कुनै व्यक्तित्वले भनेका छन्-चीन पुगेर लामो पर्खाल अर्थात् ग्रेटवालको आरोहण गर्न चुक्ने मानिस कायर हो, बहादुर होइन। यो चुनौतीपूर्ण उदगार कसले, कतिखेर, किन र कुन सन्दर्भमा प्रस्फूटित गरेको हो? अथवा यस प्रकारको अभिव्यक्ति कतै व्यक्त भएको हो वा मात्रै मेरो श्रुततरङ्गमा त्यत्तिकै तैरिरहेको हो? यसबारेमा आधिकारिक पुष्टी गर्न म सकिरहेको छैन। यदि कुनै महापुरुषले ग्रेटवाल चढ्नुलाई कुनै विदेशीको पुरुषार्थको रुपमा हौस्याउँछ भने मलाई पनि त्यसमा कुनै आपत्ति छैन किनकि मैले पनि त्यस दूर्जेय पर्खाललाई पार गरेको छु।

(लेखकको तस्वीर)

सन् 2013 सालको नोभेम्बर अन्तिम सातातिर सिआरआई ज्ञानविज्ञान प्रतियोगिताका दक्षिण एशियाली विजेताहरुसँगै ऐतिहासिक पर्खाल चढेपछि मैले पनि आफूलाई एक बहादुरको उपमा पहिरिदिएँ। किनकि धेरै मानिसले यो पर्खाल चढ्नुलाई सगरमाथा चढ्नुजस्तै सासहिक ठान्दा रहेछन्। त्यत्रो प्रसंशा कमाएको पर्खाल पार गरेपछि कसैमा आत्मविश्वासको पारो चढ्नु र उत्साहको उन्माद बढ्नु अस्वाभाविक पनि होइन। मलाई यस पर्खाल नाघ्नका लागि धेरै कुराहरुले कौतुहलता जगाइरहेका थिए, एक त मानिसहरु चीन भन्ने वित्तिकै ग्रेटवलको उपनाम दिने गर्दछन्। दोश्रो, मानव निर्मित विश्वका सात आश्चर्यमध्येको एक पनि हो। तेश्रो, अन्तरिक्षबाट पृथ्वीमा देखिने नगण्य मानव निर्मित वस्तुमा एक ग्रेटवाल हो। चौथो, राष्ट्रसंघीय युनेस्कोद्वारा सन् 1997 मा यस पर्खाललाई विश्वको धरोहरको रुपमा नामांकन गरिएको हो। यी बाहेक अन्य कुराहरुलाई मैले पनि त्यति महत्वपूर्ण सूचीमा राखेको छैन।

नोभेम्बर महिनाको चिस्सिंदो मौसम अनि पहाडी चुचुरामा ठोक्किनका लागि गहिरा समथर भूमिबाट हुँइकिएको चिसो बतासले त्यस दिन त्यहाँ पुग्ने सबैको सात्तो लिएको हुनुपर्छ। पर्खालका केही खुड्किला नाघ्न नपाउँदै हावाको गति बढ्दै जाँदा चिसोका अणुहरु पनि सङ्ग्रहित हुँदै गएका थिए। तर पनि चिसो र रन्किएको वायुलाई चुनौती दिन सबै वीरहरु तम्तयार देखिन्थे किनकि पर्खालको गेटमै प्रवेश शूल्क तिरिसकेपछि जो कोहीले शूल्क चुक्ता गर्नुपर्ने चुनौती पनि थियो। पहिलो पटक चीन आएका केही नौजवानहरुलाई आफ्नो भूमिमा चढेका पहाडहरु भन्दा यो मानवनिर्मित खुड्किलायुक्त पहाड कुनै असंभाव्य देखिएको थिएन। यही पैचिङ्गमा जन्मी हुर्किएका र हाम्रा लागि पथ प्रदर्शक बनेका सुन्दरीहरुलाई भने कठ्याङ्ग्रिदो बतासले हैरान पारेको देखिन्थ्यो। चिटिक्क पारेर कोरिएका कपालहरु छरपष्ट भएका थिए, ठिहिराहटले हातहरु बोधो बनाइरहेको देखिन्थ्यो अनि नाकबाट बग्दै गरेको पातलो सिँगान पुछ्ने ताकत पनि हराएको जस्तो देखिन्थ्यो। सुन्दरीहरु विरुप हुन थालेका थिए त्यो एक झोक्का चिसो हावामा। हाम्रा लागि त्यो एक स्वर्णिम अवसर थियो, मानिसहरुले बयान गर्ने गरेको काल्पनिक र मनोवैज्ञानिक त्रासदी पर्खाल पार गर्ने। त्यसैले हामीले कुनै झण्झट विना चुनौतीलाई आत्मसात गर्‍यौं र एकोहोरो पाइला नाप्दै गयौं अन्ततः यसको शिखरसम्म पुगेपछि चारैतिर दृष्टि लगायौं। त्यो चिसो हावाले निधारमा टल्किएका पसिनालाई बगाउन सकिरहेको थिएन, हामीले सन्तुष्टीको स्वाद लियौं र सिंहावलोकन गर्‍यौं चारैदिशामा उभिएका अन्य अजङ्गका पहाडहरुतिर हेरेर।

