नेपाल चीन सम्बन्ध इतिहास जत्तकिै प्राचीन छ । वर्तमान समयमा यो सम्बन्धको कोसेढुंगा भनेको 1 अगस्त 1955 मा उससँग विधिवत स्थापित भएको दौत्य सम्बन्ध हो । त्यस यताको साठी वर्षको इतिहास हेर्दा के कुरा अनुभवसिद्ध छ भने यी दुई मुलुकको आपसी सम्वन्धमा कहिल्यै उकालो-ओह्रालो आएन । आपसमा सिमाना जोडिएका दुई छिमेकी माझको यो विवादरहित अद्भूत सम्वन्ध अरुका लागि पनि उदाहरणीय छ । असंलग्न विदेश नीति अवलम्बन गर्ने नेपाल र माओ विचार र देङको सिद्धान्त अबलम्बन गगर्ने चीनका माझको यो सुमधुर सम्बन्ध अद्बितीय छ । यो संक्षिप्त आलेखमा यी दुई मुलुक माझको सम्बन्धका केही खास पक्ष बारे प्रकाश पार्छु ।मित्रताको आधार:आपसी सम्बन्ध सञ्चालन गगर्ने जुन सिद्धान्तलाई हामी पञ्चशील भन्छौँ त्यसैलाई चिनियाँहरु शान्तिपूर्ण सहअस्तित्वका पाँच सिद्धान्त भन्छन् । बस्तुत: यही सिद्धान्तमा आधारित रहेकाले नै नेपाल र चीन माझ आपसमा अविश्वास र चिसोपन कहिल्यै आएन । अविश्वास र चिसोपनको कुरै छाडौँ यो सम्बन्ध सदा सुमधुर र सुदृढ रह्यो । त्यसो हुनाका केही खास कारण छन् । ती हुन्-1.विगत साठी वर्षको अन्तरालमा दुवै मुलुकमा ठूल्ठूला परिवर्तन आए । चीन र भारत माझ सीमायुद्ध भयो, चीनमा माओ युग समाप्त भयो र देङ युग आयो । यति बेला त्यहाँ सी चीन फिङको नेतृत्वमा चौथो पुस्ताले शासन गरिरहेछ । अर्कोतिर नेपालमा पनि संसदीय शासनको पहिलो प्रयोग, पञ्चायती शासन, बहुदलकाल र राजतन्त्रको बिदाइपछि गणतन्त्र काल आएको छ । नेपालले चीनका यी परिवर्तनहरुलाई प्रभावित पागर्ने वा आफ्नो स्वार्थ अनुकूल ढाल्ने अवस्थाको त कल्पना गर्न सकिन्नथ्यो । तर चीनले चाहेको भए नेपालका यी ठूल्ठूला परिवर्तनहरुलाई प्रभावित गर्न वा आºनो स्वार्थमा प्रयोग गर्न सक्थ्यो । तर उसले यी सबै परिवर्तनलाई नेपालको आन्तरिक मामिला मान्यो र कहिले पनि हस्तक्षेप गरेन । हो, यसैकारण नेपालका शासक वर्गमा मात्र होइन आम जनतामा पनि चीनप्रति सम्मान छ ।2. नेपाल चीन सम्बन्धलाई अझ दिगो र विश्वासिलो पार्नमा चीनबाट प्राप्त आर्थिक सहयोगको पनि ठूलो हात छ । चीनबाट प्राप्त सहयोग सडक, जलविद्युत आयोजनाको निर्माण जस्ता पूर्वाधारको क्षेत्रमा मात्र होइन विभिन्न औद्योगिक प्रतिष्ठानहरुको निर्माणमा समेत केन्दि्रत छन् । नेपाली अर्थतन्त्रमा चिनियाँ सहयोगले अमिट छाप पारेको छ ।3. सन् 1955 मा नेपालको कूटनीतिक इतिहासमा दुई युगान्तकारी घटना घटित भए । ती हुन्- नेपालको चीनसँगको कूटनीतिक सम्बन्धको स्थापना र नेपालको संयुक्त राष्ट्रसंघमा प्रवेश । वास्तवमा यिनै दुई घटनाले नेपाल भारतसँगको विशेष सम्बन्धको असंतुलित अवस्थाबाट छिमेकीहरुसँग समनिकटताको नीतिमा प्रवेश गर्न सफल भयो ।तर नेपाल-चीन सम्बन्धको यो एउटा पाटो मात्र हो । बस्तुत: नेपालले पनि चीनसँगको मित्रतालाई अटूट र सुमधुर बनाइराख्न आफ्ना तफबाट उल्लेखनीय योगदान गरको छ । ती हुन्-1. नेपाल प्रारम्भदेखि नै एक चीन नीतिको पक्षमा उभियो । यसका साथै चीनलाई संयुक्त राष्ट्रसंघमा न्यायोचित स्थान दिइनु पर्छ भन्ने कुराको आवाज सबै जसो अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा उठायो । नेपाल जस्तै न्यायको पक्षमा उभिने मुलुकहरुको निरन्तर दबाब र अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा आएका फेरबदलहरुले गर्दा चीनले त्यो अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा आफ्नो न्यायोचित स्थान पाइछाड्यो ।