कृषि सम्बन्धी विज्ञान प्रविधि योजना

          चीनले कृषि क्षेत्रमा लागू गरेको विज्ञान-प्रविधि योजनालाई "झिल्को योजना" भनिन्छ। "झिल्को" भन्ने शब्द "झिल्कोबाट दनदनी आगो सल्कन सक्दछ" भन्ने चीनको एक प्राचीन प्रचलित भनाईबाट आएको हो। यसबाट कृषि क्षेत्रको विज्ञान प्रविधि पनि झिल्को झैं तिव्र गतिमा सारा चीनभरि फैलनसक्ने अपेक्षा गरिएको भन्ने अर्थ बुझिएको छ।

          "झिल्को योजना सन् 1986 देखि लागू गरिएको हो। त्यसको उद्देश्य होः उन्नतिशील र उपयोगी कृषि विज्ञान प्रविधिको उत्खनन र विकास गर्नु र यसलाई गाउँ-घरमा प्रयोग गर्नु, करोडौं-करोड किसानहरुलाई विज्ञान-प्रविधिको भरमा ग्रामीण अर्थतन्त्रको विकास गर्न निर्देशन दिनु, गाउँ-घर र टाउन्शीपबाट सञ्चालित उद्यम-व्यवसायहरुको वैज्ञानिक-प्राविधिक प्रगतिलाई घच्घच्याउनु, गाउँले श्रमिकहरुको समष्टिगत गुणस्तरलाई माथि उकास्ने कार्यको प्रबर्द्धन गर्नु र कृषि व्यवसाय र ग्रामीण अर्थतन्त्रको निरन्तर, तिव्र र स्वस्थ विकास कार्यलाई गतिशीलता प्रदान गर्नु।

          "झिल्को योजना" कार्यान्वित भएको दश वर्षभन्दा बढी समयदेखि यता चिनियाँ वैज्ञानिकहरुले कृषि विज्ञान-प्रविधिको क्षेत्रमा पर्याप्त अनुसन्धान र खनन-दोहन गरेर बढी उब्जाउशील, उच्च गुणस्तरयुक्त र उच्च प्रभावकारी कृषि बालीको विकास गर्ने, गाउँ-घरहरुमा सामाजिक सेवामुलक प्रणालीको स्थापना गर्ने र ठूलो परिमाणमा ग्रामीण अर्थतन्त्रको विकासको प्रबर्द्धन गर्ने, एक जमात उन्नतिशील र उपयोगी प्रविधि लागू गर्ने, ग्रामीण श्रोत-साधनमा आधारित विज्ञान-प्रविधिको प्रयोग गर्ने अग्रसर नमूना उद्योग-व्यवसायहरुमार्फत गाउँ-घर तथा टाउन्शीपबाट सञ्चालित उद्योग-व्यवसायहरुका उत्पादित वस्तुहरुको बनौटमा परिवर्तन ल्याउन नमूना प्रस्तुत गर्नु, एक खेपका ग्रामीण प्राविधिक कर्मचारी, व्यवस्थापक र ग्रामीण व्यवसायीहरु हुर्काउने काम गर्दैआएका छन्।

         सन 2003 मा मात्र चिनियाँ वैज्ञानिकहरुले कृषि विज्ञान-प्रविधिको क्षेत्रमा उल्लेखनीय प्रगति हासिल गरेका छन। तिनले तीन सयभन्दा बढी नयाँ जातका कृषि बालीको विकास गरेका छन र ती नयाँ जातका बिउहरुलाई एक करोड हेक्टरभन्दा बढी जग्गामा लगाइसकिएको छ। साथै तिनले सिंचाई गर्ने नयाँ पद्धति पनि प्रस्तुत गरेका छन जसबाट यस नयाँ पद्धतिको प्रयोग गर्ने क्षेत्रहरुमा तीस प्रतिशत पानी किफायत गरिएको छ।

