चिनियाँ डिजाइनर

           नागरिक बसोबासको डिजाइनरदेखि धार्मिक धरोहर निर्माण अथवा विदेशी शैलीको डिजाइनर बन्ने बाटोमा फान मिनले निरन्तर प्रयास गरिरहेका छन्। चालीस वर्षका फान मिन बीसका जस्ता नवजवान देखिन्छन्। उनको मनोभाव पनि बीसभन्दा बढीको छैन। दशौँ वर्ग मिटरको घरको डिजाइन गर्ने, अन्तर्राष्ट्रिय होटलको पूरा योजनाको जिम्मा लिनेदेखि धार्मिक धरोहर निर्माणको सुझाव दिने काम उनले राम्ररी पूरा गरिसकेका छन्। उनका अनुसार सात वर्षअघि धर्मिक धरोहर निर्माण परियोजनामा पहिलो पटक भाग लिएदेखि उनी "बुद्ध धर्मको बारेमा सुन्य"बाट आधा विशेषज्ञ बनिसकेका छन्।

            फान मिनको डिजाइनमा "नयाँपन" रहेको छ। सामान्य बुद्ध धर्मको मन्दिरमा धेरै उज्यालो हुँदैन। अलिअलि अँध्यारो हुन्छ। उनले डिजाइन गरेका सान या शहरमा पर्ने नान सान समुद्रमै देवी मन्दिरको शैलीमा सान या शहरको निला आकाश र सेतो बादल मिलेको छ। निलो आकाश र सेतो वादलले त्यसलाई उज्यालो बनाएको छ। उज्यालोले पवित्रको प्रतीक पनि हो।

           यस किसिमको नयाँपन र सिर्जना भावना लिएका फान मिनले शाङ्ग हाई विश्व एक्स्पोको नेपाल मण्डप सार्ने कामको जिम्मेवारी लिएका बेला उनी धेरै उत्साहित भए। फान मिनका लागि नेपाल मण्डप सान या शहरको नान सान सांस्कृतिक पर्यटकीय क्षेत्रतिर सार्ने कार्य नै नयाँपन र नयाँ क्षेत्रको अन्वेषण कार्य थियो। त्यो नेपाली मण्डप सान या शहरमा सारेपछि नयाँ नाम दिइएको छ नेपाल पेभिलियन बुद्ध मण्डप। नान शान समुद्रमै देवीको मन्दिरको नजिकै पर्दछ। उनले पहलो पटक बुद्ध धर्म सम्बन्धी डिजाइन गरेका होइनन्। तर यस पटकको कार्य सात वर्षको देवी मन्दिरभन्दा धेरै भिन्न छ।

           उनका अनुसार देवी स्त्री लिङ्गी हुनाले सुन्दर हुन्छ। देवीभन्दा बुद्ध मण्डप अलि साहसिक जस्तो पुरुषको प्रतीक बोकेको हुन्छ। वस्तुको शैलीबाट हेर्दा देवीको मूर्ति र भवन चिनियाँ शैलीको हो। त्यसैले समुद्रको नजिकै देवीको मन्दिर स्थापना गर्नु चिनियाँ कला हो। तर यो बुद्ध मण्डप शाङ्गहाई विश्व एक्स्पोको नेपाली मण्डप सारिएको हो र यो विदेशी शैलीको कला हो। त्यसैले यी दुई कलाका बीचमा धेरै भिन्न छ।

           सबै धर्मिक धरोहरको निर्माण स्थानीय बासिन्दाको सिर्जना हो। तर सामान्य बसोबासभन्दा धार्मक धरोहर अझ पवित्र हुन्छ। धार्मिक धरोहर निर्माणमार्फत मुलुक अथवा क्षेत्र सम्बन्धी संस्कृतिको प्रचारप्रसार गर्दा ती सिर्जनाले सांस्कृतिक विशेषता पनि बोकेका हुन्छन्। त्यस्ता सिर्जना निर्माण गर्ने मुलुक अथवा क्षेत्रका विशेषता छुट्टै हुन्छ।

