क्यापिटल एफएमका निर्देशक：व्याकुल पाठक

        सन्2010 मा चीन भ्रमण गर्ने अवसर पाउँदा मैले ग्रेटवाललाई छुने र त्यसमाथि आफ्‍नो पाइला राखेर सगरमाथा चढे सरह आत्मसन्तुष्टि प्राप्त गरेको थिएँ । चीन भ्रमणकै क्रममा राजधानी बेइजिङमा रहेको श्वैत चैत्यको अवलोकन गर्ने अवसर पनि मिलेको थियो । श्वैत चैत्य कलाकार अरनिकोको महान् कृतिका रूपमा दुई देशबीचको सम्बन्धको अमर निशानी बनेर आफ्‍नो भव्य स्वरूपमा बेइजिङलाई शोभा दिइरहेको थियो । यसभन्दा अघि सन् 2006 मा मैले चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बतको राजधानी ल्हासा पुग्ने अवसर पाएको थिएँ । त्यहाँ नेपाली राजकुमारी भृकुटीलाई दिइएको सम्मान र बुद्धधर्मप्रतिको आस्थाले म प्रफुल्लित भएको थिएँ । चीन भ्रमणकै क्रममा देखियो, चीनको पुरानो राजप्रासाद फर्बिडन सिटीलगायत जे जति पुराना संरचना छन्, सबै विशाल संरचनामा बनाइएका थिए । सबै कुरामा विशाल सोच लिने चीनको त्यस प्रवृत्त पछिल्लो समयमा पनि कायमै रहेको छ । क्षेफलका दृष्टिले चीन रूस र क्यानडापछि विश्वको तेस्रो ठूलो मुलुक हो भने नेपालले विश्वको 0.03 र एसियाको 0.3 प्रतिशत भूभाग मात्र ओगटेको छ । चीनमा सन्‍ 2015को जनवरी 1 सम्म कूल जनसंख्या 1 अर्ब 37करोड 8लाख 11 हजार 3 सय 48 पुगेको अनुमान गरिएको छ भने सन्‍ 2011 मा सार्वजनिक गरिएको नेपालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार नेपालको कूल जनसंख्या 2 करोड 64 लाख 94 हजार 5 सय 4 रहेको छ । आर्थिक समृद्धिका दृष्टिले चीन विश्वको दोस्रोबाट विस्तारै पहिलो अर्थतन्त्र बन्ने दिशामा अग्रसर छ भने नेपालको अवस्था यसको ठ्‍याक्कै उल्टो छ । यस्तै सामरिक शक्तिको दृष्टिले पनि चीन विश्वकै अग्रणी राष्ट्र हो भने नेपालको यो सूचीमा नाम नै पाउन मुश्किल पर्छ । यी केही विषय हुन्, जसको चीन र नेपालबीच तुलनै हुन सक्दैन । तर पनि चीनले नेपाललाई सधैं असल मित्रको व्यवहार गरिरहेको छ । चीन पनि अविकसित, द्बन्द्ब, साम्राज्यवादी शक्तिको थिचोमिचोबाट गुजि्रदै यहाँसम्म आइपुगेको हो । त्यस बीचमा चीनले थुप्रै उथलपुथलको सामना गर्नु परेको थियो । जुनसुकै अवस्थामा किन नहोस्‍ चीनले नेपाल र अन्य छिमेकीप्रतिको नीतिमा कुनै परिवर्तन गरेको छैन । शान्ति र विकास नै चीनको मूल नीति रहेको छ । विकसित र शक्तिसाली भएपछि छिमेकी र अन्य राष्ट्रपति थिचोमिचो, उपेक्षा गर्ने प्रवृत्त चिचीनले कहिले पनि देखाएको छैन । चीनमा सी चीन फिङको नेतृत्वमा नयाँ पुस्ता सत्तामा आएपछि यो नीतिलाई अझै फराकिलो पारिएको छ । चिनियाँ राष्ट्राध्यक्ष सीले छिमेकी मुलुकको भ्रमणका समयमा गर्ने संवोधनहरूमा आफ्‍नो विदेश नीतिलाई स्पष्टसँग राख्ने गर्नुभएको छ । सन् 2014 सेप्टेम्बर 18 देखि 19 सम्म भारतको भ्रमणका क्रममा राष्ट्राध्यक्ष सीले महत्वपूर्ण भाषण गर्नुभएको थियो । त्यस क्रममा उहाँले भन्नुभएको थियो-'चीन सिकाइमा ठूलो मुलुक हुनुपर्छ, अभिमानी हुनु हुँदैन, बरु मेहनती निष्ठापूर्वक सिकेर विकास गर्नुपर्छ भन्ने कुरामा मैले सधैं जोड दिँदै आएको छु । चीनले पहिलेदेखि नै छिमेकीसित मैत्री सम्बन्ध बनाउने कुरामा महत्व दिँदै आएको छ ।' यसबाट पनि थाहा हुन्छ चीनले राष्ट्र चाहे सानो होस्‍ अथवा ठूलो, शक्तिसाली होस्‍ अथवा कमजोर उसले समान रूपमा व्यवहार गर्ने गर्छ । ठूलो, शक्तिसाली र आर्थिक रूपमा सम्पन्न भइकन यति सहृदयी राष्ट्रलाई छिमेकीका रूपमा पाउनु नेपालको लागि अहोभाग्य हो । यसबाट नेपालले जेजति लाभ लिनुपर्ने हो, त्यो लिन भने सकिएको छैन । 60 वर्षको कूटनीतिक सम्बन्धको यात्रामा चीनले नेपालबाट थुप्रै सहयोग पाएको छ । एउटा ठूलो विकास साझेदारका रूपमा रहेको चीनले नेपालमा खासगरी पूर्वाधार निर्माणमा सहयोग पुर्‍याउँदै आएको छ । सडक, पुल, विद्युत्‍, अस्पताल, पोलिटेक्निक तथा प्राविधिक क्षेत्रमा समेत चीनले सहयोग विस्तार गर्दै आएको छ । चीनले 104 किलोमिटर लामो अरनिको राजमार्ग, काठमाडौंको 27 किलोमिटर लामो चक्रपथ, काठमाडौंदेखि भत्तmपुरसम्मको 13 किलोमिटर सडक, 174 किलोमिटर लामो नौबिसेदेखि पोखरासम्मको पृथ्वी राजमार्ग, नारायणगढ-मुग्लिन खण्डको 36 किलोमिटर सडक, काझुवा-गोरखा 24 किलोमिटर, काठमाडौं-भत्तmपुरको 14 किलोमिटर ट्रलिबस सेवा, पोखरा-वागलुङ राजमार्गको 65 किलोमिटर, पोखराको सेती नदीमाथिको पुल लगायतका परियोजनामा सहयोग गरेको थियो । यी परियोजनाबाट नेपालको विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुगेको छ । यस अलावा नेपालीको अत्यावश्यक आवश्यकता पूरा गर्ने किसिमको उद्योग-प्रतिष्ठान स्थापनामा पनि चीनले महत्वपूर्ण सहयोग पुर्‍याएको थियो । चिनियाँ सहयोगमा बाँसबारी छालाजुत्ता कारखाना, हेटौंडा कपडा उद्योग, हरिसिद्धि इँटाटायल कारखाना, भक्तपुर इँटा कारखाना, ‌औद्योगिक ग्लोब एप्रोन उत्पादन, भृकुटी कागज कारखाना, लुम्बिनी चिनी मिलजस्ता उद्योग स्थापना भएका थिए । तर दुर्भाग्य नै भन्नुपर्छ यी उद्योगलाई हामीले बचाउन सकेनौं । चीनले भौतिक पूर्वाधार तथा संरचना निर्माणमा पनि सहयोग पुर्‍याएको छ । चीनले राष्ट्रिय व्यापार निगमको भवन, काठमाडौं र वीरगन्जको वायरहाउस, राष्ट्रिय सभागृह, अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र वानेश्वर, एनटिभीका लागि टेलिभिजन ट्रक, सुक्खा बन्दरगाह वीरगन्जका लागि मोबाइल एक्सरे मेसिन, संसद्‍ सचिवालयका लागि विभिन्न सामानहरू, प्रकृति संरक्षणका लागि नेपाल ट्रष्टसँग सहकार्य, नेपाल टेलिभिजन मेट्रो च्यानल सुधार र विकास परियोजना, अरनिको राजमार्गमा अप्टिकल फाइबर बिछ्‍याउने काम, सुनकोसी जलविद्युत् परियोजना तथा पोखरामा पानी संरक्षण र सिंचाई परियोजना तथा स्वास्थ्य क्षेत्रमा वीपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पताल, निजामती अस्पताल काठमाडौं, ललितपुर र काठमाडौंमा खेलकूद केन्द्र निर्माण, खेलकुद स्थलहरूमा विद्युत् परियोजना लगायतका क्षेत्रमा सहयोग गरेको छ । यसका साथै स्याफ्रुबेसीदेखि रसुवागढीसम्मको सडक, काठमाडौंको चक्रपथ सुधार, बनेपामा पोलिटेक्निक प्रतिष्ठान स्थापना, राष्ट्रिय आयुर्वेदिक अनुसन्धान तथा तालिम केन्द्र संचालन जस्ता चालु परियोजनामा पनि चिनियाँ सहयोग रहेको छ । यस बाहेक सांस्कृतिक आदानप्रदानमा धेरै नेपालीको भ्रमण बढाइनु, नेपाली विद्यार्थीलाई छात्रवृत्त बिढाइनु, नेपालमा चिनियाँ पर्यटक वृद्धिका लागि ध्यान दिइनु लगायतका सहयोग नेपालको समृद्धि बढाउने दिशामा केन्द्रिय रहेका छन् । नेपालको निर्यात प्रवर्द्धनका लागि चीनले शून्य भन्सार घोषणा गरेको छ । चीनका यस्ता उदारताबाट नेपालले धेरै लाभ प्राप्त गर्नुपर्ने हो तर हरेक वर्ष व्यापार घाटा घट्‍नुको साटो बढिरहेको छ । चीनले नेपालको आर्थिक विकासमा सहयोग गरे जस्तै नेपालले पनि चीनलाई बेला मौकामा महत्वपूर्ण सहयोग र समर्थन दिएको छ । सन् 1949 मा चीनमा जनगणतन्त्र स्थापना भएपछि अमेरिका लगायत पश्चिमी देशहरूले चीनलाई आर्थिक, राजनीतिक एवं कूटनीतिक रूपमा एक्ल्याउने उद्देश्यले ताइवानलाई चिनियाँ जनताको आधिकारिक राष्ट्रको रूपमा मान्यता प्रदान गरे । फलस्वरूप ताइवानलाई नै संयुक्त राष्ट्रसंघ लगायत विश्व संस्थाहरूमा उनीहरूले प्रतिनिधित्व गराइरहे । तर नेपाल सानो र क्षेत्रीय एवं अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा सीमित भूमिका र प्रभाव भएको राष्ट्र भए तापनि जनगणतन्त्र चीनलाई नै चिनियाँ जनताको एकमात्र आधिकारिक राष्ट्रका रूपमा मान्यता दिंदै अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा समेत चीनको न्यायोचित र सम्मानजनक स्थानका लागि सशक्त रूपमा आवाज बुलन्द गरिरह्यो । नेपालमा यो 60 वर्षको अवधिमा कैयौं पटक राजनीतिक व्यवस्था परिवर्तन भए पनि एक चीन नीतिमा कुनै परिवर्तन आएको छैन । यस्तै नेपाली भूमिमा चीन विरोधी गतिविधि हुन नदिनका लागि पनि नेपालका हरेक सरकार उत्तिकै प्रतिबद्ध रहेका छन् ।नेपालले अपनाएको 'एक चीन नीति'का साथै नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा चीनलाई प्रदान गरिआएको राजनीतिक-कूटनीतिक सहयोग र समर्थनप्रति चिनियाँ मित्रहरूले गहिरो कृतज्ञता व्यक्त गर्ने गरेका छन् । ठूलो र सानो, शक्तिसाली र कमजोर मुलुकले एकअर्कालाई परेको बेलामा कसरी मद्धत पुर्‍याउन सक्छन् र एकअर्कालाई कसरी सम्मान दिन सक्छन् भन्ने यो एउटा विश्वकै सन्दर्भमा अनुपम उदाहरण हो । नेपाल र चीन दुई मुलुक अबको सदियौं वर्षपछिसम्म पनि यस्तै मित्रतापूर्ण सम्बन्ध कायम राखेर विश्वलाई मित्रता, भाइचारा र असल छिमेकीको उदाहरण प्रस्तुत गरिरहनेछन् भन्नेमा कुनै शंका छैन ।