नेपाल र चीनबीच दौत्य सम्बन्ध कायम भएको यो वर्ष 60 वर्ष पूरा हुँदैछ तर यो सम्बन्ध धेरै पुरानो छ । सन् 629 मै चीन तथा तिब्बत बुद्ध धर्मको प्रभावमा आइसकेका थिए । यसबाट नेपाली तथा चिनियाँ बुद्ध धर्मावलम्बी विान्हरूबीच सम्पर्क तथा वैचारिक आदान-प्रदानको प्रक्रिया सुरु भयो । छैटौं-सातौं शताब्दीतिर चिनियाँ बौद्धयात्रीहरू ह्वेन स्याङ र फाइ यानबाट नेपाल भ्रमण भएको चर्चा इतिहासमा पाइन्छ । राजा अंशुवर्माकी राजकुमारी भृकुटीको विवाह तिब्बतका राजा स्रङ सङगम्पोसित सम्पन्न भएको थियो । तिब्बतलाई धर्मावलम्बी राज्य बनाउन यी राजकुमारीको भूमिका उल्लेखनीय छ । पछि नेपालका कलाकार अरनिकोले तिब्बत र चीनमा गुम्बा तथा मन्दिरको निर्माण गरे । ह्वाइट पेगोडाको नामले प्रसिद्ध बेइजिङस्थित गुम्बाको निर्माण अरनिकोले नै गरेका थिए । नेपाल र चीनबीच रहेको सांस्कृतिक सम्बन्ध कति प्राचीन छ भन्ने यसबाट प्रस्ट हुन्छ । सन् 1911 मा चीन गणतन्त्र बन्यो र दुई देशबीच उपहारको आदान-प्रादान हुने परम्परा रोकियो, तर दुई देशका सरकारी प्रतिनिधि तथा अन्य क्षेत्रका व्यक्तिहरूबाट, खासगरी व्यापारिक क्षेत्रमा, एक अर्काको देशमा हुने भ्रमण र व्यापारिक सम्पर्क कायमै रहो । सन् 1955 अगस्ट 1 मा नेपाल र चीनबीच औपचारिक रूपमा दौत्य सम्बन्ध स्थापित भएपछि नेपाल-चीन सम्बन्धमा नयाँ युगको सूत्रपात भयो । पञ्चशीलमा आधारित यो सम्बन्ध विगत 6 दशकमा निकै प्रगाढ भएको छ ।पिक्षीय सम्बन्धको सुदृढीकरणमा दुवै देशबाट बराबर भइरहने उच्चस्तरीय भ्रमणले ठूलो सघाउ पुर्याएको छ । सन् 1961 मा दुई देशबीच सीमा सम्झौता सम्पन्न भयो जसले गर्दा कुनै प्रकारको सीमा विवाद उत्पन्न भएको छैन । दुई छिमेकीबीच यदाकदा देखिने अप्ठाराहरूलाई आपसी भेटघाट र छलफलबाट हल गरिएको छ । चीनले नेपालको चौतर्फी विकासमा सुरुदेखि नै उदार आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग प्रदान गर्दै आएको छ । पूर्वाधार विकासलाई जोड दिँदै सन् 60 को दशकमै चिनियाँ सहायताबाट अरनिको राजमार्ग बन्यो र यसले नेपाललाई चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बतसित जोड्नुका साथै व्यापारिक सम्बन्धलाई अझ सुदृढ तुल्यायो । औद्योगिक पूर्वाधार नगन्य रहेको नेपालमा इँटाटाइल, कागज, चिनी र छालाजुत्ताका कारखानाहरू खोलेर चीनले नेपालको औद्योगिक विकासमा महत्वपूर्ण सहयोग उपलब्ध गरेको छ । तर, ती कारखानाहरू हाल कुन स्थितिमा छन्, त्यसको लेखाजोखा हुन सकेको छैन । आफ्नो असन्तुष्टि खुला रूपमा प्रकट नगरे पनि चीन असन्तुष्ट रहेको थाहा पाइन्छ । नयाँ बानेश्वरस्थित अन्तर्राष्टि्रय सम्मेलन केन्द्र （आईसीसी), काठमाडौं वरिपरि बनेको चत्रmपथ, त्यस्तै काठमाडौँ मा नै सन् 1999 मा नेपालमा आयोजित दक्षिण एसियाली खेल प्रतियोगिताका लागि करिब 1 अर्बको लागतमा बनेको आकर्षक बहुउद्देश्यीय खेल केन्द्र （स्पोर्ट्स कम्प्लेक्स), सरकारी निजामती कर्मचारीका लागि बनेको अस्पताल र भरतपुरमा निर्मित बीपी कोइराला अर्बुद रोग （क्यान्सर) अस्पताल चिनियाँ आर्थिक सहायताका केही ज्वलन्त उदाहरण हुन् । यी सबै विवरणबाट के पुष्टि हुन्छ भने नेपाल-चीनबीच आपसी समझदारी, मित्रता, सहयोग र सद्भावमा ठूलो वृद्धि भएको छ । परराष्ट्र नीति र मामिलाको क्षेत्रमा, नेपाल-चीनबीच दौत्य सम्बन्ध कायम भएपछि र सन् 1955 को अन्त्यतिर नेपालले संयुक्त राष्ट्र संघको सदस्यता प्राप्त गरेपछि चीनले नै राष्ट्रसंघ र यसको सुरक्षा परिषद्को स्थायी सदस्य बन्ने वैधानिक हैसियत राख्नेबारे नेपालले लगातार आवाज उठाउँदै आएको थियो । सन् 1971 मा राष्ट्र संघमा चीनले विधिवत् प्रवेश पायो । नेपालले देखाएको सद्भावना र नैतिक समर्थनका लागि चीनले आभार प्रकट गरेको छ । त्यस्तै, चीनप्रति नेपालले पनि सन् 1975 मा तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको नेपाललाई शान्ति क्षेत्र घोषित गरियोस् भन्ने प्रस्तावलाई समर्थन जनाउने चीन प्रथम मित्रराष्ट्र भएकोमा त्यसै बखत सराहना व्यक्त गरिएको थियो । तिब्बतलाई नेपालले चीनको स्वशासित क्षेत्रका रूपमा मान्यता दिएको छ । एक चीन नीतिको अनुसरण गर्दै ताइवानलाई छुट्टै राज्यको रूपमा मान्यता नदिई बाह हस्तक्षेपविना शान्तिपूर्ण पुनर्एकीकरणका लागि चीनबाट भएको प्रयासको नेपालले स्वागत गरेको छ । दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन -सार्क) सित निकटतम सम्बन्ध राखी यसका कार्यत्रmमको कार्यान्वयनमा सघाउनसमेत तत्पर रहेको चीनलाई नेपालको अगुवाइमा सन् 2005 मा ढाकामा सम्पन्न 13औं सम्मेलनले पर्यवेक्षक （अब्जर्भर) को स्थान प्रदान गर्यो । नेपालको अगुवाइको चीनले सराहना गरेको छ । सार्कका 5 सदस्य राष्ट्रसित सिमाना जोडिएको चीनलाई सार्कको पर्यवेक्षक मात्र नभई सदस्यता नै दिइनुपर्छ भन्ने केही नेपाली बुद्धिजीवीहरूको जोडदार भनाइ रहेको छ । नेपालको राष्टि्रय स्वतन्त्रता, सार्वभौमिकता र प्रादेशिक अखण्डताप्रति चीनले देखाएको सम्मान र समर्थनको नेपाली जनता र सरकार दुवैले सराहना गरेका छन् । नेपाली जनमानसमा चीन एउटा सच्चा शुभेच्छुक मित्रका रूपमा स्थापित भइसकेको छ ।