चीनको सरकारी सञ्चार संस्था चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियो (सीआरआई)को स्थापना सन् 1941 को डिसेम्बर 3 तारिखमा भएको हो। विश्वभरि प्रसारण गरिने चीनको एक मात्र अन्तर्राष्ट्रिय रेडियोका रुपमा रहेको सीआरआई प्रसारण समय र भाषाका हिसाबले विश्वको सबैभन्दा ठूलो रेडियो हो। चिनियाँ जनताको मुक्तिका लागि सशस्त्र संघर्ष गरिरहेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले यानानमा रुसको मस्कोबाट ल्याइएको ट्रान्समिटर प्रयोग गरेर रेडियोको परीक्षण प्रसारण गरेको थियो। यसलाई सिन्ह्वा नयाँ चिनियाँ रेडियो भनिन्थ्यो। थाइहाङ पहाडको साहे गुफाबाट प्रसारण सुरु गरेको यस रेडियोले चिनियाँ भाषाबाहेक पहिलोपटक जापानी भाषामा पनि प्रसारण सुरु गर्‍यो। युद्धकालमा रेडियोको लोकप्रियतासँगै त्यही गुफाबाट सन् 1947 सेप्टेम्बर 11 देखि अंग्रेजी भाषामा पनि प्रसारण सुरु भयो।

           सन् 1949 अक्टोबर 1 तारिख नयाँ चीन स्थापनापछि सन् 1950 अप्रिल 10 तारिखदेखि यसलाई रेडियो पेकिङ भन्न थालियो। अनि सन् 1983 देखि रेडियो पेकिङको नाम रेडियो बेइजिङमा रुपान्तरित भयो भने सन् 1993 जनवरी 1 देखि यसलाई चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियो (सीआरआई) भन्न थालियो।

           चिनियाँ परराष्ट्र नीतिलाई विश्वभरका जनसमुदायमा जानकारी गराउने तथा चिनियाँ संस्कृतिको जानकारी दिने मुख्य उद्देश्य बोकेर प्रसारण सुरु भएको सीआरआईले अहिले विश्वमा शान्ति, स्थिरता, विकास, भाइचारा सम्बन्ध र जलवायु परिवर्तनका प्रभावमा जनचेतना फैलाउने काममा अग्रणी भूमिका निर्वाह गरिरहेको छ।

           हाल सीआरआईले हरेक दिन विश्वका 65 वटा विदेशी भाषा र चीनमा प्रचलित हान जातिको फु थोंग तथा व्काँग चौ, छाउ चौ, मिन नान र ख च्या लगायतका थुप्रै भाषिकाहरुमा दैनिक 3 हजार घण्टाजति प्रसारण गर्दछ। सीआरआईबाट प्रसारण हुने विभिन्न कार्यक्रमले विश्वभरिका दुइ सयभन्दा बढी मुलुक र क्षेत्र तथा चीनका पैचिंग, शाङ्गहाई र क्वाँग चौ लगायतका बीसभन्दा बढी शहरहरु तथा हङ्गकङ्ग र मकाउ विशेष प्रशासनिक क्षेत्रहरुलाई समेटेको छ। सन् 2004 मा सीआरआईले संसारभरिका 161 वटा मुलुकका श्रोताबाट 18 लाखभन्दा बढी चिट्ठी पत्रहरु पाएको थियो। सीआरआईलाई श्रोताले "चीन तथा अरु मुलुकका बीच सम्पर्क र आदान-प्रदानको मितेरी पुल" को स‌ज्ञा दिँदै आएका छन्।

          सन् 1984 देखि चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियोले क्रमशः स्वदेशका लागि अंग्रेजी, स्पेनिस, अरबेली, फ्रान्सेली, जर्मन, कोरियाली, जापानी र रुसी भाषामा प्रसारण सुरु गर्‍यो। सन् 1998 को डिसेम्बरदेखि चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियोको वेभ-साइट संसारका जुनसुकै ठाउँमा पनि हेर्न सकिने गरी विकास गरियो। सीआरआईका सबै भाषामार्फत प्रसारण हुने सेवाका छुट्टाछुट्टै वेभसाइटहरु सञ्चानलमा छन्।

