दस वर्षअघि, जब म नेपालको सबैभन्दा प्रसिद्ध पैदल गन्तव्य पोखरामा यात्रा गर्दै थिएँ, मैले एक युवा स्थानीय पथप्रदर्शकले सडक किनारमा खाली मिनरल पानीको बोतल उठाएको र बोरामा राखेको देखें। उनले मलाई भने कि पैदल यात्रामा आएका प्रत्येक पर्यटकले बोतल फ्याँक्यो भने यी बोतलहरू सगरमाथा भन्दा माथि चढेर जान्छन्। सन् २०२०को शुरूदेखि, नेपाल सरकारले नयाँ नियम बनाएको छ जुन एक पटक मात्रै प्रयुक्त प्लास्टिक सगरमाथा क्षेत्रमा फ्याँक्न पाइने छैन। यो देख्न सकिन्छ कि एसियामा मात्र होइन तर विश्वमा तुलनात्मक रूपमा कम रहेको नेपालमा वातावरणीय दायित्वको त्यस्तो प्रबल भावना पनि छ।
त्यसो भए जापानको अभ्यासमा हेरौं, जुन एशियामा पनि छ। हालसालै जापानी सरकारले फुकुशिमा आणविक ऊर्जा संयन्त्र दुर्घटनाबाट निस्किएको फोहोर पानी समुद्रमा उत्सर्जन गर्ने निर्णय गरेको छ। यस निर्णयले जापानभरि मात्र नभएर अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा पनि ठूलो विरोध प्रदर्शन भएको छ। जापानी जनताले विरोधको लागि तख्ता उठाए र जापानको माछापालन एसोसिएशनले कडा विरोध गरेको छ। जापानमा जस्तै दक्षिण कोरियाका सबै क्षेत्रले पनि यसको विरोध गरेका छन्। यस महिनाको १४ तारिखमा दक्षिण कोरियाली राष्ट्रपति मून जाइ-इनले दक्षिण कोरियाका लागि जापानी राजदूत साड्ग सु ह्योसँग भेट-वार्ताको अवसरमा यस विषयमा गहिरो चिन्ता व्यक्त गर्नुभयो।
उत्तर कोरियाली केन्द्रीय समाचार एजेन्सीले १५ तारिख टिप्पणी प्रकाशित गर्दै यो एक असह्य आपराधिक कार्य भएको बताउँदै मानव स्वास्थ्य र सुरक्षा र वातावरणलाई गम्भीर रूपमा धम्की दिने उल्लेख गरेको छ। अप्रिल १५ तारिख चीनका परराष्ट्र मन्त्रालयका सहायक मन्त्री उ च्याङ हाउले चीनका लागि जापानी राजदूत तारुमी हाइदोलाई बोलाएर फुकुशिमा आणविक ऊर्जा संयन्त्र दुर्घटनाबाट निस्किएको फोहोर पानी समुद्रमा उत्सर्जन गर्ने जापानी सरकारको निर्णयप्रति गम्भीर आपत्ति जनाउनुभएको छ। उहाँले भन्नुभयो कि चीनले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसँगको घटनाक्रममा ध्यान दिएर काम गर्न जारी राख्नेछ र थप प्रतिक्रिया गर्ने अधिकार सुरक्षित राख्नेछ। यसका साथै प्रशान्त टापु मञ्च, रुस, फिलिपिन्स आदि क्षेत्रहरु पनि जापानको निर्णयप्रति गहिरो चिन्तित छन् र जापानलाई महासागरहरू, विशेष गरी विश्वव्यापी वातावरणलाई नोक्सानबाट जोगाउन सबै आवश्यक उपायहरू गर्न आग्रह गर्दछन्।
