CRI
चीनको पश्चिमी क्षेत्रको शान्सी
अर्थात वल्लो शान्सी प्रान्तको
वै ह नदीको उत्तरी भेगमा
अवस्थित छिआन् लिन् समाधि चीनको
दुइ हजार वर्ष भन्दा लामो
सामन्ती इतिहासमा दुइजना
सम्राटलाई एउटै समाधिमा गाडिएको
एक मात्र समाधिस्थल हो। समाधिमा
गाडिएका थाङ वंशका सम्राट लि ट
र चाउ वंशका साम्राज्ञी उ च
थिआन् दुइटा वंशका सम्राट थिए।
साथै उनीहरु दम्पति पनि थिए। उ
च थिआन् चीनको इतिहासमा एक
मात्र महिला सम्राट थिइन। उनको
जीवनमा धेरै अचम्मलाग्दा कथाहरु
प्रचलित थिए। उनको निधनपछि
समाधिमा एक ठूलो स्तम्भ खडा भएको
थियो । तर स्तम्भमा एक अक्षर पनि
कुंदिएको थिएन । त्यसैले त्यस
स्तम्भलाई “अक्षररहित स्तम्भ ”
भनिएको छ। हाल छिआन् लिङ
समाधिलाई विश्व साँस्कृतिक
सम्पदा सूचीमा उल्लेख गर्नका
लागि निवेदन दिइंदैछ।
उ च थिआनको जन्म सन् 624मा भएको थियो। चौध वर्षको
उमेरमा उनलाई राजदरबारमा
भित्र्याइएको थियो र उनी थाङ
वंशका दोस्रो पुस्ताका सम्राट
थाङ थाइ चुङकी रखौटी थिइन। उ च
थिआन दृढ स्वभावकी थिइन। त्यसै
बेला थाङ थाइ चुङ सम्राटको एउटा
भयंकर स्वभावको घोडा थियो र
कसैले पनि त्यस घोडालाई वशमा
ल्याउन सक्दैनथ्यो। उ च थिआन्ले
थाङ थाइ चुंङलाई भनिन: “म यो
घोडालाई वशमा ल्याउनसक्छु। तर
त्यसका लागि फलामे कोर्रा र
खुकुरी हुनुपर्छ। पहिले नै फलामे
कोर्राद्बारा घोडालाई
हिर्काउनुपर्छ, नियन्त्रण गर्न
नसकेमा त्यसको टाउकोमा
हिर्काउनुपर्छ। फेरि पनि काबूमा
ल्याउन नसकिएमा खुकुरी लिएर
त्यसको घाँटी काट्नुपर्छ”। यो
कुरा सुनेर थाङ थाइ चुङ
सम्राटलाई धेरै अचम्म लाग्यो।
सम्राटको विचारमा रीतिरिवाज र
प्रथा परायण एउटी रखौटी रानीले
उक्त कुरा भन्नुहुँदैन। तर
राजकुमार लि टले आफूभन्दा चार
वर्ष जेठी उ च थिआनलाई मन पराएको
थियो।
थाङ थाइ चुङको निधनपछि रीतिस्थिति अनुसार उ च थिआन्
भिक्षुणी बनेकी थिइन। राजकुमार
लि ट राजसिंहासनमा बसेर थाङ काउ
चुङ नामका सम्राट बनेका थिए। लि
ट सधैं उ च थिआनलाई याद गर्दथे।
त्यति समय बित्दा नबित्दै
सम्राट थाङ काउ चुङले उ च
थिआनलाई राजदरबारमा ल्याए र
उनलाई सम्माननीय रखौटी रानीको
पद पनि दिए। तर उ च थिआनले भने
महारानी बन्ने मनसाय लिएकिथिइन।
उनको मनमा एक निष्ठुर दाउपेच
सुझिरहेको थियो। थाङ काउ चुङकी
वाङ थरकी महारानी पुत्रहिन थिइन।
तर महारानी बच्चा पाउन निकै
इच्छुक थिइन। एक दिनको कुरो थियोः
महारानी वाङ उ च थिआन्की भर्खरै
जन्मेकी छोरीलाई हेर्न गएकी
थिइन। महारानी वाङ बाहिर
निस्किने बित्तिकै उ च थिआन्ले
आफ्नै कोखबाट जन्मेकी छोरीलाई
घाँटी निमोठेर मारिन् र
विछ्यौनाले छोपिदिइन। एक छिनपछि
सम्राट थाङ काउ चुङ नानी हेर्न
आए। नानी मरिसकेको देखेर सम्राट
