नेपालीहरुको दशैँजस्तै चिनियाँहरुको वसन्त चाड चीनमा लोकप्रिय छ। दशैँमा टाढा टाढा पुगेका नेपालीहरु आफन्तसँग भेटघाट गर्नका लागि घरमा फर्कन्छन्। यतिबेला नेपालमा यात्रा गर्नेको निकै भीड लाग्ने गर्छ। सरकारी तथा निजी क्षेत्रको विदाको अवधि पनि लामो हुन्छ। दशैँ हिन्दू विशेषको चाड भए पनि यसको सामाजिक र आर्थिक प्रभाव भने नेपालभरि नै लागू भएको हुन्छ। नेपालमा दशैँको प्रभावजस्तै चीनमा वसन्त चाडको प्रभाव व्यापक रुपमा पर्छ।

        नेपालमा जस्तो चीनमा धेरै सार्वजनिक विदाहरु हुँदैन। त्यसकारण वसन्त चाडमा सरकारी बिदा तीन दिनको भए पनि शनिबार आइतबार मिलाएर एक हप्ताभन्दा बढीको विदा दिने प्रचलन छ। अनि विभिन्न स्थानमा काम गर्ने कामदारहरुले आफूले पाउने बिदालाई सन्चित गरेर यही वसन्त चाडको समयमा लिने गर्छन्।

        चीन बसाइको डेढ वर्ष नहुँदै मैले दुई वसन्त चाड प्रत्यक्ष रुपमा मनाउन पाएँ। पहिले नेपालमा हुँदा वसन्त चाडको बारेमा विभिन्न पत्रपित्रका, इन्टरनेट, सीआरआई, सीसीटीभी र अन्य सञ्चार माध्यमबाट थाहा पाएको थिएँ। अहिले प्रत्यक्ष रुपमा वसन्त चाड मनाउन पाउँदाको केही अनुभवलाई समेटेर यो लेख प्रस्तुत गरेको छु।

कसरी मनाइन्छ वसन्त चाड

        वसन्त चाडमा सडक, गल्ली, घर, बजार, कार्यालय, विद्यालय, कलकारखाना सबैतिर लालटिन (रातो गोलाकार सजावतमा भित्रपट्टि बत्ती बालिने सामग्री) र भाग्यशाली गाँठो (रातो धागोबाट बनाइएको कलात्मक गाँठो)ले सजाइएको हुन्छ। चिनियाँहरु यो चाडमा रातो लुगा लगाउँछन् र रातै सजावतले घर सिगाँर्छन्। हप्तादिनसम्म निरन्तर रुपमा पटका पड्काउनु र आतसवाजी गर्नु पनि चिनियाँ परम्परा हो। सरकारले वातावरण प्रदूषण हुने भनेर पटका नपड्काउन गरेको आग्रहलाई गम्भीर रुपमा नलिए पनि सरकारी तथ्याङ्कले भने विगतमाभन्दा पटका पड्काउने दर कम भएको छ। घरघरमा आउने पाहुना र आफन्तले पटकाका कार्टुन कार्टुन कोसेली लिएर आउने गर्छन्। नयाँ वर्षको मुख्य दिनको अगिल्लो दिनमा बजारमा मुख्य बिक्री हुने वस्तु नै पटका हो। सन् 2014 को तुलनामा सन् 2015 मा बीस प्रतिशतले पटका बिक्रीमा कमी आएको विभिन्न चिनियाँ सञ्चार माध्यमहरुले उल्लेख गरेका छन्।

        वातावरण प्रदूषण गराउने मुख्य कारक तत्व मानिएको पटका नपट्काउन चीन सरकारले बारम्बार आग्रह गर्दै आएको छ। तसर्थ केही सामाजिक संघसंस्थाहरुले पनि जनचेतना फैलाउनका लागि पटका नपट्काउने अभियान सञ्चालन गर्दै आएका छन्। पैचिङ नगरपालिकाले सन् 2015 को वसन्त चाडमा पटका बिक्री गर्ने सीमित ठाउँ तोकेको थियो। जसमा सहरभरि जम्मा 942 वटा यस्ता ठाउँहरु थिए जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा सयवटा घटाइएको छ। नयाँ वर्षको अघिल्लो रातभरि नै पटका पट्काइन्छ। सहरभरि आतसवाजीले रातभर पटकका हल्ला सुनिन्छ भने आकास नै उज्यालो भएको हुन्छ। भोलिपल्ट रातभरको पटकका वारुद, धुवाँ र प्रदूषणले आकास तुवाँलोले ढाकेको हुन्छ।

