दक्षिणी चीनका प्राचीन उद्यान र बगैंचाहरु चीन र विश्वमा नामी छन भने उत्तरी चीनको एउटा प्राचीन बगैंचा पनि निकै प्रसिद्ध छ। त्यसै कारण त्यस ठाउँलाई उत्तरी चीनमा रहेको“दक्षिण चीनमा रहेको सानो रमणीय स्थल”मानिन्छ। त्यो वल्लो शान सी प्रान्तको राजधानी थाइ युआन नगरको कछाड क्षेत्रमा पर्ने चिन स नामक बगैंचा हो।

         चिन स नामक बगैंचा थाइ युआन नगरको दक्षिण-पश्चिमी भागमा रहेको औंशान नामक पहाडको फेदिमा पर्दछ। त्यो ठाउँ चिन नदीको सिरान क्षेत्र पनि हो। पहाड र नदीबाट घेरिएको सो क्षेत्रमा एक सय जति भवन， मण्डप， बरन्डा，कौसी，धरहरा， बंगला，चौतारो，पुल आदि छन जसले त्यहाँको दृश्यलाई चित्र जस्तै रमणीय बनाएका छन जसले अनगिन्ती पर्यटकहरुलाई आकर्षित गर्दैआएको छ। त्यस रमणीय स्थानको अवलोकन-भ्रमण गर्ने पर्यटकहरुको मनमा सधैंका लागि त्यहीं बस्नपाए हुन्थ्यो भन्ने भावना जागृत हुन्छ। चिन स नामक यो ठाउँ बारेको यो कथा अति रमाइलो छ।

         इसा पूर्व एक हजार चौसठ्ठी वर्ष अघि चाउ राज-वंशका निर्माता चाउ वु वाङ्ग नामका सम्राटले शाङ्ग छाउ नामको रजौटालाई पराजित गरेपछिको दुइ वर्षमा दुर्भाग्यवश उनी मरे। त्यसपछि युवाराजाधिराज फै सुङ्ग राजगद्दीमा बसे। इतिहासमा उनलाई चाउ छङ्ग वाङ्ग नामका राजा भनिन्थ्यो। किम्बदन्ती अनुसार, छङ्ग वाङ्ग राजा हुँदा वालकै थिए। हरेक दिन चाउ गुङ्ग नामका मन्त्रीले उनलाई बोकेर राजाको आसनमा बसाउँथे र उनले मन्त्रीको साथमा अरु पदाधिकारीहरुसित भेट-घाट गर्थे। चाउ गुङ्ग नामका ती मन्त्रीले वालक राजा र देशप्रति भक्ति-भाव प्रदर्शन गर्दै मुलुकको शासन-व्यवस्था सञ्चालन गरे। उनले मुलुकमा पटक-पटक भएका केही उपद्रवहरुलाई साम्य पार्नुका साथै राजाबाट कसरी राम्रोसित राज गर्नुपर्छ भन्ने बारेमा वालक राजालाई सिकाए, हुर्काए।

        एक दिनको कुरा थियोः राजा छङ्ग वाङ्ग आफ्ना भाइ शु युसित दरबारको पछाडिको आँगनमा खेलिरहेका थिए। उनले वु थुङ्ग नामक एक किसिमको रुखको एउटा पातलाई सरकारी मुद्रा बनाएर यसका आधारमा तिमीलाई एक रजौटाको राजा नियुक्त गर्छु भनेर भाइलाई भने। मन्त्री चाउ गुङ्गले उक्त कुरा थाहा पाए। केही दिनपछि मन्त्री चाउ गुङ्गले मंगलमय दिन छानेर भाइ शु युलाई रजौटाको राजा नियुक्त गर्ने घोषणा गरिबक्स्योस् भनेर छङ्ग वाङ्ग राजालाई अनुरोध गरे। वालक राजाले हाँसेर मर्जी भयोः मैले उससित ठट्टा गरेको थिएँ। तर मन्त्री चाउ गुङ्गले गम्भीर भएर भने: राजाबाट ठट्टा गरिबक्सनु हुँदैन। राजाबाट मर्जी भएको कुरा ऐतिहासिक तथ्य कुरा लेख्ने अधिकारीले जस्ताको त्यस्तै लेख्नुपर्छ। संगीकार र गायक-गायिकाहरुले तिनबारे गीत गाउनु पर्छ र मन्त्रीहरु एवम् पदाधिकारीहरुले तिनको ठूलो मूल्याङ्कन गरी प्रचार-प्रसार गर्नुपर्छ। यस्तो कुरा सुन्नेवित्तिकै राजा चाउ छङ्ग वाङ्ग राजाबाट थाङ्ग नामक रजौटाको राजामा आफ्ना भाइ शु युलाई नियुक्त गरिबक्स्यो। यो नै चीनको इतिहासमा“रुखको पात काटेर भाइलाई रजौटाको राजामा नियुक्त गर्ने”भन्ने निकै प्रसिद्ध कथा हो।