        विज्ञान प्रविधियुक्त यस "झिल्को योजना" को कार्यान्वयनबाट ग्रामीण क्षेत्रमा ठूलो परिमाणमा आधुनिक उत्पादनको विकासमा सहयोग मिलेको छ र किसानहरुको आम्दानीमा पनि वृद्धि भएको छ। विज्ञान-प्रविधि अमूल्य सम्पत्ति हो भन्ने कुरा किसानहरुले बुझिसकेका छन। यसैले आम किसानहरुले यस योजनाको निकै सराहना र समर्थन गरेका छन्। धेरै अन्तर्राष्ट्रिय मित्रहरुले पनि "झिल्को योजना" चिनियाँ किसानहरुलाई सम्पन्न तुल्याउने योजना हो भनेर यसको प्रशंसा गरेका छन्।
उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त उपलव्धिको प्रसार

         चीनको उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त उपलव्धिको प्रचार-प्रसार योजना अर्थात "राँको योजना" चीनको उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त व्यवसायको विकास गर्ने निर्देशनात्मक योजना हो। त्यसको उद्देश्य होः चीनको वैज्ञानिक र प्राविधिक शक्तिको सर्वश्रेष्ठता र निहित क्षमताको विस्तार गरी बजारको आवश्यकताका आधारमा उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त उपलव्धिलाई व्यापारिक वस्तुको रुपमा परिणत गराउनु, त्यस्ता व्यापारिक वस्तुहरुको व्यावसायीकरण गर्नु र फेरि उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त व्यवसायलाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्नु। यस योजनाको कार्यान्वयन सन् 1988 देखि भएको हो। त्यो खासगरी विद्युत र सूचना, जैविक प्रविधि, नयाँ सामग्री, फोटो-इलेक्ट्रिसिटी, नयाँ ऊर्जा शक्ति, उच्च प्रभावकारी रुपमा ऊर्जा शक्तिको किफायत र वातावरण संरक्षण जस्ता क्षेत्रहरुमा विकसित भएको छ।

         चीनले हाल समस्त देशभरिका विभिन्न ठाउँहरुमा त्रिपन्नवटा राष्ट्रिय स्तरका उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त विकास क्षेत्रको स्थापना गरिसकेको छ। सन् 1991देखि अहिलेसम्ममा ती राष्ट्रिय स्तरका उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त विकास क्षेत्रका मुख्य आर्थिक लक्ष्यहरुमा निरन्तर रुपमा प्रति वर्ष सालाखाला चालिस प्रतिशतको दरले वृद्धि भइरहेको छ। ती विकास क्षेत्रहरु चीनको उच्च तथा नयाँ प्रविधिको विकास गर्ने र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको बनौटलाई सरलीकरण र सर्वश्रेष्ठ तुल्याउने दिशाको महत्वपूर्ण शक्तिको रुपमा स्थापित भएका छन्।
सन् 2004 मा ती त्रिपन्नवटा उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त विकास क्षेत्रहरुबाट प्राप्त आम्दानी बीस खरब चिनियाँ युआनभन्दा बढी पुगेको थियो। तीमध्ये पैचिंगको चोंग क्वान् छुन विज्ञान प्रविधि क्षेत्र र शाँग हाई उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त विकास क्षेत्रबाट प्राप्त आम्दानी एक खरब पचास अरब चिनियाँ युआन पुगेको थियो, जुन प्रख्यात "चीनको सिलिकन भ्याली" बनेको छ। उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त विकास क्षेत्रहरुमा एक ठूलो संख्याका उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त उद्योग-व्यवसायहरुको पनि स्थापना गरिएको छ। चीनको कम्प्यूटर क्षेत्रका लेनोभो, फाँग चँग, च् क्वाँग कम्पनी, टेलिकम क्षेत्रका व्हा वै र ता थाँग कम्पनी आदि प्रख्यात उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त उद्योग व्यवसायहरुले ती उच्च तथा नयाँ प्रविधियुक्त विकास क्षेत्रहरुमा आ-आफ्ना कार्यालय स्थापित गरेका छन।

