चिनियाँ लिपि विश्वको सबैभन्दा पूरानो लिपि हो र यसको प्रयोग गर्ने मानिसहरुको संख्या पनि विश्वमा सबैभन्दा बढी छ। चिनियाँ लिपिको सिर्जना र प्रयोगले चिनियाँ सँस्कृतिको विकासलाई अघि बढाउनुका साथै विश्व सँस्कृतिको विकासका लागि पनि यसले ठूलो भूभिका निर्वाह गरेको छ।
आजदेखि करिब छ हजार वर्षअघि "बान फु" भग्नावशेषमा केही कुँदिएका चिन्ह देखापरेका थिए। ती चिन्ह जम्मा पचास भन्दा बढी किसिमका थिए। तिनीहरु एकदमै नियमित थिए र तीनको विशेष स्वरुप थियो।
इशा पूर्व 16औं शताव्दीको शान वंश कालमा चिनियाँ लिपिको उत्पत्ति भएको हो। शान वंश कालमा चिनियाँ सभ्यता निकै विकसित भएको थियो। किनकि त्यस बेला मानिसहरुले कछुवा र जनावरको हाडमा पूरानो लिपि कुँदेका थिए। त्यस बेलाका राजाहरुले कुनै पनि काम गर्दा धामी-झाँक्रीद्बारा हेरिएको साइतअनुसार काम गर्दथे। कछुवा र जनावरको हाडलाई सगुनको रुपमा लिइन्थ्यो।
कछुवाको हाडको प्रयोग गर्नुअघि यसमा टासिएको मासु हटाउनु पर्दथ्यो। अनि हाडलाई घोटेर सम्म पार्नुपर्दथ्यो। त्यपछि मानिसहरुले त्यस हाडको उल्टोपट्टि कुँद्दथे। सगुन हेर्नेलाई धामी-झाँक्री भनिन्थ्यो। धामी-झाँक्रीले आफ्नो नाम, साइत हेर्ने मिति र सोध्नु पर्ने प्रश्नलाई यस हाडमा कुँद्दथे। उक्त कुराहरु गरिसकेपछि हाडको उल्टोपट्टि रहेको खोक्रो ठाउँलाई आगोले पोलिन्थ्यो। त्यो खोक्रो ठाउँलाई तताए पछि हाड टुक्रिन्थो। धामी-झाँक्रीले त्यस टुक्रिएको हाडको विश्लेषण गरेपछि सगुनको परिणाम प्राप्त गर्थे। यस सगुन व्यवहारसँग मिलेको छ कि छैन भन्ने कुरा पनि हाडमा कुँदनुपर्थ्यो। नतिजा लेखिएको हाडलाई सरकारी सामग्रीको रुपमा सञ्चय गर्नुपर्थ्यो।
चिनियाँ पूरातत्वविदहरुले हालसम्म जम्मा एक लाख साठी हजार कछुवा र जनावरका हाड संकलन गरिसकेका छन। यीमध्ये कुनै पूर्ण र राम्रो अवस्थामा छन भने कुनै केही नलेखिएका टुक्रा जस्ता मात्र देखिन्छन। जानकारीअनुसार, ती हाडहरुमा चार हजारभन्दा बढी लिपिहरु कुँदिएको थियो। चिनियाँ विद्बानहरुले यसमा तीन हजारभन्दा बढी लिपिहरुको अनुसन्धान गरिसकेका छन्। तथापि सबै लिपिकार विद्बानहरुको एक मतोमा स्वीकार गरिएका लिपिको संख्या भने एक हजारभन्दा बढी मात्र छ। कुनै लिपिको व्याख्यामा विद्बानहरुको गम्भीर मतभेद छ। कुनै लिपि पढ्न सकिदैन। यी एक हजार लिपिमार्फत मानिसहरुले मोटामोटी रुपमा शान वंशको राजनीतिक, साँस्कृतिक जस्ता क्षेत्रको अवस्था बारे जानकारी पाउन सक्छन्। कछुवा र जनावरको हाडमा कुँदिएको लिपिले चिनियाँ लिपिको भावी विकासका लागि आधार बसालिदिएको छ। त्यसपछि चिनियाँ अक्षर बन्ने क्रममा धातुमा कुँदिएका लिपि, चुआन लिपि, लि लिपि र खै लिपि क्रमशः देखापरेका छन। यी लिपिहरु आजसम्म पनि प्रयोगमा छन।
चिनियाँ अक्षर बन्ने क्रममा यसको लिपि क्रमशः नियमित र स्थिर भएको देखिन्छ। चुआन लिपिले अक्षरको लेखाइलाई नियमित पारेको थियो। लि लिपिको आकार अलि च्याप्टो छ। खै लिपि देखा परेपछि चिनियाँ अक्षरको आकार अझ बढी नियमित भएको छ। वितेको एक हजार वर्षभन्दा बढी समयमा खै लिपि सदासर्वदा चिनियाँ अक्षरको मापदण्ड बनिरहेको छ।
चिनियाँ अक्षर चित्र संकेत सम्बन्धी लिपिको आधारमा चित्र र श्वर मिलेको लिपिद्बारा अर्थ देखाइएको छ। चिनियाँ अक्षर जम्मा दश हजार भन्दा बढी छन्। यसमा अधिकृत रुपमा प्रयोग भएका अक्षरहरुको संख्या लगभग तीन हजार मात्र छ। यी अक्षरमार्फत विभिन्न वाक्यांश र वाक्य बनाइन्छ।
चिनियाँ अक्षरको उत्पत्तिपछि वरिपरिका मुलुकमाथि अगाध असर परेको थियो। जापानी, भियतनामी र कोरियाली अक्षरको सिर्जना चिनियाँ लिपिका आधारमा गरिएको हो।
|