          सीआरआईबाट नेपाली सेवाको प्रसारण सन् 1975 को जून 25 तारिखबाट सुरु भएको हो। दैनिक आधा घण्टा प्रसारण हुँदै आएको सीआरआई नेपाली सेवा अहिले शर्ट वेभ र मिडियम वेभबाट दैनिक जम्मा चार घण्टा प्रसारण भइरहेको छ। नेपाली सेवाका श्रोताहरु नेपाल बाहेक भुटान, भारत, बंगलादेश, साउदी अरेबिया र संयुक्त अरब इमेरेट्स आदि मुलुकहरुमा पनि छन्।

          सीआरआई नेपाली सेवाले सन् 2003 को डिसेम्बरमा चीनभित्रको पहिलो नेपाली भाषाको वेभ-साइट सार्वजनिक गर्‍यो। पर्याप्त र विविध विषयका साथसाथै आकर्षक चित्र-सामग्रीहरुले सजाइएको यस वेभ-साइटले नेपाल सरकारका पदाधिकारीहरु लगायतका विभिन्न क्षेत्रका नेपाली इन्टरनेट प्रयोगकर्तालाई आकर्षित गरेको छ। सीआरआईको वेभसाइट नेपालभित्र बस्ने र विश्वका विभिन्न देशमा बसोबास गर्ने नेपालीहरुले पनि प्रयोग गर्ने गरेका छन्। सन् 2003 को अप्रिलदेखि नेपाली सेवाले "मितेरी पुल" त्रैमासिक पत्रिका प्रकाशन शुरु गरेको थियो। यो चीनबाट प्रकाशन हुने पहिले नेपाली भाषाको पत्रिका पनि थियो। हाल विविध कारणले गर्दा यसको प्रकाशन स्थगित भएको छ।

          नेपाल र चीन अशल छिमेकी मित्रराष्ट्र हुन्। नेपालको एक हजार किलोमिटरभन्दा लामो उत्तरी सीमा चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बतसँग जोडिन्छ। नेपाल र चीनका बीचमा विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथासँगै हजारौँ हिमचुचुराहरु रहेका छन्। हिमालसँगै विभिन्न पहाड र नदीनालाले जोडेको दुई देशबीचको भौगोलिक सम्बन्धसँगै दुई देशबीचका सांस्कृतिक र सामाजिक सम्बन्ध पनि प्रगाढ रहँदै आएको छ। नेपालको पहाडी क्षेत्र तथा हिमाली क्षेत्रमा बसोबास गर्ने शेर्पा, तामाङ, गुरुङ, थकाली, भोटे लगायतका जाति र चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बतमा बसोबास गर्ने तिब्बती जातिबीचमा भाषिक, धार्मिक, सांस्कृतिक समानता रहेको छ। दुवै क्षेत्रका बासिन्ताले ल्होसार पर्व मनाउँदै सँगसँगै नयाँ वर्ष भित्र्याउने गर्छन्। बुद्धधर्मले पनि दुई देशबीचका जनतामा सुमधुर सम्बन्ध स्थापित गराएको छ।

         नेपाल र चीनबीचको यस्तो सुमधुर सम्बन्धलाई जनस्तरमा फैलाउने काम विगत चारदशकदेखि सीआरआई नेपाली सेवाले गर्दै आएको छ। नेपाल र भारतबीचमा खुला सीमा रहेको र भौगोलिक रुपमा पनि चीनसँगको तुलनामा भारतसँग सडक यातायातको सुगमता बढी भएकाले नेपालीहरु भारतीय सञ्चारमाध्यमको पहुँचमा पहिलेदेखि नै पुगिरहेका थिए। भारतमार्फत पश्चिमा सञ्चारजगत पनि नेपालभित्र चीनका विरुद्धमा प्रचारप्रसार गर्न तल्लिन रहे। यस्तो अवस्थामा नेपाल र नेपालीलाई आफ्नै अशल छिमेकी मित्रराष्ट्रका बारेमा सही सूचना सम्प्रेषण गर्ने काम सीआरआई नेपाली सेवाले गर्न थाल्यो। नेपालीहरुलाई चीनको समग्र जानकारी दिने कुरामा सीआरआई नेपाली सेवा सबैभन्दा अग्रिम भूमिकामा देखा पर्‍यो।