       त्यस बेलाको थाङ्ग नामक ठाउँ अहिलेको वल्लो शान सी प्रान्तको यी छङ्ग जिल्लामा पर्दछ। शु युले ठूलो भएपछि त्यहाँ गएर राज गरे। उनले कृषिको विकास र जल-परियोजनाको सञ्चालनको माध्यमबाट त्यहाँका बासिन्दाहरुको जीवन सुरक्षित र आनन्दमय बनाएका थिए। त्यसैकारण स्थानीय नर-नारीहरु उनको ठूलो मूल्याङ्कन गरी उनको धेरै प्रशंसा गर्थे। अनि त्यसपछि शु युको छोरो सिए फुले रातोदिन अनवरत रुपमा बगिरहने चिन नामक नदीले त्यहाँका जनताको पालन-पोषणमा पुर्‍याएको योगदानको कदर गर्दै चिन नदीको नाउँमा थाङ्ग राज्यको नाउँलाई परिवर्तन गरे अर्थात त्यस राज्यको नाम अबदेखि चिन राज्य भयो। यसै कारण छोटकरीमा वल्लो शान सी प्रान्तलाई“चिन” भनिन्थ्यो। पछिका मानिसहरुले शु युको सम्झना गर्नका लागि चिन नदीको शिरान क्षेत्रमा स नामक बगैंचाको निर्माण गरे। त्यसको नाउँ “शु यु स” बगैंचा वा “चिन स” बगैंचा हो।

        चिन स बगैंचाको स्थापना कहिले गरियो भन्ने कुरा अहिलेसम्म पनि एकिन हुनसकेको छैन। चिन स सम्बन्धी सबैभन्दा पहिलो लिखित प्रमाण इसा पूर्व चार सय छयसट्ठीदेखि पाँच सय बहत्तरसम्मको “पै वै”राज-वंशताकाको “श्वै चिङ्ग जु”नामक एउटा किताबमा पाइएको छ। यस कुराबाट के बुझ्न सकिन्छ भने यदी पै वै राज-वंशकालदेखि गन्ने हो भने त्यसको इतिहास एक हजार वर्षभन्दा पनि लामो छ। निकै लामो समय लगाएर चिन स बगैंचाको सुधार र विस्तार गरिएपछि त्यसको अनुहारले काँचुली फेरेको छ। इसा पूर्व छ सय छयालीस वर्षमा थाङ्ग राज-वंशका दोस्रा राजा ली श मिनले त्यहाँ गएर “चिन स बगैंचा बारे”नामक एकदमै प्रसिद्ध ढुंगे लेखौट तयार पार्नुका साथै फेरि एक पटक चिन स बगैंचाको व्यापक मरम्मत र विस्तार गर्न आदेश दिनुभयो। इसा पूर्व एधारौं शताव्दीमा सुङ्ग राज-वंशका राजाबाट शु युकी माताजी यी च्याङ्गको सम्झनामा एउटा भव्य ठूलो मातृ-भवनको निर्माण गरियो। पछि उक्त मातृ-भवनलाई केन्द्र बनाएर त्यसको वरिपरि क्रमशः प्रशस्त ठूला-ठूला भवनहरुको निर्माण गरियो। “जल-ऐना चौतारो”，“ऋषीसँग भेटघाट पुल”，“सुनौलो मानव चौतारो”，“झरना भवन” आदि भिन्ना-भिन्नै कालका वास्तुहरुले त्यहाँको वातावरणलाई अरु सुन्दर बनाएका छन। त्यो एउटा मन्दिररुपी आँगन हुनुका साथै राजा-रानी बस्ने दरबारजस्तै समग्र वास्तु बनेको छ।

       चिन स बगैंचामा भिन्ना-भिन्नै‍ कालका चिटिक्क परेका वास्तुहरुका साथै चाउ राज-वंशकालका सल्ला, धूपी र स्वी राज-वंशकालका कनिके रुखहरु पनि छन। किम्बदन्ती अनुसार, चाउ राज-वंशकालका सल्ला, धूपीका रुख इसा पूर्व एधारदेखि आठौं शताव्दीको बीचमा रोपिएका थिए। तीमध्येको एउटा सल्लाको रुख मातृ-भवनको देब्रे भागमा रहेको छ र रुखको दक्षिणतिर फर्केको मुख्य हाँगा भूईंबाट चालिस डिग्री तेर्सो छ। त्यस रुखका पातहरुले उक्त भवनलाई माथिबाट छोपेकोजस्तो देखिन्छ। त्यो रुख दुइ हजार वर्ष जति पूरानो छ। चाउ राज-वंशका कनिके रुखको उमेर पनि एक हजारभन्दा बढी पुगिसकेको छ रे। ती प्राचीन रुखहरु सीधा र बलिया देखिन्छन। तिनीहरु र बगैंचामा रहेका झरना र सललल बगिरहेका खोला-नालाहरुले चिन स बगैंचालाई रुखको छहारी र स्वच्छ पानीका बीचमा पारिरहेको देखिन्छ। अहो, चिन स नामक बगैंचाको दृश्य कति रमणीय छ है। यदि तपाईंले वल्लो शान सी प्रान्तको भ्रमण गर्नुभयो भने चिन स नामक त्यो बगैंचाको भ्रमण अवश्य नै गर्नुहोला। यो त्यहाँको नगइनहुने गन्तव्य स्थल हो।