नेपालले लगातार आफ्नो घोषित नीति प्रस्ट पार्दै के भन्दै आएको छ भने आफ्नो भूमि छिमेकी मुलुकविरुद्ध प्रयोग गर्न दिइने छैन । केही अवाञ्छनीय तत्वहरूारा नेपालको भूमिमा चलाइएको तिब्बतलाई स्वतन्त्र पार भन्ने अभियान （फ्रि टिबेट मुभमेन्ट) बाट चीन चिन्तित हुनु स्वाभाविकै हो । नेपालले यस प्रकारको चीनविरोधी गतिविधिप्रति कुनै पनि हालतमा आँखा चिम्लेर बस्न सक्दैन र यसलाई नियन्त्रण गर्न हरप्रकारले उद्यत छ भनी आफ्नो नीति स्पष्ट पार्दै आएको छ । चीन यसका लागि नेपालप्रति कृतज्ञ छ । विगत 35 वर्षमा, खासगरी देङ स्याओ पेङले नेतृत्व सम्हालेपछि, चीनले आर्थिक क्षेत्रमा अभूतपूर्व प्रगति गरेको छ । चीनले अवलम्बन गरेको उदार अर्थनीतिले गर्दा त्यहाँ विदेशी लगानीको ओइरो लागेको छ । लगातार केही वर्षसम्म चीनको आर्थिक वृद्धिदर 8 देखि 11 प्रतिशतसम्म रहो । अहिले पनि 7 प्रतिशतबाट घटेको छैन । विश्वकै दोस्रो ठूलो अर्थव्यवस्था भएको मुलुकका रूपमा चीनले आफूलाई स्थापित गरिसकेको छ । चीनमा नेतृत्व परिवर्तन भएपछि सी चीन फिङ राष्ट्रपति बन्नुभएको छ । सबै मुलुकसित र खासगरी छिमेकी मुलुकसित रहेको सम्बन्धलाई अझ सुदृढ, सुमधुर र पारस्परिक हितका लागि फलदायी तुल्याउने विदेश नीति चीनको नयाँ नेतृत्वले घोषणा मात्र होइन लागूसमेत गरिसकेको छ । राष्ट्रपति सी र उहाँका अन्य उच्चपदस्थ सहयोगीहरूबाट गएको वर्षमा एसिया, अफ्रिका, युरोप र ल्याटिन अमेरिकाका विभिन्न मुलुकहरूको भ्रमण गरी शान्ति र सहयोगमा आधारित चिनियाँ नयाँ विदेश नीतिबारे जानकारी गराइएको छ । हालै चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यीले नेपालको भ्रमण गरी नेपालमा राजनीतिक स्थायित्व यथाशीघ्र कायम भएको देख्न चीन आतुर भएको सन्देश दिनुभयो । दौत्य सम्बन्ध स्थापित भएको 60 वर्ष पुगेको अवसरमा नेपालमा नयाँ संविधान जारी हुन सकेको खण्डमा यो वर्ष चिनियाँ राष्ट्रपति सी चीन फिङबाट नेपालको भ्रमण हुन सक्ने सम्भावना प्रबल रहेको छ । राष्ट्रपति जियाङ जेमिनबाट दुई दशकअघि नेपालको भ्रमण भएपछि उच्चस्तरीय भ्रमण हुन सकेको छैन । चीन नेपालको अत्यन्त भरपर्दो मित्र हो । सबल, समृद्ध र स्वतन्त्र राष्ट्रका रूपमा नेपालले विकास गर्दै जाओस् भन्ने चीनको भित्री चाहना रहेको छ । चीनको 'असल छिमेकीपन' को नीतिबाट नेपालले अझ बढी लाभ कसरी उठाउन सक्छ भन्नेबारे विज्ञहरूको एक समूह -कोर ग्रुप) गठन गरी त्यसबाट ठोस रणनीतिको तजर्ुमा हुनु वाञ्छनीय देखिन्छ । नेपाल-चीनबीच रहेको मित्रतालाई अझ गहन र सुदृढ तुल्याउन सबै क्षेत्रले तत्परता देखाउनुपनर्े खाँचो यहाँ औंल्याउनु मनासिव देखिन्छ ।