मानववाहक अन्तरिक्ष यान सम्बन्धी चीनको योजना

      मानववाहक अन्तरिक्ष यान सम्बन्धी चीनको योजना सन 1992 मा शुरू भएको हो। यो योजनामा तीन कदममा विभाजित छ। पहिलो चरणमा चीनका अन्तरिक्ष यात्रीलाई अन्तरिक्षमा पुर्‍याउनु, दोस्रो चरणमा अन्तरिक्षमा रहेको अन्तरिक्ष स्टेशनसङ्ग यानलाई जोड्ने प्रविधि सम्बन्धी समस्याको समाधान गर्नु र तेस्रो चरणमा मानिस दीर्घकालसम्म त्यहाँ बस्नसक्ने अन्तरिक्ष केन्द्रको निर्माण गर्नु र अन्तरिक्षमा ठूलो र वैज्ञानिक परीक्षण कक्ष र अन्य व्यावहारिक-प्राविधिक समस्याको समाधान गर्नु रहेको छ।

       सन 1999 को अन्तमा चीनले मानववाहक यान “शन चौ— एक” अन्तरिक्ष यानलाई प्रक्षेपण गर्ने र फर्काउने काम परिक्षणका रुपमा सफलताका साथ सम्पन्न गरेको थियो। त्यसको तीन वर्षपछि चीनले मानववाहक अन्तरिक्ष यानलाई परीक्षणका रुपमा मान्छे विना नै अन्तरिक्षमा पठाएको थियो। सन् 2003को अक्टुबर पन्ध्र तारिखका दिन चीनले आफ्नै प्रविधिका आधारमा निर्माण गरेको “शन चौ— पाँच” अन्तरिक्ष यानलाई सफलतासाथ अन्तरिक्षमा पुर्‍याइसकेको छ। श्री याङ्ग लि वै चीनका प्रथम अन्तरिक्ष यात्री बन्नुभएको छ। “शन चौ— पाँच” अन्तरिक्ष यानको सफल प्रक्षेपण र अवतरणबाट के कुरा प्रमाणित गरिएको छ भने रुस र अमेरिकापछि चीन आफ्नै क्षमतामा मानववाहक अन्तरिक्ष परियोजना सञ्चालन गर्नसक्ने विश्वको तेस्रो मुलुक बनेको छ।

      चीनले मानववाहक अन्तरिक्ष यान प्रक्षेपण गर्नका लागि प्रयोग गरेको “शन चौ— पाँच” अन्तरिक्ष यान र “ छाङ्ग चन— एफ ” राकेट मानिसलाई अन्तरिक्षमा पठाउनका लागि विशेष रुपमा निर्माण गरिएको हो। “शन चौ— पाँच” अन्तरिक्ष यानलाई प्रक्षेपण, फिर्ती र लीग डिपो गरी तीन भागमा विभाजित गरिएको छ। यो हालसम्म विश्वको सबैभन्दा ठूलो अन्तरिक्ष यान हो। यसमा तीनजना अन्तरिक्ष यात्रीहरु बस्नसक्छन। अन्तरिक्ष यान अन्तरिक्ष यात्रीलाई अन्तरिक्षमा पुर्‍याउने र पृथ्वीमा फर्काउने साधन मात्र होइन, बरु त्यो पृथ्वीको सर्भेक्षण गर्ने अन्तरिक्ष परीक्षण कक्ष पनि हो। अन्तरिक्ष यात्रीलाई पृथ्वीमा फर्काएपछि अन्तरिक्ष यानको लीग कक्षले निरन्तर रुपमा अन्तरिक्षमा छ महिनाभन्दा बढी समयसम्म काम गर्नसक्छ। हालसम्म चीनमा “शन चौ” अन्तरिक्ष यानलाई प्रक्षेपण गरेको “छाङ्ग चन— एफ” रकेट हालसम्मको सबैभन्दा बढी तौल, सबैभन्दा लामो र सबैभन्दा जटिल बनौट भएको रकेट हो।