2. चीन र भारतका माझ भएको र चीनको तिब्वत क्षेत्रसँग सिमाना जोडिएकाले नेपालको रणनीतिक अवस्थिति छ । अत: अमेरिका र युरोपेली मुलुक नेपाललाई तिब्वत विरोधी गतिविधिको क्रीडास्थल बनाउन चाहन्छन् र अनेकौँ घोषित र अघोषित दबाब दिन उद्यत देखिन्छन् । तर नेपालले हरहमेशा तिब्बतलाई चीनको अभिन्न अंग मानेको छ र नेपालको भूमिलाई चीन विरोधी गतिविधिको केन्द्रविन्दु बनाउन खोज्नेको दुष्चेष्टालाई निस्तेज पारेको छ । यसो गरेर नेपालले एउटा भरपर्दो छिमेकीको धर्म निर्वाह गरेको छ ।आगामी समयवास्तवमा राज्य-राज्यमाझको सम्बन्ध भनेको वास्तुविद्ले कुनै भवन विशेष निर्माण थालेजस्तो होइन । किनकि भवन निर्माण त एक दिन सकिन्छ तर यो सम्बन्ध कहिल्यै सकिँदैन । यो त खुला टिकट लिएर थालिएको यात्रा जस्तो हुन्छ जसको शुरुआत कहाँबाट भयो र कस्ता कस्ता विसौनीहरु पार गरियो भन्नेसम्म हामीलाई थाहा हुन्छ । तर भविष्यमा कहाँ पुगिने हो त्यसको बारेमा अहिले नै एक्किनसँग भन्न सकिन्न । हो, नेपाल चीन सम्वन्धमा अहिलेसम्मका चर्चा विगतका कुरा हुन् र त्यसले मात्र यो सम्बन्धको आँकलन र परिभाषा पुग्दैन । हामीले वर्तमानको धरातलमा उभिएर भविष्यतफ हेर्नैपर्छ ।राष्ट्रपति सी चीन फिङको नेतृत्वमा चीनले चिनियाँ सपनाको कार्ययोजना बनाएको छ । त्यसमा युवाहरुलाई सपना देख्न र त्यसलाई व्यवहारको धरातलमा उतार्न आह्वान गरिएको छ । अरु त अरु त्यसमा दुइटा शतकको कुरा पनि गरिएको छ । पहिलो शतक भनेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापनाको पहिलो शताब्दी वर्ष अर्थात् सन् 2021 सम्ममा चीनलाई मध्यम स्तरको सम्पन्न राष्ट्र बनाउने संकल्प र दोस्रो शतक भनेको जनवादी गणतन्त्र स्थापना भएको पहिलो शताब्दि अर्थात सन् 2049 सम्ममा चीनलाई विश्वको एक नम्बरको आर्थिक शक्ति बनाउने संकल्प हो । यी संकल्पहरु पूरा गर्न उसले ठूल्ठूला योजनाको तानाबाना बुनेको छ । त्यसभित्र छिमेकीसँगको सम्बन्ध त पगर्ने नै भयो ।चीनले पुरानो रेशम मार्गलाई नयाँ ढंगले ब्युँताएको छ । त्यसका स्थल र जलमार्गको रुपरेखा कोरेको छ । भारतसँग रणनीतिक साझेदारी प्रारम्भ गरेको छ । भारत, दक्षिण अफ्रिका, ब्राजिल र रुससंग मिलेर विश्वस्तरको ब्रिक्स बैंकको स्थापना गरेको छ । एसिया स्तरको स्ट्रक्सचरल बैंकको थालनी गरेको छ । चीनका विदेशमन्त्रीले नेपाल आएर प्रष्टसँग भनेका छन्-नेपाल चीन र भारतका माझ मात्र होइन चीन र दक्षिण एसियामाझ कै गतिशील पुल बन्न सक्छ । चीनका यति ठूल्ठूला सोच र नेपाललाई गतिशील पूल बन्ने आग्रहको निहितार्थ के हो ?कुरा प्रष्ट छ, चीन नेपालसँग समृद्धि बाँड्न चाहन्छ । नेपाललाई संक्रमणबाट निस्केर उन्नत, गतिशील र समृद्ध भएको हेर्न चाहन्छ । किन कि उन्नत र समृद्ध नेपाल नै उसको भरपर्दो मित्र र सुरक्षाको अभेद्य किल्ला हुनसक्छ । छिमेकीको यो आर्थिक छलाङलाई पुँजीकरण गर्न र त्यसको लाभांश लिन नेपाल जति छिटै तत्पर हुन्छ त्यति नै दुवै मुलुकको सम्बन्धमा नयाँ आयाम थपिनेछ ।
