चीनको राज्य प्रशासनको विदेशी विशेषज्ञ सम्बन्धले नयाँ वर्षको अवसरमा चीनको छिन्ह्वा विश्वविद्यालयमा सन् 2015 जनवरी 7 तारिख बुधबार ओपेरा प्रदर्शनी गर्ने कार्यक्रम मिलाएको थियो। सो कार्यक्रममा चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियोका विभिन्न सेवामा कार्यरत विदेशी विशेषज्ञसँगै अन्य विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत विदेशी विशेषज्ञलाई निमन्त्रणा गरिएको थियो।
कार्यक्रमको निमन्त्रणा पाएर सहभागी हुने अवसर मलाई पनि मिल्यो। यसभन्दा अगाडि पनि मैले केही ओपेरा मन्चमा नै हेरेको थिएँ। त्यो बाहेक सीसीटीभीका चिनियाँ च्यानलहरुमा पनि ओपेरा हेरेको थिएँ। मेरो बुझाइमा ओपेरा हेर्नका लागि निकै ठूलो धैर्य चाहिन्छ। त्यसमाथि चिनियाँ संस्कृतिमाथि चासो राख्ने व्यक्तिका लागि मात्र ओपेरा स्वादिलो हुन्छ। परम्परागत पोशाक, मुटुसम्म पुग्ने वाद्यवादन अनि अभिनय र स्वरकलाका पारखीका लागि भने ओपेरा घन्टौँ हेरे पनि मनमोहक हुने गर्छ।
मैले पनि यसपटक ओपेरा हेर्न जानु अगाडि प्रदर्शन हुने ओपेराका बारेमा इन्टरनेटबाट जानकारी बटुलेको थिएँ। हामीलाई दिइएको निमन्त्रणापत्रमा पनि सो ओपेराको कथावस्तुका बारेमा छोटकरी परिचय दिइएको थियो।
चीनको एक हजार वर्ष अगाडिको कथाबस्तु बोकेको 'याङ परिवारका महिला जर्नेलहरु' शीर्षकको ओपेरा अत्यन्त साहसिक महिलाको प्रेरणादायी गीतिनाटक हो। शोकलाई शक्तिमा बदल्नुपर्छ र काम गर्दा आत्मविश्वास दरिलो बनाउनुपर्छ भन्ने महत्वपूर्ण सन्देश यो ओपेराले दिएको छ। चिनियाँ भाषा त्यसमाथि गीतिलयको संवाद हामी बिदेशीले बुझ्ने कुरै थिएन। तर मन्चको दायाँबायाँमा राखिएका साना पर्दामा अग्रेजी भाषामा सबटाइटल आइरहेको थियो। तर मेरो आँखाले ती वाक्य र अक्षर ठम्याउन सक्ने अवस्था भएन। सँगै रहेकी मेक्सिकोकी साथी कार्मिनले मलाई बेला बेलामा अर्थाएकाले मैले कथावस्तुलाई समग्रमा बुझ्न सफल भएँ।
निर्धारित समय साँझ साढे सातमा सुरु भएर झन्डै पौने एघारबजेसम्म ओपेरा हेर्दा थकाइ र दिक्दारीको महसुश भएन। तर हलबाट बाहिर निस्किएपछि सबवे नपाइएला कि भन्ने चिन्ता लागेको थियो। अन्ततः सबवे पनि पाइयो र आरामैसँग बासस्थानसम्म आउन सफल भइयो। ओपेराको कथावस्तु भने मनमस्तिष्कमा अमिट छाप परेर रहिरह्यो।
आफ्नो छोरा याङ चोङपावोको 50 औँ जन्मोत्सव मनाउने क्रममा सय वर्षकी आमा श थाइचुन प्रसन्न थिइन्। परिवारभित्र खुशीको माहोल थियो। जन्म दिन मनाइँदै गरेका याङ चोङपावो भने सीमा क्षेत्रको सुरक्षामा खटिएको थिए। उनी सेनामा जागिरे थिए। झिलिमिली घरमा जन्म दिनको रौनकलाई एउटा अत्यन्त दुःखद र पीडादायी समाचारले भताभुङ्ग बनायो। सीमा क्षेत्रमा अर्को देश सिसियाको राजाले आक्रमण गर्दा याङ चोङपावो मारिएको समाचार आयो।
