हालै नेपालका अनेकौं सञ्चार-माध्यमहरूले नेपालको महामारी बिरुद्धको भविश्यप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन्। यही अप्रिल २ तारिखअघि नेपाललाई दश लाख डोज कोरोना भाइरस खोप उपलब्ध गराउने सम्बन्धमा भारतद्वारा गरिएको वचन-बद्धता भारतले व्यवहारमा उतारेको छैन। साथै हालसम्म खोपबारे भारतीय कम्पनीको कुनै पनि सूचना प्राप्त भएको छैन। भारतले “भारतको स्वदेशी आवश्यकता पूरा गरेपछि निरन्तर खोप निर्यात गर्ने” जवाफ दिएको छ। तर यो भनाइले एक वास्तविकता परिवर्तन हुन सक्दैन। वास्तविकता के हो भने छोटो दुई महिनामा भारतको “महामारी कुटनीति”लाई “भारत प्राथमिकता”"खोप राष्ट्रियता” साटेको छ। यसले गर्दा नेपाललगायतका भारतीय खोपको छनौट गर्ने मुलुकहरू महामारी बिरुद्धको अप्ठ्यारो अवस्थामा परेका छन्। महामारी दोस्रो चरणमा फैलिने खतरा छ।

हाल नेपालमा भारतीय खोप लगाउने कार्य स्थागित भएको छ। यसबाहेक, नेपाल र भारतबीच खुला सिमा पनि अर्को कारक तत्व रहेको छ। भारतमा कोरोना भाइरस संक्रमित भएकाहरूको संख्यामा बृद्धि हुँदा नेपालको महामारी अवस्थामा असर पर्दछ। भारतीय स्वास्थ्य मन्त्रालयले यही अप्रिल ७ तारिख सार्वजनिक गरेको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार, विगत २४ घण्टामा भारतमा एक दिनमा पुष्टि भएका संक्रमणहरूको संख्या १ लाख १५ हजार पुगेको छ। नेपालको नाकाको तथ्यांकअनुसार, हाल भारतबाट फर्केका १५०० नेपालीको न्यूक्लिक एसिड परीक्षणमा २४ जनाको नतिजा सकारात्मक रहेको छ। नेपालका सार्वजनिक स्वास्थ्य विशेषज्ञको चेनावनीअनुसार, नेपालमा कोरोना भाइरस महमारी दोस्रो लहरमा फैलिने जोखिम क्रमशः बढ्दैछ।

वास्तवमा नेपाल भारतीय खोपको स्थितबाट असर पर्ने एक मात्रै मुलुक होइन्। सार्कको सदस्य मुलुकको रुपमा रहेको श्रीलंकाको खोप लगाउने योजना गत मार्च ३१ तारिख बेलुकी स्थगित भयो। तापक्रममा बृद्धि भएता पनि भारतको महामारीमा असामान्य रुपमा बृद्धि भएको छ। दक्षिण एशिया र विश्वको महामारी बिरुद्ध प्रगतिमा असर पर्नेछ। दक्षिण एशिया उपमहाद्विप विश्वको महामारी फेरि एक पटक फैलिने केन्द्र बन्ने सम्भावना रहेको छ। यसबाहेक, भारतले खोपको निर्यात स्थगित गरेको कुराबाट विश्व स्वास्थ्य संगठनको “कोरोना भाइरस खोपको कार्यान्वयन योजना अर्थात् कोभ्याक्स” को सामान्य कार्यान्वयनमा असर पर्नेछ। 