         सीआरआई नेपाली सेवाले चीनको आर्थिक विकास, सामाजिक अवस्था, राजनीतिक परिपाटी, रीतिरिवाज, चिनियाँ संस्कृति, धर्मकर्म, वातावरण, जनजीवन, विज्ञान र प्रविधि, उद्योगधन्दा लगायतका समग्र विषयमा सरल ढङ्गले जानकारी पस्कदै आएको छ। विशेष गरी चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बतको धार्मिक स्वतन्त्रता, बौद्ध मन्दिरहरुको संरक्षणमा चीन सरकारले देखाएको सक्रियता, तिब्बती भाषाको लिपि विकास र कम्प्युटराइज गरी संसारको सबै ठाउँमा प्राप्त हुने तिब्बतीशास्त्रको अध्ययन जस्ता विषयले नेपाल र नेपालीलाई प्रगाढ प्रभाव पारेको छ। नेपालका बौद्ध मन्दिर र तिब्बती बौद्ध मन्दिरमा समानता रहेको, नेपाली बौद्धधर्म शास्त्र पनि तिब्बती भाषामा लिपिवद्ध भएको, चालचलन र परम्परा समान रहेको जस्ता तथ्यहरु रहेका छन्। तर नेपाल र चीनबीचमा बिगट भौगोलिक सीमा र सडक सुबिधाको सीमित पहुँचले गर्दा चीन र चीनको तिब्बतका बारेमा नेपाल र नेपालीले पश्चिमा सञ्चार जगतमाथि भर पर्नु परेको थियो। पश्चिमा सञ्चार जगतले चीन र चिनियाँ जनतालाई अपमान हुने गरे प्रसारण गर्ने, तथ्यतथ्याङ्कलाई बङ्ग्याउने, गलत सूचना सम्प्रेषण गर्ने, भ्रम छर्ने, चीनलाई बदनाम गराउने जस्ता काम गरिरहेको अवस्थामा सीआरआई नेपाली सेवाले चीनको बारेमा यथार्थ सूचना सम्प्रेषण गर्न थालेपछि नेपालीहरुले सही र तथ्यगत जानकारीहरु प्राप्त गर्न सफल भएका छन्।

         सीआरआईले नेपाल र चीनबीचको सम्बन्धमा विभिन्न क्षेत्रबाट काम गर्दै आएको छ। चीन भ्रमण गरेका नेपाली विज्ञहरुका अनुभव नेपाली श्रोतासम्म पुर्‍याउने कामसँगै चीन भ्रमणमा आएका नेपालका उच्च सरकारी तथा राजनीतिक व्यक्तिहरुको अन्तर्वार्तालाई सीआरआईले प्राथमिकता साथ बजाउने गर्छ। नेपाल र चीनबीचको कुटनीतक, राजनीतिक, आर्थिक, व्यापारिक, सांस्कृतिक, मानवीय, भौगोलिक, सामाजिक लागायतका आयामिक सम्बन्धलाई विश्लेषणात्मक रुपमा रेडियो प्रसारण गरेर नेपाली जनस्तरसम्म दुई देशको सम्बन्धलाई विस्तार गरिरहेको छ। विश्वको शान्ति, विकास, स्थिरता, भाइचारा सम्बन्ध आदि विषयको चिनियाँ नीतिलाई नेपालीसम्म पुर्‍याउने काम पनि सीआरआई नेपाली सेवाले गर्दै आएको छ।

