकेका थिए। एक दिन छु राज्यका सम्राटका छोरा अकस्मात बिरामी परे। ली श चनले उनको उपचार गरे, छोटै समयमा सम्राटको छोरालाई निको भयो। यो देखेर छु राज्यका सम्राटलाई निकै खुशी लाग्यो। यसकारण छु राज्यका सम्राटले ली श चनलाई राज-अस्पतालमा काम दिए।

         त्यस बेला राजा ताउ धर्ममाथि विश्वास गर्थे। राजालाई दीर्ध-जीवी बन्न मन लाग्यो। राज-अस्पतालका धेरैजसो चिकित्सकहरु पनि राजा जस्तै दीर्ध-जीवी बन्न चाहन्थे। ती चिकित्सकहरुको भन्दा ली श चनको लक्ष्य फरक थियो। राज-अस्पतालमा जागीर खानथालेको एक वर्ष नपुग्दै त्यो जागीर छोडेर उनी घर फर्के।

         घर फर्केपछि उनले पहिले झैं रोगीको उपचार गर्नुका साथै किताब लेख्न थाले। रोगीको उपचार गर्ने क्रममा ली श चनले पहिले लेखिएको किताब "पन छ्याउ"मा उल्लेखित कुरा त्यति व्यवस्थित नभएको पाए। केही विषयहरुलाई गलत विषय-सूचीमा राखिएको थियो। केही औषधिको प्रभाव सम्बन्धी कुरा ठीकसँग लेखिएको थिएन। ती विषयहरु मानिसहरुको स्वास्थ्य तथा प्राणसँग घनिष्ट सम्बन्धित थिए। ली श चनले आफैंले जिम्मा लिएर जडीबुडी सम्बन्धी एउटा नयाँ किताब लेख्ने विचार गरे। 1522 मा 35 वर्षीय ली श चनले "पन छ्याउ काङ मु" नामक चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी किताबको लेखनमा आफ्नो सम्पूर्ण ध्यान केन्द्रित गरे।

         यस नयाँ किताब लेख्ने क्रममा ली श चनले आठ सयभन्दा बढी चिकित्सा सम्बन्धी किताब तथा अन्य पूराना किताबहरुको अध्ययन गर्नुका साथै आफूले संकलन गरेका सामग्रीहरु मिलाएर "पन छ्याउ काङ मु" नामक चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी किताब तयार पारे जसलाई उनले तीन पटकसम्म संशोधन पनि गरे। त्यस किताब लेख्दा उनका छोरा लगायत सम्पूर्ण परीवार तथा उनका विद्यार्थीहरुले सही-गलत हेर्ने, सच्याउने तथा चित्र लेख्ने आदि काममा भाग लिएका थिए। लगभग तीस वर्षको अथक प्रयासपछि 1578मा ली श चनले "पन छ्याउ काङ मु" नामक चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी किताबको लेखन कार्य पूरा गरे।

         "पन छ्याउ काङ मु" नामक चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी किताबमा उन्नाइस लाख जति अक्षर छन। यसलाई सोह्र भागमा विभाजित गरिएको छ र साट्ठी वर्गमा विभाजित गरिएको छ। यस किताबमा एक हजार आठ सय बयान्नब्बे किसिमका जडीबुडी छन् र एघार हजारवटा औषधिका निर्देशपत्र समावेश छन्। यसका साथै एक हजार जति चित्र पनि त्यसमा समावेश गरिएको देखिन्छ। "पन छ्याउ काङ मु" नामक चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी किताब निकै लोकप्रिय भएको छ। सर्वप्रथम, "पन छ्याउ" नामक चिनियाँ जडीबुडी सम्बन्धी किताबमा संकलन गरिएका जडीबुडीलाई पुनः विभिन्न समूहमा बिभाजित गरी राखिएको छ। यूरोपेली बोट-विरुवाहरुलाई भिन्नाभिन्नै वर्गमा राख्ने विशेषज्ञले सन्1741सम्म ली श चनको किताबमा उल्लेखित विभिन्न खालका बोट-विरुवाहरुलाई फरक-फरक वर्गमा विभाजित गर्ने उपाय पत्ता लगाए। तर त्यो ली श चनभन्दा लगभग दुइ सय वर्ष पछि मात्र पत्ता लगाइएको थियो।

        ली श चनले आफ्नो जीवनमा चिनियाँहरुले जडीबुडीको प्रयोग सम्बन्धमा हजारौं वर्ष लगाएर संग्रह गरेको अनुभवको निचोडका रुपमा "पन छ्याउ काङ मु"लाई पूरा गरे। "पन छ्याउ काङ मु" को पुनर्प्रकाशन जापानमा धेरै पटक गरियो। यस किताबलाई अंग्रेजी, फ्रान्सेली, जर्मन तथा लेटिन भाषामा पनि छापिएको छ। सत्रौं शताब्दीदेखि यो किताब विश्वभरि नै पाइनथालेको छ।