चीनमा विगत दुइ हजार वर्षभन्दा बढी
समयदेखियता चिनियाँ पात्रो अनुसार
बाह्रौं महिनाको तेइसौं दिनमा
चुल्होलाई धन्यवाद दिने चलन
चलिआएको छ। यसै चलनका आधारमा
चुल्हो देवतालाई धन्यवाद दिने
गरिन्छ।
चुल्हो देवता पौराणिक कथाका एकजना
देवता हुन। उनी इन्द्रद्बारा
लोक-दुनियाँका घरमा पठाइएका एकजना
अधिकारी हुन रे। उनले हरेक वर्ष
चुल्हो देवताले सबै घर-परीवारको
अवस्था बारे इन्द्रलाई सुनाउनु
पर्थ्यो रे। त्यसैकारण
लोक-दुनियाँका सबै मानिसहरु उनलाई
सम्मान गर्थे र साथै उनिदेखि
डराउँथे पनि। चुल्हो देवतालाई खुशी
पार्नका लागि लोक-जातिमा हरेक
वर्ष उनको सम्मानमा पूजा-आजा गर्ने
चलन चल्यो। चुल्होलाई धन्यवाद दिने
सम्बन्धी किम्बदन्ती भिन्नाभिन्नै
भए पनि त्यो एकदमै रमाइलो छ।
उहिले-उहिले चाङ्ग शङ्ग नामका
एकजना धनी मानिस थिए। उनकी पत्नीको
नाम तिङ्ग स्याङ्ग थियो। उनी एकदमै
सुन्दरी र मिलनसार थिइन।
विवाहपछिका केही वर्षहरुमा
उनीहरुको बीच राम्रो मेलमिलाप थियो
र जीवन सुखमय थियो।
एक दिनको कुरा थियो। अरु ठाउँमा
व्यापार गर्नजाने लोग्ने चाङ्ग
शङ्गले बाहिर रहँदा-बस्दा एक दिन
हाइ थाङ्ग नामकी एउटी सुन्दरी
महिलालाई देखे। उनलाई
देख्नेबित्तिकै चाङ्गको मनमा
कस्तो-कस्तो लाग्यो। चाङ्ग शङ्ग
एकजना धनी मान्छे हुन भन्ने कुरा
थाहा भएपछि महिला हाइ थाङ्ग चाङ्ग
शङ्गको अगाडि देखावटी रुपमा
खुशीसाथ सद्व्यवहार गर्थी। त्यति
धेरै समय बित्न नपाउँदै लोग्ने
चाङ्ग शङ्गले हाइ थाङ्गलाई आफ्नी
कान्छी पत्नी बनाए। जेठी पत्नी
तङ्ग स्याङ्ग आफूभन्दा झन सुन्दरी
भएको देखेर हाइ थाङ्गलाई रीस उठ्यो
र त्यसले जेठी पत्नी तङ्ग
स्याङ्गलाई बाहिर निकाल्न लोग्ने
चाङ्ग शङ्गलाई बाध्य तुल्याइ।
त्यस बेलादेखि चाङ्ग शङ्ग र हाइ
थाङ्गले दिनदिनै मोजमोज्जा
गर्नथाले, रमाउनथाले। तर दुइ वर्ष
नपुग्दै घरको सम्पूर्ण धन-सम्पत्ति
खत्तम भयो। धौ धौ अवस्थामा
परिरहेको गरिब पति चाङ्ग शङ्गलाई
देखेर उ निराश भई र अर्कै
मानिससँग विवाह गर्न गई। एक्लै
परेको चाङ्ग शङ्गले कुनै काम पनि
गर्न नआउने भएकाले वाध्य भएर
मागेर खानथाल्यो। निकै हिउँ
परिरहेको एक दिन चाङ्ग शङ्ग भोक र
जाडोका कारण एकजना धनी मान्छेको
घरको ढोका अगाडि लड्यो। त्यसै घरकी
एउटी धाईले यस्तो अवस्था देखेर
घरकी मालिक्नीलाई सुनाई र
आदेशानुसार त्यस माग्नेलाई भान्सा
घरमा पसाई। एक छिनपछि घरकी
मालिक्नी उससँग भेट्न गइन र ती
मालिक्नीलाई देखेर चाङ्ग शङ्गलाई
अचम्म लाग्यो। ओहो, ती घर मालिक्नी
त दुइ वर्षअघि उसले घरबाट
निकालिदिएकी आफ्नी जेठी पत्नी
तङ्ग स्याङ्ग पो रहिछन। उसलाई यो
देखेर लाज लाग्यो र उसले लुक्न
खोज्यो। लुक्ने ठाउँ नभएर
हतार-पतारमा उ कुक्रुक्क परेरे
चुल्होको प्वालभित्र पस्यो। तङ्ग
स्याङ्ग आफ्नो घरमा आएको
मान्छेलाई देख्न नपाएर दिक्क भईन।
पछि चुल्होको मुखमा गोलाकार
चीजबीज देखिन् र त्यसलाई बाहिर
तानिन्। त्यो त मरिसकेको आफ्नो
पहिलेको पति चाङ्ग शङ्ग पो रहेछ।
यसबाट निकै दुःखित भएपछि उनी पनि
मरिन्। लोग्ने मान्छेले मर्नुअघि
आफ्नो गलती बुझिसकेको कुरा थाहा
पाएपछि आकाशका इन्द्रले
स्याबास-स्याबास भन्दै चाङ्ग
शङ्गलाई चुल्हो देवताको पदवी दिए।
पछि मानिसहरुले तङ्ग स्याङ्गको
सम्मानमा उनलाई चुल्हो देवी
भन्नथाले। उनीहरुको सम्मानमा तिनका
तस्वीरहरुलाई भान्सा घरमा
राख्नथाले।
प्रचीन कालमा चुल्हो देवतालाई
इन्द्रसमक्ष आफ्ना सम्बन्धमा
राम्रा-राम्रा कुरा सुनाउनलगाउने
उद्देष्यले मानिसहरुले “चाउ थाङ्ग”
नामक एक किसिमको चिनी चढाएर चुल्हो
देवताको पूजा-आजा गर्थे। “चाउ
थाङ्ग”भनिने चिनी गुलियो पनि र
लेसिलो पनि हुन्छ। त्यो गहुँका
टुसाबाट बनाइएको हो। त्यो धेरै
गुलियो नभए तापनि निकै लेसिलो
हुन्छ। चुल्हो देवताले खाएपछि
उक्त चिनी निकै लेसिलो भएकाले
उनलाई मुख खोल्न गाह्रो पर्थ्यो।
उनले वाध्य भएर घर-घर,
परीवार-परीवारका बारेमा नराम्रा
कुरा छोडेर राम्रा-राम्रा कुराहरु
मात्र छानेर इन्द्रलाई सुनाउँथे।
यो कस्तो हाँसोउठ्दो कुरा हो। तर
यो मानिसहरुको एक किसिमको आशा हो।