स्तव्ध भए। छेवैमा रहेकी उ च
थिआन दुःखी भएर बेस्सरी
रुँदारुँदै मूर्छा परेकीथिइन।
सम्राटले भर्खरै को आएको थियो
भनेर राजदरबारकी सुसारेलाई सोधे।
सुसारेहरुले महारानी वाङ आएकी
थिइन भनेर जवाफ दिएका थिए। काउ
चुङले रिसले मुरमुरिदै महारानीले
बच्चालाई मारेको भन्ने सोचे र
त्यस बेलादेखि सम्राटले महारानी
वाङप्रति ईबीको भावना साँचे। पछि
गएर उ च थिआनले षडयन्त्र गरेर
महारानी वाङलाई रानीको पदबाट
हटाई आफूलाई महारानीको पदमा
राखिदिन थाङ काउ चुङलाई
हौस्याएकी थिइन।
उ च थिआनले महारानीको पद पाएपछि महिलाले शासन
सत्तामा सहभागी हुन नसक्ने
परम्पराको वास्तै नगरी राजकीय
कामकाजमा हात हाल्नथालिन। उ च
थिआनले विस्तारै-विस्तारै
सम्राट लि टलाई पनि त्यति महत्व
दिन छाडिन। पछि गएर सम्राट थाङ
काउ चुङ अर्थात लि टले बाध्य
भएर राजवंशका महत्वपूर्ण कामहरु
पनि उ च थिआनलाई सुम्पिदिए।
भारादारहरुले उ च थिआन र थाङ
काउ चुङ दुबैलाई “दुइजना
महासम्राट ” भन्ठाने।
थाङ काउ चुङको स्वर्गारोहणपछि उ च थिआनले
एकलौटी निरंकुश शासन चलाएकी
थिइन। उनले थाङ वंशका दुइजना
सम्राटलाई पदच्युत गरिदिएकी
थिइन। यति मात्र नभई 67 वर्षको
उमेरमा उ च थिआनले थाङ वंशको
नाम बदलेर चाउ राजवंशको नाम
दिएकी थिइन र आफूलाई औपचारिक
रुपमा साम्राज्ञी धोषित गरी
चीनको इतिहासमा प्रथम र अन्तिम
साम्राज्ञी बन्नुका साथै चीनको
इतिहासमा सबैभन्दा बढी उमेरमा
राजसिंहासनमा बस्ने शासक बनेकी
थिइन।
उ च थिआनले शासन व्यवस्था सञ्चालन
गर्नथालेपछि ज्यानमाराहरु
हुर्काएर निर्दोष र आफ्नो मन
नपरेकाहरुलाई मार्नेगरेकी थिइन।
यति मात्र नभई उनले थाङ वंशका
कुलीन परीवार र राज-परीवारका
सदस्यहरुलाई पनि मार्नेगरेकी
थिइन। कुरा कहाँसम्म भने, उनले
आफ्ना साक्खै छोरा अर्थात थाङ
वंशको राजगद्दीका
उत्तराधिकारीलाई पनि अलिकति पनि
दया नगरेर दण्ड दिएकी थिइन। थाङ
वंशका भारदार स्यु चिङ ये र लो
पिन् वाङले थाङ वंशको शासन
व्यवस्थाको पुनर्स्थापना गर्ने
संकल्प लिएकाथिए र उनीहरुले उ च
थिआनको विरोध गर्न याङ चाउ शहरमा
विद्रोह गरेका थिए। लो पिन्
वाङले उ च थिआनको विरोधमा एक
लेख लेखेर जनताका सामु उनलाई
उदांग्याएका थिए। उ च थिआनले पनि
यो लेख पढ्नपाएकी थिइन। लेखमा
आफू एक विपन्न परीवारबाट आएको
भन्ने लेखेको देखेर उ च थिआन
मुसुमुसु हाँसेकी थिइन। पूरा
लेख हेरेपछि उनले “यो लेख कस्ले
लेखेको हो भनेर सोधेकी थिइन”।
“लो पिन् वाङले लेखेको हो भनेर
भारदारले जवाफ दिए। यो कुरा
सुनेर उ च थिआनले भनेकी थिइनः
प्रमुख भारदारको गल्ती छ, यति
असल मान्छेलाई किन साधारण लोक
दुनियाँमा बस्न दिए त ? उ च
थिआनले स्यु चिङ येसित लडाईं
गर्न तुरुन्तै तीन लाख सैनिकको