हालसम्म विश्वमा न्युन आय भएका ३० वटा मुलुक तथा न्युनमध्यम आय भएका ३७ वटा मुलुकले डब्लुएचओको कोभ्याक्स योजनाबाटै मात्र कोरोना खोप पाउन सक्छन् र ती मुलुकहरूको कूल जनसंख्याको ९० प्रतिशतले सन् २०२१ मा खोप लगाउन पाउने सम्भावना देखिएको छैन। विश्वमा धेरै किसिमका खोपको अनुसन्धान पूरा भइ प्रयोगमा ल्याइसकेतापनि ‘खोप राष्ट्रियता’ विश्वमा उत्पन्न देखा परेकोले विश्वव्यापी कोरोना खोपको निष्पक्ष वितरण कार्यमा चुनौती देखा परिरहेको छ र महामारी प्रतिरोध सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगमा क्षति पुगेको छ। यसै क्रममा ‘प्रतिरक्षा अन्तर’ दुःख लाग्दो र दुर्भाग्यपूर्ण वास्तविकता बनिरहेको देखिन्छ। अमेरिकाले लागू गरेको अमेरिकी फस्ट नीतिको नक्कल गर्दै भारतीयन फस्ट कदमबाट विश्वव्यापी महामारी प्रतिरोधमा कठिनाइ र चुनौती थपिदिएको छ।

यसै घडीमा मानवजातिको भाग्य समुदाय विचार तथा अन्तर्देशीय सहयोग अत्यन्तै महत्वपूर्ण देखिन्छ।

अप्रिल ७ तारिख विश्व स्वास्थ्य दिवस हो। डब्लुएचओका महानिर्देशक टेड्रोस आधानोम घेब्रेएसुसले जोड दिनुभएको छ, ‘कोरोना’ महामारीबाट देश-देश बीच र मुलुकमै स्वास्थ्य तथा हित-कल्याणमा देखा परेका असमानतालाई चर्को पारिरहेको छ र खोपको उत्पादन परिधिको विस्तार तथा खोपको निष्पक्ष वितरण नै वर्तमान महामारी अवस्थाको सामना गर्ने मुख्य कदमहरू हुन्। साथै विभिन्न मुलुकका सरकारहरूले खोपलाई बाँड्दै खोप, जाँच किट र उपचार औषधिको निष्पक्ष वितरणलाई प्रत्याभूति दिने आग्रह पनि डब्लुएचओले गरेको छ।

डब्लुएचओको आह्वानमा चीनले कठिनाइको पार गर्दै खोपको उत्पादन क्षमतालाई बढाइरहेको छ। हालसम्म चीनले विश्वका ८० वटा मुलुक तथा ३ वटा अन्तर्राष्ट्रिय संगठनलाई खोप सहयोग दिइरहेको छ र ४० वटा मुलुकलाई खोपको निर्यात गरिरहेको छ। साथै चीनले १० वटा मुलुकसँग खोपको अनुसन्धान तथा उत्पादन सहयोग पनि गरिरहेको छ। हालसम्म चीनले छिमेकी मुलुक नेपाललाई ८ लाख चिनियाँ खोपको सहयोग प्रदान गरिसकेको छ। अप्रिल ७ तारिख विहान नेपालमा चिनियाँ खोप लगाउने कार्य शुरू भएको छ। ती खोपहरू १८-५९ वर्षिय नेपाली नागरिकलाई लगाइने योजना छ। खोप राष्ट्रियताबारे चर्चा गर्दै चिनियाँ परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ता ह्वा छुनयिङले भन्नुभएको छ, ‘खोप राष्ट्रियता, प्रतिरक्षाको अन्तराल सिर्जना गर्ने गैर नैतिक र अजिम्मेवारी गतिविधिको चीनले विरोध गर्दछ। क्षमतायुक्त सबै मुलुकहरूले सकेसम्म आवश्यक परेका मुलुक विशेष गरी विकासोन्मुख मुलुकलाई खोप प्रदान गर्नुपर्छ जसबाट विभिन्न मुलुकका जनताले खोप किन्न सक्ने र प्रयोग गर्न पाउने छन्।’

भाइरस सिमाविहिन  हुन्छ। हामी सबै खोप राष्ट्रियतासँग नो भन्दै हातमा हात मिलाएर प्रतिरक्षाको अन्तराललाई पार गरेर महामारीलाई जित्न प्रयास गर्दै जाऔं।