चिनियाँ पात्रो अनुसार, नवौं
महिनाको नवौं दिन चिनियाँहरुको
महत्वपूर्ण परम्परागत चाड ठुङ्ग
याङ्ग चे पर्दछ। यस दिन मानिसहरु
बुढा-बुढी तथा केटा-केटीहरुलाई पनि
सँगै लिएर ढकमक्क फुलिरहेका
गोदावरी फुलको रसास्वादन गर्ने र
पहाड चढ्ने कार्यक्रमको आयोजना
गर्दछन। यति मात्र नभई उनीहरु“चु
यु”नामक एक किसिमको जडीबुटी रोप्ने
र “व्हा काउ”नामक एक किसिमको
खाद्य पदार्थ खाने पनि गर्छन।
“व्हा काउ”भनेको चामलको पिठोबाट
बनाइएको लेसिलो खाद्य पदार्थ हो।
ठुङ्ग याङ्ग चे नामक यस चाडको उत्पत्ति हुनुको
कारण यसप्रकार छ:आदिमकालीन
मानिसहरुले नौलाई“शुभ संख्याका
रुपमा”लिनेगर्थे। नवौं महिनाको नवौं
दिन दुइवटा नौ जोडिएको दोहोरो
संख्या भएकाले त्यसलाई झन
महत्वपूर्ण र मंगलमय मानिने
गरिन्थ्यो। ठुङ्ग याङ्ग चे चाडको
उत्पत्तिको कारण बारे निकै
पौराणिक अर्थयुक्त एउटा किम्बदन्ती
प्रचलित छ।
उक्त किम्बदन्ती अनुसार, इसा पूर्व
तेस्रो शताव्दीमा फै छाङ्ग फुआङ्ग
नामका एकजना चलाख र बुद्धिमान
मानिस थिए। उनी हावा र पानीलाई
मात्र आदेश जारी गर्नसक्ने नभई
देवताहरुलाई समेत आदेश दिन वा
राक्षसलाई समेत पक्राउ गर्नसक्थे।
हुआन चिङ्ग नामका एकजना युवकले
उक्त कुरा थाहा पाएपछि फै छाङ्ग
फुआङ्गलाई एकदमै आदर गरी उनलाई
आफ्नो गुरुका रुपमा राख्नखोजे।
त्यस युवकको दृढ संकल्प देखेर
अन्तमा फै छाङ्ग फुआङ्गले उसलाई
आफ्नो चेला बनाए र आफ्नो शीप
उसलाई पनि सिकाए। एक दिन फै छाङ्ग
फुआङ्गले “नवौं महिनाको नवौं दिनमा
तेरो घरमा ठूलो विपत्ति आइपर्ने
छ। त्यसको सामनाका लागि तिमि
पहिल्यैदेखि राम्रोसित तयारी
गर”भनेर युवक हुआन चिङ्गलाई भनेका
थिए। यस्तो कुरा सुनेर युवक हुआन
चिङ्गलाई निकै डर लाग्यो र घुँडा
टेकेर“गुरुजी हामीलाई बचाउनुहोस्
वा त्यसबाट जोगिने तरिका मलाई
सिकाउनुहोस्”भन्दै अनुरोध गर्यो।
गुरुले भने: नवौं महिनाको नवौं
दिनमा तिमी आफैले बनाएका थुप्रै
राता साना थैलीमा “चु यु”नामक
घाँस हाल र अनि तिनलाई आफ्ना
पाखुरामा बाँध। त्यसपछि गोदावरी
फूलबाट बनाइएको रक्सी लिएर एउटा
थुम्कामा गई त्यहाँ आफ्नो परीवारका
सबै सदस्यहरुका साथ उक्त रक्सी
खाउ। युवक हुआन चिङ्गले
विपत्तिबाट जोगिने उपाय थाहा
पाएपछि होशियारीका साथ तयारी
कार्य गर्यो। नवौं महिनाको नवौं
दिनको विहान उ आफ्नो परीवारका सबै
सदस्यहरुलाई लिएर आफ्नो घर नजीकैको
एउटा थुम्कोमा गयो। त्यस दिन
शान्तिपूर्वक बित्यो। राति आफ्नो
घर फर्केपछि उनीहरुलाई निकै डर
लाग्यो। किनकि उनीहरुको घरमा रहेका
सबै गाई-गोरु, भेडा-बाख्रा, कुकुर,
हाँस र कुखुराहरु सबै मरिसकेका
थिए। तर उनीहरुले आफूहरुलाई भने
त्यस विपत्तिबाट बचाएका थिए।
त्यस्तो भएपछि हरेक वर्षको नवौं
महिनाको नवौं दिन थुम्कामाथि चढ्ने,
चु यु नामक घाँस रोप्ने र
गोदावरीबाट बनाइएको रक्सी खाने
चलन चल्यो र दुइवटा नौ जोडिएको
दोहोरो संख्याको चाड अर्थात्
ठुङ्ग याङ्ग चे चाडको शुरुवात भयो।