          फान मिनका लागि नेपाल एउटा अपरिचित मुलुक हो। तर यस पटकको कामले उनलाई छोटो समयमा त्यो पवित्र मुलुकको गहिरो छाप पारेको छ। त्यसैले उनले त्यो मुलुकको विषेशता आफ्नो डिजाइनमा उतारेका छन्। त्यो कामका लागि फान मिनलाई एकजना व्यक्तिले विशेष सहयोग गरेका छन्। उनी एक जना नेपाली डिजाइनर हुन र उनको नाम नरेन्द्र मूल हो। उनले फान मिनलाई धेरै सहयोग गरेका छन्। फान मिनले नरेन्द्रको सम्झन्दा गर्दै भने - नेपाली डिजाइनर भेटेपछि मलाई धेरै खुसी लाग्यो। किनकि उनले शाङ्गहाई विश्व एक्स्पोमा डिजाइन गरेको नेपाली मण्डपले सबैभन्दा राम्रो सिर्जनाको पुरस्कार पाएको थियो। उनी नेपाली पुरानो निर्माण क्षेत्रको विशेषज्ञ हुन्। नेपाली पुरानो निर्माण चाहिँ नेपाली पराम्परागत निर्माण शैली मानिएको छ। नरेन्द्र यस क्षेत्रमा उच्चस्तरीय डिजाइनर हुन्।

            नरेन्द्रसँग सहयोग लिनुअघि फान मिनले चिनियाँ बुद्ध विशेषज्ञ, विद्वान अथवा विदेशी आधुनिक शैलीका डिजाइनरसँग साझेदारी गरेका थिए। विदेशी पुरानो डिजाइनरसँगको साझेदारी उनको यो पहिलो हो। चिनियाँ र नेपाली संस्कृति बीचमा त्यति ठूलो भिन्नता छैन। तर नयाँपन मन पराउने फान मिन र परम्पारालाई अनुकुल रुपमा उतार्ने नरेन्द्रसँगको साझेदारी निकै कठिन थियो। तर आपसमा एक अर्काको डिजाइन सिर्जनालाई समान्न गर्न र नेपालीहरु प्राकृतिक मिलनसार भएकाले धेरै समस्या सजिलै समाधान गर्न सकिएको फान मिनको अनुभव छ।

           फान मिनले मण्डपमा एक सिनेमाघर राख्न खोजेका थिए। सुरुमा नरेन्द्रले स्वीकारेका थिएनन्। नरेन्द्रको विचारमा यस किसिमको सिर्जना धेरै आधुनिक हो। तर अन्तिममा फान मिनको अनुनयमा नरेन्द्रले स्वीकार गरे। मण्डपमा विभिन्न कार्य गरेका नरेन्द्रले फान मिनको सुझाव स्वीकारेका थिए। निर्माणको शैली पूर्ण नेपाली शैली अनुसार भएको कारणले नरेन्द्रको सुझावलाई फान मिनले पनि स्वीकारेका थिए।

           विश्वाका हरेक मुलुक अथवा क्षेत्रको निर्माण शैली स्थानीय मौसमअनुसार परिवर्तन र सुधार हुने गर्छ। सान या शहरको मौसम नेपालभन्दा पूर्ण रुपमा भिन्न छ। त्यसैले स्थानीय मौसम अनुसार संरचना परिवर्तन गर्नुपर्छ। मौसम अनुसार सिर्जनालाई संरक्षण गर्ने कदम चाल्नुपर्छ। मण्डप सार्ने परियोजनाको एउटा मुख्य कठिनाई यो हो। सार्ने कार्य दुई वर्ष लाग्नुको मुख्य कारण यो पनि हो यो। फान मिनको आँखामा ती परियोजना अनुसन्धानमुलक कार्य हो।

           फान मिनको जनकारीअनुसार नेपालमा पानी पर्दा सामान्यत ठाडो पर्ने गर्छ तर सान यामा पानी तेर्सो पर्छ। नेपालको काष्ठकला झ्यालबाट पानी पस्न सक्दैन किनभने पानी तेर्सो पर्दैन तर सान यामा त्यस्तो सिर्जनाबाट पानी भित्र पर्ने गर्छ। नेपालमा घरको जग बसाल्ने काममा काठले एउटा महत्वपूर्ण सहयोगीको काम गर्छ। तर चीनमा त्यस्तो व्यवस्था छैन। नेपाली परम्परागत कलाशैलीमा धेरै काठ प्रयोग भएका कारणले आगोबाट जोगाउने काम चुनौतिपूर्ण हुन्छ। ती काष्ठकलाहरुका लागि शाङ्गहाईमा समस्या थिएन। तर सान यामा सूर्य धेरै तेजिलो हुने कारणले काष्ठकला चर्किने संभावना हुन्छ। त्यसकारण फान मिनले संरक्षण योजना पनि बनाएका छन्।