जापानी सरकारले यो किन गर्यो, हामी पत्ता लगाऔं। थाहाभए अनुसार, यसको मुख्य कारण भनेको टोकियो इलेक्ट्रिक पावर कम्पनीले फुकुशिमा आणविक ऊर्जा संयन्त्रमा आणविक फोहोर पानी राख्नको लागि प्रयोग गरेको भण्डारण अर्को वर्षको शरदमा पूर्ण हुनेछ। तर यो समस्या समाधान गर्न योग्य छैन। फुकुशिमा आणविक ऊर्जा संयन्त्र केन्द्रको वरिपरिको गाउँ र भूमि खालि स्थितिमा रहेको छ, जसलाई अधिक आणविक फोहोर पानी संग्रह गर्न सकिन्छ, सरल र सजिलो भण्डारण गर्न सकिन्छ। स्पष्टतः जापानी सरकारको निर्णय आफ्नै राजनीतिक हित र टोकियो इलेक्ट्रिक पावर कम्पनीको भावी व्यवहारमा आधारित छ।
यसबाट यो देख्न सकिन्छ कि आफ्नो सक्दो प्रयास गरेको देखिँदैन। घरेलु र विदेशी विरोधको बावजुद, छिमेकी देशहरू र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसँग पूर्ण परामर्श नगरी जापानले एकपक्षीय रूपमा फुकुशिमा आणविक ऊर्जा संयन्त्र दुर्घटनाबाट निस्किएको फोहोर पानी समुद्रमा उत्सर्जन गर्ने निर्णय गरेको छ। यो पता लाग्यो कि एशियामा चार सबैभन्दा ठूलो विकसित देशहरु मध्ये एकको रूपमा र संसारमा तेस्रो ठूलो अर्थतन्त्रको रूपमा रहेको जापानी सरकारसँग वातावरणीय दायित्वको त्यस्तो अभाव छ।
जापानको यो निर्णयको लागि, आन्ध्र महासागरको अर्को पट्टि रहेको अमेरिकाले यसलाई समर्थन गर्दछ। अमेरिकी विदेश मन्त्री ब्लिंकनले ट्वीटरमा भन्नुभयो कि, "फुकुशिमा आणविक ऊर्जा संयन्त्रमा पानीको समस्यालाई समाधान गर्ने निर्णयमा स्पष्ट प्रयासका लागि जापानी पक्षलाई धन्यवाद छ।" शहरको ढोकामा आगो लाग्यो र पोखरीको माछा प्रहार गरियो। के अमेरिकाले यसको हानिबारे थाहा पाएको छैन? हो, अमेरिकी खाद्य र औषधि प्रशासनले जापानबाट नियमित उत्पादनहरुको आफ्नो निगरानीको गति बढाएको छ। अमेरिकामा भएको यो कदम केवल स्तब्धकारी छ, र केही इन्टर्नेट प्रयोगकर्ताहरूले अमेरिका र जापानलाई "प्लास्टिक भाईचारे" भनेर खिल्ली उडाएका छन्। अमेरिका, जुन सँधै आफ्नो "मानव अधिकारको वकालत गर्दै आएको छ, वास्तवमा स्वास्थ्य आधारभूत मानव अधिकार हो, भन्ने जान्दछ। तर अमेरिकाले अमेरिकीहरुको मात्र स्वास्थ्यको ख्याल राख्छ, अन्य देशका व्यक्तिको सुरक्षाको बारेमा होइन।
हालै, यो स्वयंघोषित "अरूलाई कहिल्यै दुःख नदिने" जापानले सबैको विरोधलाई वेवास्ता गर्दै विश्वलाई ठूलो समस्या ल्याइरहेको छ। नाम जेसुकै भएपनि आणविक फोहरको पानी सागरमा छोडिनु समग्र मानव जातिका लागि अत्यन्त गैरजिम्मेवारपूर्ण र अत्यन्त अदूरदृष्टि हो। चीनको परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ता चाउ ली च्येनले भन्नुभयो किः "जापान सबै मानिसहरुका लागि, आउँदो पुस्ताको लागि जिम्मेवार हुनुपर्दछ, र गलत निर्णयहरुलाई मूल्यवान र पुन: जाँच र फिर्ता लिन जिम्मेवार हुनुपर्दछ।" शक्तिले न्यायलाई प्रतिनिधित्व गर्न सक्दैन, र जापानले आफूले पाएको ठूलो मुलुकको जिम्मेवारी वहन गर्ने पर्दछ।