सीसियाका राजाले शान्तिका लागि भन्दै याङ चोङपावोको मृत्युलाई नउछाल्न आग्रह गरे। सय वर्षकी आमा श थाइचुनले आफ्नो छोरो मारिएकोमा देखिएको पीडा र शोकलाई दबाएर आफ्नी बुहारी, नातिनी बुहारी र पनातिको नेतृत्व गर्दै राजालाई चुनौति दिइन्। श थाइचुनले शान्ति प्रस्तावलाई अस्वीकार गर्दै राजासँग आफ्नो छोराको हत्याको बदला युद्धबाट लिने प्रतिज्ञा गरिन्।
उनको कुरा सुनेर राजा खिसी गरेर हाँसे। एक सय वर्षे वृद्धाले कसरी युद्ध लड्न सक्छे भन्ने कुरामा कसैलाई पनि विश्वास थिएन। न त उनीहरुसँग सेना थियो न त हतियार नै। तर श थाइचुनले याङ परिवारमा सबैले युद्ध लडेको र सबै पुरुषहरु युद्धमा मरिसकेकाले अब हामी महिलाहरुले युद्ध लड्न आवश्यक छ भनेर आफ्ना बुहारी र नातिनी बुहारीलाई सम्झाइन्। उनीहरुसँग पुरुषका नाममा पनाति मात्र थियो।
त्यसपछि श थाइचुनले याङ परिवारमा महिला सेनाको दस्ताका रुपमा तालिम र युद्ध कौसल सिकाउन थालिन्। ओपेरामा महिला पात्र केन्द्रित बाहुल्य रहेकाले यसलाई 'फिमेल जनरल्स अफ द याङ फेमिली' अथार्त याङ परिवारका महिला जर्नेलहरु भनिएको हो।
सिसियाका राजाले पनि श थाइचुन र उनको नेतृत्वमा रहेका याङ परिवारका महिलाहरुलाई बन्दी बनाउनका लागि विभिन्न जालझेल गर्न थाले। राजाको सेनाले अप्ठेरो र भिरालो जमिनको सतहबाट याङ परिवारका महिला जर्नेललाई परास्त गर्ने आधार बनायो। उनीहरुले चिन्डोको झ्यालमा थुनेर तर्साउने र सजिलै परास्त गर्ने जाल बुनेको श थाइचुनले थाहा पाइन् र राजाको सेनालाई आकस्मिक रुपमा आक्रमण गर्नका लागि अत्यन्त विकट बाटो रोजिन्। अप्ठ्यारा चट्टानमाथि काठका फलेकहरु बिछ्याउँदै जङ्गलमा बाटो बनाएर उपत्यका प्रवेश गर्नका लागि उनीहरुले सेतो घोडालाई सहारा बनाए। सेतो घोडा सीमा क्षेत्रमा मारिएका याङ चोङपावोको थियो र त्यो घोडालाई युद्ध जित्ने प्रतीकको रुपमा लिइएको थियो। याङ परिवारको महिला जर्नेलको नेतृत्व याङ चोङपावोकी बिधवा मुकुइङले गरेकी थिइन्।
बिकट जङ्गलबाट उपत्यका प्रवेश गर्नका लागि याङ परिवारका महिला जर्नेललाई स्थानीय जडीबुटी सङ्कलकले बाटो देखाएका थिए। उनीहरुलाई सेतो घोडाले पनि सहयोग गरेको थियो। अन्ततः उनीहरुले सिसियाका राजामाथि आकस्मिक धावा बोले र युद्ध छेडे। आकस्मिक रुपमा धावा बोलेकाले सत्रु सेनाले कुनै पनि तयारी गर्न पाएन। तसर्थ उनीहरुलाई याङ परिवारका महिला जर्नेले पराजित गरेर र अतिक्रमण गरेको सीमाबाट लखेटेर आफ्नो मातृभूमिको रक्षा गर्न सफल भए।