          पहिले हरेक वर्ष एक पटक संरक्षण गर्नुपरेको काष्ठकला सान यामा पुगेर हरेक तीन महिनामा एक पटक संरक्षण गर्नुपर्छ। त्यसैगरी काष्ठकलालाई चर्कनबाट जोगाउनु पर्छ। पानी भित्र पार्नबाट जोगाउनका लागि फान मिनले झ्यालमा केही काम गरेका छन्। उनले काष्ठकलाको झ्यालभित्र सिसाको झ्याल थपेका छन्। त्यसैगरेपछि बाहिरबाट सुन्दर पनि देखिने र पानी पनि भित्र नछिर्ने भएको छ।

         नेपाली निर्माण शैली बुझ्नका लागि फान मिन चार पटकसम्म नेपाल गएका थिए। उनले हरेक पटक नेपाल जाँदा त्यो पवित्र मुलुकमा विभिन्न अनुभव लिएका छन्। नेपाली दही खाएजस्तै उनको अनुभव छ। दही खाएपछि त्यो स्वाद लामो समयसम्म सम्झनामा आउँछ। नेपाली निर्माणले फान मिनलाई अच्चम्मित बनायो। किनकी नेपाली निर्माणको शैलीलाई तीन अथवा चार सय वर्षदेखि अहिलेसम्म कायम राखिएको छ। त्यो निर्माण शैलीको इतिहास लामो नभएता पनि नेपालले संसारको अल्प विकसित मुलुकहरुमध्येको एकको हैसियतमा आफ्नो निर्माण शैली पूर्ण रुपमा संरक्षण गरेको छ। ती पुराना काष्ठकलाहरु, ढोकामा कुँदिएको नक्साहरु र ईटाहरु लागयत सबै वस्तुको क्षति भएको छैन। प्राकृतिक प्रकोप बाहेक मानिसले ती वस्तुलाई क्षति हुन दिएका छैनन्। ती निर्माण शैलीले फान मिनलाई अच्चम्म बनायो।

           फान मिनको डजाइन अवधारणा नै नेपालीहरुको जीवनमा रहेको मनोवृत्तिबाट निस्किएको हो। यो के हो भने – नेपालीहरु धनी छैनन् तर खुसी छन्। चीनका बासिन्दाहरु तीब्र दक्षताको स्थितिमा रहेका छन्। भ्रमण अथवा काममा आराम गर्दैनन्। त्यसैले फान मिनलाई सबैभन्दा प्रभाव परेको कुरा आराम गर्ने चौतारोको रुपमा बुद्ध मण्डपको छाप गरेको छ।

            यो चौतारो भक्तपुरको मन्दिरमा चढ्ने सिँडी हो। फान मिनले त्यो पर्यटकीय स्थल मन पर्छ। उनको जनकारी अनुसार भक्तपुर घुम्दा धेरै नेपालीहरु त्यो सिँडीमा बसेका देखेका छन्। फान मिनले विहान त्यहाँ फोटो खिचेपछि अर्को ठाउँमा गएका थिए। तर दिउँसो त्यहाँ फर्कदा ती नेपालीहरु त्यहीँ बसिरहेका फेरि उनले देखे। मानिसमा परिवर्तन छैन। एक दिनभरी बसिरहेका थिए। कफी पसलमा बसे जस्तै आराम गरेका, पर्यटक हेरेर र गफ गरिरहेका छन्। सबै मानिसको अनुहारमा हाँसो छ। फान मिनको विचारमा यस किसिमको हाँसो पर्यटन क्षेत्रको मुस्कान हो। यो हाँसोका लागि कुनै पनि कारण चाहिँदैन। किनभने उनीहरु खुसी छन्।

          त्यस्तो दृश्यले फान मिनले बुद्ध मण्डपको वरिपरिमा दुई वटा भुक्तपुरका जस्तै सिँडी बनाएका छन्। उनले बुद्ध मण्डपको वातावरण नेपालको जस्तै बनाउने इच्छा लिएका थिए। उनले त्यस तर्फ प्रयास गरिरहेका थिए। उनले नेपालको ताजा र मनबाट आएको हाँसो सान यामा ल्याउने प्रयास गरेका थिए। महत्वपूर्ण कुरा के हो भने नेपालमा अल्छी दिउँसो अर्थात् 'लेजी आफ्टरनुन'को अनुभव सान यामा ल्याउने इच्छा फान मिमा छ।

           फान मिनले नेपाली बुद्ध धर्मिक धरोहर निर्माण, दरबार निर्माण तथा बासिन्दाको बसोबास र नेपालको सजावटलाई मिलाएर सान या शहरको नान शान सांस्कृतिक पर्यटकीय क्षेत्रमा पर्ने बुद्ध मण्डपको रुपमा देखाएका छन्। उनले पर्यटकलाई एउटा टाढा र अपरिचित मुलुकको सम्झनाका लागि जीवन्त पुस्तक दिएका छन्।