यो चाड दुइ हजार वर्षभन्दा अघिदेखि
नै चलिआएको छ।
चिनियाँहरुको जिभ्रोमा झुण्डिएको एउटा पूरानो
कविताले ठुङ्ग याङ्ग चे चाड
सम्बन्धी परम्परा र रीतिरिवाजको
चित्रण गरेको छ। यो कविता थाङ्ग
राज-वंश (सन् 618-907 वर्षसम्म)
कालका महाकवि वाङ्ग वैले लेखेको
एउटा चर्चित कविता हो। त्यसको नाउँ
हो“नवौं महिनाको नवौं दिनमा
शान्तुङ्ग प्रान्तीय दाजु-भाइको
सम्झना”।
त्यस कविताको बोल यस प्रकार छ:एक्लै अर्कै
ठाउँमा बसोबास गर्छु। हरेक चाडका
बेला आफ्ना नाता-कुटुम्बहरुको बढी
सम्झना गर्नेगर्छु। यस पटक
दाजु-भाइले थुम्कामाथि चढेर
जताततै“चु यु”नामक घाँस
रोप्नेहरुको पंक्तिमा एकजना मात्र
नभएको समाचार पाइसकें।
त्यस बेला चौध-पन्ध्र वर्ष मात्र भएका
केटा वाङ्ग वै पाहुनाको हैसियतमा
राजधानीमा बसेकाले बेला-बेलामा
आफ्नो घरको सम्झना गर्नेगर्थ्यो।
अझ विशेष गरी चाड-पर्वका बेला अरु
मानिसहरुले एउटै ठाउँमा भेला भई
हर्ष-मनाउ गर्दै चाड मनाइरहेको
दृष्य देखेर उसलाई अझ बढी आफ्ना
नाता-कुटुम्बहरुको सम्झना आउँथ्यो।
ठुङ्ग याङ्ग चे चाड मनाउने क्रममा
राजधानीका घर-घर र परीवार-परीवारका
सबै सदस्यहरुले टाउकामा चु युका
पातहरु लगाउने गर्थे। तर उसको घरमा
भने चु यु लगाउनेहरुमा एकजनाको कमी
भयो। त्यो म आफै हुँ।
ठुङ्ग याङ्ग चे चाडका सन्दर्भमा चलिआएको अर्को
एउटा परम्परागत व्यवहार व्हा काउ
नामक एक किसिमको लेसिलो खाद्य
पदार्थ खानु हो। चिनियाँ भाषामा
“काउ”को अर्थ “अग्लो”हुन्छ। “व्हा
काउ” नामक खाद्य पदार्थको अर्थ
एक-एक पाइला गर्दै हरेक कुराको
उच्च स्तरसम्म पुगी समृद्धिशाली र
विकसित हुनु भन्ने हो। लेसिलो
चामल, कोदो र पाकेको मयल बफाएर
बनाइएको लेसिलो खाद्य पदार्थमा
पाँच रंगको सानो झण्डा राख्ने चलन
छ। यसैले त्यसलाई “व्हा
काउ”अर्थात् रंगीचंगी काउ भनिन्छ।
तराई क्षेत्रमा पहाड वा थुम्का
नहुने भएकाले ठुङ्ग याङ्ग चे चाडमा
उक्त व्हा काउ खाएपछि पहाड वा
थुम्को चढिसकेको मानिन्छ।
प्राचीनकालमा ठुङ्ग याङ्ग चेले “दीर्घायु”को
अर्थ पनि दिन्थ्यो। त्यति बेलाका
मानिसहरुमा ठुङ्ग याङ्ग चे चाड
सम्बन्धी परम्परा र रीतिरिवाजले
मानिसहरुलाई दीर्घ-जीवी बनाउनसक्ने
विश्वास थियो।
हालसम्म पनि मानिसहरुले ठुङ्ग याङ्ग चे चाडका
बेला पहाड वा थुम्कामाथि चढेर
ढकमक्क फूलेका गोदावरी फूलको
रसास्वादन गर्ने चलनलाई कायम
राख्दैआएका छन्। यसै दिन बजारहरुमा
पनि व्हा काउ नामक लेसिलो
खाद्य-पदार्थ बेच्ने चलन छ। केही
वर्षदेखियता मानिसहरुले त्यसको
विकास गरी नवौं महिनाको नवौं दिनमा
पर्ने दुइवटा नौलाई चिनियाँ भाषामा
रहेको अर्को एउटा शब्द“दीर्घ”को
आधारमा प्रयोग गर्दैआएका छन्।
त्यसै कारण त्यस दिनलाई
बुढा-बुढीहरुको चाड भन्ने गरेका
छन। यसबाट ठुङ्ग याङ्ग चे चाडको
पहिलेको भित्री अर्थलाई कायम
राखिएको मात्र नभई
बुढा-बुढीहरुप्रति आदर-भाव पनि
अभिव्यक्त गरिएको छ,
बुढा-बुढीहरुको सुस्वाथ्य र
दीर्घायुको कामना गरिएको छ।