चिनियाँ पात्रो अनुसार,
मौसमबारे अनुमान गर्न तोकिएका
चौबीसवटा केन्द्र-विन्दुबाट
वर्षभरिको मौसमको अवस्थाबारे
व्याख्या गराइने चलन छ। “तुङ्ग
च”नामक केन्द्र-विन्दु ती चौबीसवटा
केन्द्र-विन्दुमध्येको एक हो। त्यो
पनि चिनियाँहरुका परम्परागत
चाडहरुमध्येको एक हो। पहिले, दुइ
हजार सात सय वर्षभन्दा बढी समय
अघिको (ठुन छ्यौ) कालमा(इसा पूर्व
सात सय सत्तरीदेखि चार सय
सतहत्तरसम्म)“तुङ्ग च”नामक यस
केन्द्र-विन्दुको प्रयोग गरिएको
थियो रे।
चिनियाँ भाषामा“च”शब्दको अर्थ कुनै
ठाउँमा जाँदा पुगिसकेको
केन्द्र-विन्दु हो। मौसम सम्बन्धी
यो“तुङ्ग च”नामक शब्दले यसै दिन
सबैभन्दा जाडो हुन्छ भन्ने कुराको
संकेत दिएको होइन। त्यसको अर्थ हो
: सूर्यको परिक्रमा गर्ने पृथ्वीको
कक्षमा अनुमानका आधारमा निर्धारित
गरिएको एउटा केन्द्र-विन्दु हो।
पृथ्वीको उत्तरी गोलार्धमा“तुङ्ग
च”नामक यस चाडका दिन दिन सबैभन्दा
छोटो हुन्छ। तुङ्ग चपछि दिन
विस्तारै-विस्तारै लामा
हुँदैजान्छन। प्राचीनकालको एउटा
किताबमा भनिए अनुसार, “तुङ्ग
च”नामक यसै दिन सम्राट र
मन्त्रीहरुले पाँच दिने संगीत
कार्यक्रमको आनन्द लिने गर्दथे।
कुरा कहाँसम्म भने साधारण
नर-नारीहरुले पनि आ-आफ्नो घरमा
बाजा बजाउने चलन थियो। त्यस बाहेक
सम्राटले उक्त पात्रोको लेखा-जोखा
गर्नका लागि ऋतुविज्ञ र
ज्योतिषहरुलाई बोलाउँथे र त्यसका
साथसाथै आकाशको पूजा-आजा समारोहको
आयोजना गर्थे। यसै दिन विश्वमा
निकै नामी मानिएको चीनको थिआन
थाङ्ग पार्कमा चीनका विभिन्न वंशका
सम्राट तथा राजाहरु आकाशको
पूजा-आजा गर्नका लागि विशेष
समारोहको आयोजना गर्थे।
प्राचीनकालमा चीनमा तुङ्ग चका दिन“ह तुङ्ग"
अर्थात् तुङ्ग च मनाउने समारोहको
आयोजना गर्ने चलन थियो। यसै दिन
विहान सबेरै ठूला मान्छेहरु होस्
वा केटा-केटीहरु सबैले
रङ्गी-बिरङ्गी नयाँ लुगा लगाएर
एक-अर्काप्रति शुभकामना व्यक्त
गर्थे। त्यति बेलाको दृष्य एकदमै
रमाइलो देखिन्थ्यो। तुङ्ग चलाई
लोक-दुनियाँमा“च्याउ च्यौ”भनिन्थो।
यसै दिनदेखि “च्यौ ”अर्थात् नौ
अंकको हिसाबका आधारमा हिसाब-किताब
गर्ने र गणना गर्नेगरिन्थ्यो।
हरेक नौ दिनलाई एउटा नौका आधारमा
हिसाब गर्ने चलन थियो। त्यसका
आधारमा पहिलो नौ दिनलाई“पहिलो च्यौ
अर्थात् पहिलो नौ ”भनिन्थ्यो।
तुङ्ग च पहिलो च्यौ अर्थात् पहिलो
नौको पहिलो दिन थियो। त्यसरी
दोस्रो नौका दिनहरुलाई दोस्रो च्यौ
भनिन्थ्यो। त्यसै तरिकाबाट हिसाब
गर्ने क्रममा जम्मै नौ वटा च्यौ
हुन्छन्। नवौं च्यौ अर्थात् एकासी
दिनपछि मौसम न्यानो हुँदैजान्छ र
नौवटा च्यौ गएपछि आरुका फूल
फुल्छन भन्ने कविताको अर्थ यही नै
हो। चीनमा“तुङ्ग च्र”का दिनदेखि
मौसम परिवर्तन हुने नियम बारे
उल्लेख गरिएको एउटा लोक लय छ।
त्यसको बोल यस प्रकार छः पहिलो नौ
र दोस्रो नौका दिन हात बाहिर
निकाल्न सकिंदैन। तेस्रो नौ र चौथो
नौका दिन बिराला र कुकुर जाडोका
कारण मर्छन। पाँचौं नौ र छैठौं
नौका दिन मानिसहरु नदी किनारबाट
बैंसका रुखलाई हेर्छन(यसै बेला
बैंसका रुखमा नयाँ पात लाग्छन )।
सातौं नौका दिन नदीमा जमेको हिउँ
पग्लन शुरु हुन्छ। आठौं नौका दिन
घरमा गौंथली आउँछन्। नवौं नौका
दिन जाडो भाग्छ र जताततै फूल
फुलिरहको देखिन्छ।
चीनको लोक-जातिमा तुङ्ग च देखि“नौ गुणा नौ
दिनहरु नामक जाडो हटाउने
चित्र”तयार पार्ने चलन पनि छ।
तुङ्ग चअघि सबैभन्दा पहिले आरु
बखराको एउटा एकासी पत्र भएको फूल
तयार पारिएको थियो। एकासी पत्रले
एकासी दिनको प्रतिनिधित्व गर्दछन।
अनि तुङ्ग च लागेदेखि हरेक दिन
रंगद्बारा एउटा पत्रमा रंगाइन्छ।
उक्त एकासी पत्रलाई रंगाउने काम
सकिएपछि वसन्त ऋतु आइपुग्छ। यो
काम गर्दा कसैले एकदमै दत्तचित्त
भएर गर्छन। जस्तै बादल लागेको
दिनमा माथिल्लो पट्टिको पत्रलाई
रंगाउँछन। सफा दिनमा तल्लो पट्टिको
पत्रलाई रंगाउँछन। हावा लागेको
दिनमा देब्रेपट्टि,पानी पर्दा
दाहिनेपट्टि र हिउँ परेको दिनमा
बीचको भागका पत्रहरुलाई रंगाउँछन।
एकासी दिनपछि त्यो फूल मौसम
सम्बन्धी एउटा संतोषजनक
तथ्याङ्क-फारम बनिसकेको देखिन्छ।