         सञ्चारमाध्यमले सूचना सम्प्रेषण गर्ने, शिक्षा प्रदान गर्ने, अभिप्रेरणा दिने र मनोरन्जन दिने काम गरिरहेको हुन्छ। सीआरआई नेपाली सेवाले पनि नेपाली श्रोतालाई रेडियो प्रसारणबाट यी कार्यहरु प्रभावकारी रुपमा गर्दै आइरहेको छ। पछिल्लो समय विकसित भएको सञ्चार क्षेत्रको सामाजिक उत्तरदायित्वको सिद्धान्तलाई सीआरआईले अन्य सञ्चारजगतका तुलनामा धेरै प्रयोग गरेको छ। मान्छेलाई सकारात्मक र उत्प्रेरणात्मक जानकारी दिएर नकारात्मक भाव हटाउने काम सीआरआईले गरेपछि यसको दीर्घकालीन असर प्रयोगकर्तामा देखिएको छ।

          प्रविधिको विकाससँगै सीआरआईले पनि अत्याधुनिक प्रविधि र उपकरणको प्रयोग गर्दै आएको कुरा सर्व विदितै छ। रेडियो प्रसारणमात्र नभई वेभसाइट, विच्याट र फेसबुकजस्ता लोकप्रिय सामाजिक सञ्जालमार्फत पनि आफ्ना श्रोतासम्म सीआरआई नेपाली सेवा पुगिरहेको छ। अबका दिनमा चीनको मानवअधिकार, आर्थिक विकास, चिनियाँ जीवनशैली, रहनसहन, सामाजिक सुरक्षा, राजनीतिक व्यवस्था, पूर्वाधार विकास, यातायात, पर्यटन, जलवायु, विज्ञान र प्रविधि, व्यापार, उद्योग आदिका बारेमा जानकारी लिनका लागि सीआरआई अथाह ज्ञानको सागर स्थापित भइसकेको छ।

          सीआरआई नेपाली सेवाले हरेक वर्ष कुनै एक विषयमा श्रोतासामु प्रतियोगिताको आयोजना गर्दै आएको छ। यसको मुख्य उद्देश्य चीन र चिनियाँका बारेमा धेरैभन्दा धेरै श्रोताले जानकारी प्राप्त गरुन् भन्ने हो। श्रोताले पनि रेडियो सुनेर चीनको यथार्थ र सत्यतथ्य जानकारीसँगै संसारमा कहाँ के भइरहेको छ जस्ता ताजा समाचार पनि सीआरआईबाट प्राप्त गरिरहेकाले ज्ञान, सीप, विवेक, बुद्धि र व्यक्तित्व विकास गरिरहेका छन्।

         सन् 1975 जुन २५ तारिख स्थापित सीआरआई नेपाली सेवाले सन् 2014 जुन 25 तारिखमा 39 वर्ष पूरा गरेको छ। विगत चार दशकको यात्रामा सीआरआई नेपाली सेवाले मूलभूत रुपमा नेपाली श्रोतालाई निम्नानुसार सेवा प्रदान गरेको छ।

1. नेपाल र चीनबीचको मैत्री सम्बन्धलाई जनस्तरमा विस्तार गर्ने

2. दुई देशबीचमा भाषिक, साहित्यिक तथा सांस्कृतिक आदानप्रदान गर्ने

3. चीनको समग्र परिचय प्रस्तुत गर्ने

4. चिनियाँ परराष्ट्र नीतिलाई आम नेपालीसामु परिचय गराउने

5. विश्वमा शान्ति, विकास, स्थिरतामा चीनले पुर्‍याउँदै आएको योगदानलाई नेपालीसम्म प्रस्तुत गर्ने

6. नेपालको विकासमा चीनले सकारात्मक सहयोग पुर्‍याउने

7. अशल छिमेकी मित्रराष्ट्रबीचको भावनालाई पारस्परिक वृद्धि गराउने

8. हिमाली क्षेत्रमा देखिएको विश्व जलवायु परिवर्तनको प्रभावमा नेपाल र चीनले जनस्तरमा संयुक्त पहल गर्ने

9. नेपालको पर्यटकीय क्षेत्रलाई आम चिनियाँसामु प्रचारप्रसार गर्ने

10. दुवै देशमा विविध क्षेत्रमा आदानप्रदान बढाउने