      थाहा भए अनुसार, चीनले यसै वर्ष सन 2005मा “शन चौ— 6 ” अन्तरिक्ष यानकव प्रक्षेपण गर्नेछ। त्यस बेला “शन चौ— 6” अन्तरिक्ष यानमा एकजनाभन्दा बढी अन्तरिक्ष यात्री रहने छन। ती अन्तरिक्ष यात्रीहरुको शन चौ—6 अन्तरिक्ष यानबाट बाहिर निस्कने र अन्तरिक्षमा हिंड्ने कार्यक्रम हुने सम्भावना छ।

चन्द्रमा सर्भेक्षण गर्ने परियोजना

चन्द्रमाको सर्भेक्षण गर्ने चिनियाँ परियोजनालाई तीन चरणमा विभाजित गरिएको छ। पहिलो चरणमा चन्द्रमाको परिक्रमा गर्ने सर्भेक्षण उपग्रह प्रक्षेपण गरिनेछ। दोस्रो चरणमा चन्द्रमाको सर्भेक्षण गर्ने यन्त्रलाई चन्द्रमामा सुरक्षित अवतरण गराई चन्द्रमाको सतहको सर्भेक्षण गरिनेछ। अनि तेस्रो चरणमा सो सर्भेक्षण यन्त्रले चन्द्रमाको बाहिरी तहको सर्भेक्षण कार्य गर्नेछ र त्यहाँका केही वस्तुका नमूना संकलन गरेपछि त्यस यन्त्रलाई पृथ्वीमा फर्काइनेछ। हाल जारी रहेको पहिलो चरणको कार्यक्रमलाई चन्द्रमाको परिक्रमा परियोजना भनिन्छ।

      चन्द्रमाको परिक्रमा परियोजना सन् 2004 को जनवरीदेखि शुरु भएको हो। सन् 2006को अन्तमा चन्द्रमाको परिक्रमा गर्ने सर्भेक्षण –उपग्रह, अर्थात “छाङ्ग हो— एक” उपग्रह प्रक्षेपण गरिनेछ। “छाङ्ग हो— एक” उपग्रहले चन्द्रमाको बाहिरी सतहको सर्भेक्षण गर्नेछ। सर्भेक्षणका क्रममा चन्द्रमाको बाहिरी सतहको तीन आयामे तस्वीर खिच्ने र ती तस्वीरहरुको विश्लेषण गर्नुका साथै चन्द्रमाको माटोको मोटाइको सर्भेक्षण, चन्द्रमा काम लाग्ने तत्व र फैलावटको विशेषताको विश्लेषण गरिनेछ र पृथ्वी र चन्द्रमा बीचको अन्तरिक्ष वातावरणको सर्भेक्षण गरिनेछ।

      हुन त चीनको अन्तरिक्ष प्रविधिको विकासको इतिहास चालिस वर्षभन्दा बढी भैसकेको छ। चीनसँग रकेट र उपग्रहहरु अन्तरिक्षमा पठाउने क्षमता विकसित भैसकेको छ। चीनले अन्तरिक्ष यानको अनुसन्धानका साथसाथै पोहोर साल मानववाहक अन्तरिक्ष यानलाई सफलताका साथ अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण गरिसकेको छ। तर चिनियाँ वैज्ञानिकहरुको ठहरअनुसार, चन्द्रमामा गर्नुपर्ने सर्भेक्षण कार्यका सामु धेरै प्राविधिक कठिनाइहरु विद्यमान छन। यीमध्ये, खासगरी अन्तरिक्ष यन्त्रको उडान–दूरी चार लाखभन्दा बढी किलोमिटर पुग्नु वैज्ञानि दृष्टिकोणले एउटा साह्रै जटिल र कठीन कार्य हो।

      थाहा भए अनुसार, हाल चन्द्रमाको परिक्रमा गर्ने सर्भेक्षण परियोजनाका लागि सञ्चार प्रणाली र पृथ्वीमा रहेका केही प्रणालीको सुधार र निर्माणको काम सम्पन्न भएपछि सन् 2006 को अक्टुबर महिना अघि उपग्रह र रकेट प्रणालीको अनुसन्धान र निर्माण गर्ने काम शुरु गरिनेछ।