नेतृत्वमा एकजना जनरललाई पठाएकी
थिइन। लडाइँमा स्यु चिङ ये र लो
पिन् वाङ मारिए।
यसो हुँदाहुँदै पनि उ च थिआनले खेती-पाती
गर्न प्रेरणा दिनुका साथै दक्ष
व्यक्तिलाई महत्वपूर्ण पदमा राखी
नाता-गोता र इष्ट-मित्रहरुलाई
शासन व्यवस्था सञ्चालनको
कार्यभार वहन गर्न अराएकी थिइन।
यसका अतिरिक्त, उ च थिआनले
महिलाहरुको स्थान पनि उकासिदिएकी
थिइन। उ च थिआनले औपचारिक रुपमा
15 वर्षसम्म सम्राटको पद
सम्हालेकी थिइन तापनि, वास्तवमा,
उनले आधा शताब्दीसम्म शासन गरेकी
थिइन। उनको शासनकालमा चीन
शक्तिशाली हुनुका साथै समाजमा
शान्ति थियो, घर-धूरीको संख्या
बढेको थियो, मुलुकको आर्थिक
विकासका साथै शत्रुको पटक-पटकको
आक्रमणलाई निस्तेज पनि पारिएको
थियो। एक शक्तिशाली थाङ वंशको
समृद्धिलाई चाउ वंशमा पनि कायमै
राखिएको थियो।
उ च थिआनको 82 वर्षको उमेरमा निधन भयो।
उनको देहान्तपछि उनलाई आफ्ना पति
सम्राट थाङ काउ चुङसँगै छिआन्
लिङ समाधिमा गाडिएको थियो र
समाधि अगाडि एक अक्षररहित
स्तम्भ पनि खडा गरिएको थियो ।
लगभग आठ मिटर अग्लो र दुइ मिटर
चौडा उक्त स्तम्भ एउटा सिंगो
ठूलो ढुंगाको थियो। स्तम्भ
सूक्ष्यम शैलीद्बारा कुँदिएको
थियो तर त्यसमा एक अक्षर पनि
थिएन। त्यसैले त्यो स्तम्भ
विश्वमा प्रसिद्ध छ। पछिका
पुस्ताका मानिसहरुमा उ च थिआनको
समाधिमा स्तम्भ खडा गरे तापनि
एक अक्षर पनि नकुँदिएकोमा
विभिन्न भनाइ प्रचलित छन। उ च
थिआनले आफ्नो श्रेयदानको गुणगान
अक्षरद्बारा व्यक्त गर्न
नसकेकाले अक्षरहीन स्तम्भ
स्थापना गरेकीथिइन भन्ने केही
मानिसको धारणा रहेको छ भने उ च
थिआनले चीनको परम्परागत
पुरुषाधिकार प्रथालाई
तोडिदिएकाले ठूलो पाप गरेको ठानी
आफ्नो जीवन वृतान्त
लेख्नुहुँदैन भनेर केही नलेखिएको
भन्ने केही मानिसको धारणा छ। यस
सम्बन्धमा अन्य केही मानिसहरुको
धारणा अर्कै किसिमको छ। उ च
थिआनको विचारमा मरेपछि थाङ काउ
चुङसँगै गाडिएकोमा स्तम्भमा नाम
लेख्दा “लि थरको परीवारद्बारा
शासन व्यवस्था सञ्चालित थाङ
वंशकी महारानी ” भनेर लेख्ने कि
“ उ थरको परीवारद्बारा शासन
व्यवस्था सञ्चालित चाउ वंशका
सम्राज्ञी ” भनेर लेख्ने। यसै
असमञ्जसका कारण त्यस स्तम्भलाई
खाली राखिएको हो भन्ने विश्वास
गरिएको छ। तर अरु बढी मानिसहरुको
के धारणा रहेको छ भने उ च थिआनले
अक्षररहित स्तम्भ खडा
गर्नलगाएकोमा यो विवेकशील
निर्णय थियो। पछिका पुस्ताका
मानिसहरुद्बारा उनको मूल्यांकन
विभिन्न तरिकाले गरिनेछ भन्ने
कुरा उ च थिआनलाई थाहा थियो।
स्तम्भमा लेखेर पनि आफ्नो
जीवनभरिको श्रेयदानको बयान गर्न
नसकिने भएकाले अक्षररहित स्तम्भ
खडा गरिएको थियो। श्रेयदान वा
भूल, यसको मूल्यांकन पछिका
पुस्ताका मानिसहरुले गरुन भन्ने
उनको धारणा थियो।
|