तेह्रथुममा गुराँस मासिन थालेपछि स्थानीयले बिरुवा रोपेर संरक्षण प्रयास थालेका छन् । गुराँसको राजधानी भनिने तीनजुरे मिल्के जलजले (टीएमजे) क्षेत्रका स्थानीयले यो सक्रियता देखाएका कान्तिपुर अनलाइनले लेखेको छ ।

स्थानीयले दाउरा, घरगोठ बनाउन, अन्नबालीका लागि फडानी, सडक निर्माण, फूलको जुस बनाउन, विद्युत् लाइन विस्तारलगायतका कारणले टीएमजे क्षेत्रको गुराँस वन संकटमा छ। यस्तोमा स्थानीयले वसन्तपुर म्याङलुङ सडक खण्डको दायाँबायाँ सौन्दर्य र भू–क्षय रोकथामका लागि गुराँसका बिरुवा रोप्दै छन्। ‘लोपोन्मुख प्रजातिका रोप्दैछौं’ म्याङलुङ नगरपालिका सुर्केका विजेश भट्टराईले भन्नुभयो।

पूर्वी पहाडको प्राकृतिक सौन्दर्य उक्त क्षेत्रमा ३१ प्रजातीका गुराँसको घना वन पछिल्लो समय पातलिँदै गएको संखुवासभाको मादी नगरपालिकाका निवर्तमान प्रमुख विदुर लिङथेपले बताउनुभयो । मादी पनि टीएमजे क्षेत्रमै पर्छ । फागुनको पहिलो साताबाट टीएमजे क्षेत्रमा प्रशस्तै फुल्ने गुराँसका प्रजाति अचेल कमै मात्र देखिन्छन् ।

तेह्रथुमसहित संखुवासभा र ताप्लेजुङको लेकाली क्षेत्रमा वनै रातै हुने गरी फूल्ने गुराँस बिस्तारै लोप हुँदै जान लागेको तेह्रथुमका डिभिजनल वन अधिकृत भरतबाबु श्रेष्ठले बताउनुभयो। संरक्षणका लागि अहिले भइरहेको पहलले मात्र नपुग्ने वन संरक्षणकर्मीहरूको भनाइ छ । सडक खन्दा गुराँसको वन जोगाउनेतर्फसमेत ध्यान नदिइएको सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ प्रदेश १ का अध्यक्ष तुलसी संग्रौलाले बताउनुभयो।

तेह्रथुमको मेन्छ्याम गाउँपालिकाका अध्यक्ष यादव खापुङले बेलैमा संरक्षणमा लागिएन भने गुराँसको वंश मासिन सक्ने बताउनुभयो । गुराँस वनलाई सौन्दर्य पर्यटनको रूपमा विकास गनुपर्ने आवश्यकता स्थानीयले औंल्याए पनि त्यसतर्फ तिनै तहका सरकारले ध्यान दिएका छैनन् ।

रक्तअल्पता, रक्तस्राव, आमवात, चिनी रोग जस्ता अनेकौं रोगका लागि गुराँसको फूल प्रयोग हुने गरेको चैते सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहका अध्यक्ष इन्द्र बहादुर खड्काले बताउनुभयो। स्थानीयले जाम, तेल र रक्सीलगायतका समेत गुराँसको प्रयोग गर्छन् । तीनै जिल्लाका डिभिजन वन कार्यालयका अनुसार सामुदायिक वन समूहमा संरक्षणका लागि चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन भइरहेका छन् ।

देशका ४३ जिल्लाका हिमाली र पहाडी क्षेत्रमा पाइने गुराँसका संरक्षणका लागि सरकारले पाँचवर्षे कार्ययोजना तयार पारेर कार्यन्वयनमा ल्याएको छ । हिमाली र उच्च पहाडी क्षेत्रमा काठदाउराको अन्य विकल्प नहुँदा स्थानीयले गुराँस काटिरहेका छन् । पछिल्लो समय दाउराको अत्यधिक प्रयोग, कोइला बनाएर बिक्री गर्ने, खुला चरिचरन र चोरी निकासी र डढेलो जस्ता कारणले समेत गुराँस वन मासिँदै गएको भन्दै वन तथा भूसंरक्षण विभागले २०७५–२०८०’ मै कार्ययोजना तयार पारेको हो ।

पछिल्लो समय बढेको तापक्रम एवं सुक्खापनसमेतले गुराँस संरक्षणमा चुनौती थपिएको वन संरक्षणकर्मीको भनाइ छ । मन्त्रालयले डेढ वर्षअघि संरक्षणका उपाय खोज्न तेह्रथुमको वसन्तपुरमा एक दिने कार्यशालाको आयोजना गरेको थियो । कार्ययोजनामा दिगो व्यवस्थापन र गुराँस केन्द्रित उद्यम तथा पर्या–पर्यटनमा सघाउने कार्यक्रम समेटिएको छ ।

२०८० सम्ममा गुराँस वन क्षेत्रको पहिचान, चरन व्यवस्थापन र वृक्षरोपण गरिने कार्ययोजनामा उल्लेख छ । दाउरा धेरै प्रयोग हुने क्षेत्रमा वैकल्पिक ऊर्जा प्रवर्द्धन गर्ने, सुधारिएको चुल्हो वितरण गर्नेलगायतका काम पनि कार्ययोजनामा छ । वन अनुसन्धान विभागका अनुसार देशमा गुराँस मिश्रित वन क्षेत्र ६ लाख ९१ हजार ५ सय ९६ हेक्टर छ । कार्ययोजनाका अनुसार गुराँस वन जोगाउन ५ वर्षमा २० करोड रुपैयाँ बजेटको आवश्यकता औंल्याइएको छ । प्रदेश १ का संखुवासभा, तेह्रथुम र ताप्लेजुङको संगमस्थल टीएमजे क्षेत्रको वनलाई गुराँसको राजधानीको रूपमा मानिएको छ । गुराँसको लोपोन्मुख प्रजातिको संरक्षणका लागि वनस्पति विभागले र अध्ययन अनुसन्धानका लागि वन अनुसन्धान तथा तालिम केन्द्रले समेत संयोजन गर्दै छ ।