(सिआरआई नेपाली सेवाबाट विजेता श्रोता दीपक नेपाल र अन्य सहभागिहरु)

ग्रेटवाल-लामो पर्खालले आफ्नो स्थापनादेखि यहाँसम्म आइपुग्दा एक लामो इतिहासको साक्षी बनेर अभिएको छ। पाँचौ शताब्दीको पूर्वदेखि लिएर सोह्रौं शताब्दीको समय लगाएर निर्माण गरिएको यो पर्खालको मुख्य उद्देश्य सत्रुहरुको आक्रमणको ढाल बन्नु थियो। सुरुमा 64 सय किलोमिटर क्षेत्रफलमा रहेको यो पर्खालको विस्तृत क्षेत्रफल 67 सय किलोमिटर पुगेको थियो। यद्यपि आधिकारिक रुपमा चिनियाँ पुरातत्व सर्वेक्षण विभागले पर्खालका शाखा आदि जोडेर 8,851.8 किलोमिटर क्षेत्रफल निश्चित गरेको छ।

शताब्दी लामो विकास अवधिमा यस पर्खालले मिङ्ग राजवंशकालमा 20 देखि 30 लाख मानिसको भोग लिएको थियो भने यसको सुरक्षाकै खातिर 10 लाख मानिस तैनाथ गर्ने गरिएको भन्ने लेखहरुमा पाइन्छ।

इसापूर्वको आठौ शताब्दीदेखि चीनमा राज्य सुरक्षाका लागि भनेर पर्खाल बनाउने प्रचलन सुरु भएको थियो। यो क्रम अनेकन राजाहरुका पालामा निरन्तर रह्यो, त्यसरी पूर्व पश्चिम उत्तर दक्षिण आदि दिशाहरुबाट पर्खालले घेरेर एउटा चीन भन्ने देशको नक्सांशन गरिएको थियो। कालान्तरमा पर्खाल बन्ने र भत्किने क्रम जारी रह्यो, अन्ततः तीनै पर्खालहरुको अवशेष हालसम्म पनि छ जुन अहिले मानव निर्मित सम्पदाका रुपमा ख्यातिप्राप्त छ।

चीनको पवित्र र साहसिक ड्रागन जस्तै लामो पर्खाल पनि पहाडका शीरै शीर पूर्वको ल्याउनिङ्ग प्रान्तको यालु नदीदेखि पश्चिमको कान्सु प्रान्तको च्याउक्वानसम्म दौडिएको छ। यसरी यसको लम्बाइ 12,700 किलोमिटर पुगेको छ यद्यपि बीच बीचका टुक्रिएका भाग नजोड्दा यसको लम्बाइ आधा जति मात्रै पुग्नेछ।

लामो पर्खालको सामरिक, रणनैतिक तथा कुटिल भूमिका धेरै रहेको पाउन सकिन्छ। चीन भ्रमण गर्ने जो कोहीले यसको कुटिलता र सामरिक महत्वका केश्रा केलाउने हो भने यस पर्खाललाई विद्वान वा जाली कपटीको संज्ञा दिन छोड्ने छैन। पहिलो कुरा त यो पर्खाललाई चीन एकीकरणको सूत्रधार मानियो। छिङ्ग वंशका प्रथम सम्राट छिङ्ग श् ह्वाङ्गले दशौं वर्षसम्म लाखौं नागरिकलाई यसको निर्माणमा खटाए भने यसको निरन्तरता अन्य राजाहरुका पालामा पनि यथावत् रह्यो। छिङ्ग पछि मिङ्ग वंशकाल सन् 1368-1644 को अवधिमा धेरै भाग निर्मित भएको पर्खालको भाग नै हाल पर्यटकका लागि खुल्ला गरिएको भाग हो। त्यो भन्दा पनि देशलाई चारैतिरबाट पर्खालले घेरेर सत्रुहरुबाट जोगाउने, सत्रुहरुले आक्रमण गर्न लागेको सूचना एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा आगोको धुँवा जसरी फैलाउने एक अस्त्रका रुपमा चीनले यसलाई लिएको पाइन्छ।

यो पर्खाल चीनलाई अन्य मुलुकसँग जोड्ने अर्को सुत्रधार हो। किनभने कान्सु प्रान्तको च्याउक्वानमा पुगेपछि यसको यात्रा रेशमी मार्गतर्फ लम्किएको पाइन्छ। प्राचीन कालमा चीन र विश्व समुदायको सम्पर्क सूत्र नै रेशमी मार्ग थियो।