अन्तमा युद्ध जितेको रौनकमा उनीहरु घर फर्किए। जुन रौनक र उमङ्ग सुरुमा याङ चोङपावोको 50औँ जन्मोत्सव मनाउने क्रममा देखिएको थियो। दर्शकलाई मनोरन्जन दिनका लागि ओपेरामा चिनियाँ परम्परागत एक्रोब्याटहरु प्रयोग भएका छन्। मन्चको सजावट र पृष्ठभूमिमा देखाइएको प्राकृतिक दृश्यावलोकनले पनि कथाबस्तुले दर्शकलाई तानिरहन्छ। एउटै मन्चमा शोकपूर्ण श्रद्धान्जली कार्यक्रम, विकट जङ्गको भूबनोट, युद्धक्षेत्र, पारिवारिक जमघट देखाउन सक्नु चिनियाँ विशेषता नै मान्नुपर्छ। मन्चकै छेउमा दर्शकले देख्ने ठाउँमा बसेका वाद्यवादकहरुको कला र कलाकारको स्वरको तारिफ ओपेराको सबैभन्दा उत्कृष्ट पक्ष हो। चिनियाँ ओपेरा त्यसमा पनि पैचिङ ओपेरामा स्वरलाई तानेर एकोहोरो रुपमा लामो समयसम्म मन्दबाट उच्चतिर र उच्चबाट मन्दतिर लान सक्नु सामान्य कलाकारका लागि सम्भव हुने कुरा होइन। कलाकारहरुले पर्दा खसेर मन्चको सजावटसँगै पोशाक परिवर्तन गर्नु र एकै छिनमा फरक भूमिकामा देखिनु पनि ओपेराको अत्यन्त सवल पक्ष हो।
फिमेल जनरल्स अफ द याङ फेमिली एक हजार वर्ष पुरानो चिनियाँ कथा हो। अनि यो कथालाई अभिनयद्वारा मन्चमा प्रस्तुत गर्ने काम चिनियाँ राष्ट्रिय पेकिङ ओपेरा कम्पनीले गर्दै आएको छ। सन् १९५५ जनवरी १ तारिख स्थापित यो कम्पनी चिनियाँ संस्कृति मन्त्रालयको प्रत्यक्ष अनुगमनमा रहेको छ। यस संस्थाबाट चीनमै ख्यातिप्राप्त पैचिङ ओपेराका कलाकारहरु उत्पादन भएका छन् र वर्षौँदेखि कलालाई पुस्तान्तरण गर्दै आएका छन्।
यस ओपेरामा एक हजार वर्ष अगाडिका महिला जर्नेलले लगाउने पोशाक तथा तत्कालीन राजाका पोशाकलाई कलात्मक रुपमा उतारिएको छ। महिलाहरुले लगाउने साजसज्जापूर्ण पोशाक अत्यन्त गहकिलो र चहकिलो छ जसले कलालाई सजीव बनाए पनि त्यो भारीले कलाकारको अभिनयलाई कष्टकर बनाएको छ भन्ने भेउ दर्शकले गर्नै सक्दैन। त्यस्तै टाउका माथि भएको भेडाको सिङजस्तै घुमेको चराको प्वाँखले पनि अभिनय र भागभङ्गीलाई थप उत्कृष्ट बनाएको छ र दर्शकले तालीको बाढीबाट कलाकारको प्रशंसा गर्न कन्जुस्याइँ गर्दैनन्।
परम्परागत युद्ध कौशलका रुपमा भाला, धनुकाँड, तरवार, खड्ग, जिम्न्याटिक्स, युद्धमा प्रयोग हुने झन्डा, छल्ने तरिका र अनुहारको हाउभाउले दर्शकलाई अङ्कुस लगाइरहन्छन्। चीनको हजारौँ वर्षदेखिको ओपेरा संस्कृति एक्काईसौँ शताब्दीमा पनि उत्तिकै जीवित छ।