विभिन्न राजवंशकालमा निरन्तर बनिदैं गएका कारण यसको संरचनामा फेरवदल भएको पाइन्छ। चीनको शान्सी प्रान्तबाट पूर्व र पश्चिमतर्फको पर्खाल संरचनाको उचाइ र चौडाइमा भिन्नता छ भने शान्सीबाट पश्चिमतर्फको पर्खाल माटोद्वारा करीब 5.3 मिटर देखि पूर्वी भाग 7.5 मिटरको उचाइमा बनाइएको छ। भनिन्छ कि पूर्वी भागलाई धेरै चौडा पारेर पकाइएका इँटा र आयातार ढुङ्गा समिश्रण गरिएको छ।

यो पर्खाल सुरक्षा रणनीति अन्तर्गत तयार पारिएको थियो। युद्ध, आक्रमण र सुरक्षाका सिद्धान्तबाट उत्प्रेरित यस पर्खालका केही सय मिटरका अन्तरमा अग्ला कोठाजस्ता छाइएका भाग बनाइएका छन्। त्यहाँ भित्र स साना प्वालहरु छन जसबाट सत्रुको गतिविधि नियालेर आक्रमणको तयारी तथा प्रतिरक्षा गर्ने गरिन्थ्यो। सत्रुका गतिविधि नियाल्ने र सोही अनुरुप युद्ध रणनीति तयार पार्न काममा पर्खालले ठूलो भूमिका निर्वाह गरेको छ।

यो पर्खाल धार्मिक पनि छ। पर्खालको पूर्वदेखि यात्रा सुरु गर्‍यो भने चुओङ्गक्वान प्रवेशद्वार पुग्दा धेरै धार्मिक अनुभूति पाउन सकिन्छ। सन् 1345 निर्मित यो पर्खाल हालको राजधानी पैचिङ्गबाट 50 किलोमिटर उत्तरपश्चिममा पर्दछ। त्यहाँ ठाउँ ठाउँमा ढोकाहरुमा बुद्धका राजा महाराजाका अलावा शाक्यमुनि बुद्धका आकृति, बुद्धसूत्रहरु खोपिएका छन्। ती सूत्रहरु संस्कृत, तिब्बती, मङ्गोलियन, युगुर, चिनियाँ आदि भाषामा खोपिएका छन् जसले यो पर्खालले धार्मिक आस्थालाई पनि बोकेको देख्न सकिन्छ विशेषतः बौद्ध धार्मिक मूल्यमान्यता पर्खालले अङ्गीकार गरेकाले पर्खाल आरोहीले कम्तीमा शान्तिको उत्प्रेरणा पाउन सक्नेछ।

इतिहासको एउटा कालखण्ड बोकेको लामो पर्खालका बारेमा कत्तिले कथा, कविता र उपन्यास लेखे होलान्, कत्तिले गीत, सँगीत र विद्यावारिधि पाए होलान् तर पनि यसले विश्वभरका मानिसका मनमा एक गहिरो छाप छोडेको छ सदा सदाका लागि। हुन त लामो पर्खाल चढ्न पैचिङ्ग नै आउनुपर्छ भन्ने छैन। यसले चीनका धेरै क्षेत्र छोएपनि यसको महत्ता पैचिङ्गमै देखिन्छ, यसको संरक्षित स्तरीय आकृति पनि पैचिङ्गमै कुँदिएको छ। अन्यत्र धेरै ठाउँमा संरचनाहरु भताभुङ्ग वा अवशेषका रुपमा मात्रै रहेकाले पैचिङ्गमा आउने देशका उच्चपदस्थ अधिकारीदेखि सर्वसाधारणको गन्तव्य पैचिङ्गकै ग्रेटवालमा आकर्षित हुने गरेको हो।

(ज्ञान विज्ञान प्रतियोगिताका दक्षिण एशियाली विजेता श्रोताहरुका साथमा लेखक)

ऐतिहासिक पर्खालले चिनियाँ गौरवलाई उजागर गरेको छ। कुनै पनि विदेशी चीनमा आएपछि आफ्नो स्मृतिमा कोर्न चाहने चिनियाँ मौलिकतामध्ये एक लामो पर्खाल पनि हुनुपर्छ। त्यसका अलावा यसले व्यापारिक तथा पर्यटन प्रवर्दनमा योगदान गरी आर्थिक समृद्धिमा पनि भूमिका खेल्दै गएको छ। लामो पर्खाल कुँदिएका हस्तकलाका सामग्री, लत्ता कपडा, सम्झना चिनो, खेलौना आदि संसारभरि पुगेका छन् जसबाट सिङ्गो चीनको महिमा फैलिएको छ भने आर्थिक उन्नतिको माध्यम पनि बन्दै गएको स्पष्टै हुन्छ।