        वसन्त चाडका अवसरमा ठाउँ ठाउँमा विभिन्न मेलाहरुको आयोजना गरिएको हुन्छ। सार्वजनिक पार्कहरुमा मानिसहरुको घुइँचो छिचोल्न नसक्ने खालको हुन्छ। विभिन्न सांस्कृतिक कार्यक्रम, सर्कस, जादु, खेलहरु, एक्रोब्याटिक, प्रदर्शनी र प्रतियोगिताहरु आयोजना हुने गर्छन्। यसका साथै चिनियाँ ओपेरा, सिंह नृत्य र लौरीखुट्टी नृत्यको पनि प्रदर्शन गरिन्छ। चिनियाँहरुको वसन्त चाडको खर्च वर्षभरिको एक तिहाइ हुने भएकाले पनि यो चाड अत्यन्त खर्चिलो हुन्छ। यो अवधिमा व्यावसायिक केन्द्रदेखि कतिपय साना बजारहरु बन्द रहन्छन् भने ठूला बजारमा चाहिँ किनमेलको घुइँचो लाग्ने गर्छ।

  वसन्त चाड र चिनियाँ अन्धविश्वास

        नयाँ वर्षको अघिल्लो दिनदेखि एक साता मनाइने वसन्त चाडको परम्परागत मान्यता र अन्धविश्वास पनि घतलाग्दो छ। चिनियाँ चन्द्रमासको पात्रोअनुसार वर्षको अन्तिम दिनलाई छु सी भनिन्छ। यो रात बत्ती निभाउनुहुँदैन र चाँडै सुत्नु पनि हुँदैन। नयाँ वर्षको स्वागत गर्नका लागि घरपरिवारका सबै व्यक्तिहरु रातको 12 बजेसम्म जाग्राम बसेका हुन्छ। यो साँझ कचौरा, प्लेट, कप फुटाइयो भने त्यसलाई सबैभन्दा ठूलो अपसगुन मानिन्छ। अनि भुलेर पनि कुनै व्यक्तिलाई गाली गर्ने अथवा हप्काउने गर्नु हुँदैन। विशेष गरी बालबच्चालाई गाली गर्नु हुँदैन भन्ने विश्वास रहेको छ। यो दिन घरमा बडारकुँडार गर्ने र घरको फोहोर बाहिर फाल्ने गर्न पनि निशेध गरिएको हुन्छ। फोहोरसँगै नयाँ वर्षका लागि साँचिएको धनसम्पत्ति पनि फ्याँकिन्छ भन्ने विश्वास चिनियाँमा रहेको हुन्छ।

        चिनियाँहरुको नयाँ वर्षको पहिलो दिन घर सार्नुहुँदैन। बिरामी भए पनि डाक्टरलाई देखाउनु हुँदैन। लुगाकपडा र सिरकका खोल तथा बेड कभर धुनु हुँदैन। कपाल काट्नुहुँदैन। कुराकानीका क्रममा कसैसँग पनि मृत्यु, रोग, प्रकोपका प्रसङ्ग उक्काउनु हुँदैन। यसो गरेमा वर्षभरि नै यस्तै समस्याका विषयहरु थोपरिने भएकाले राम्रा र शुभ कुराका विषयमा मात्र गफ गर्ने चिनियाँ परिपाटीमा कायम छ। अनि यो दिन रुनु पनि हुँदैन। अनि अर्को अनौठो कुरा नयाँ वर्षको पहिलो दिन विहे गरेर घर गएकी छोरी माइतिघरमा आउनु हुँदैन।

        नयाँ वर्षको दोस्रो दिन वाह गरेकी छोरीले कोसेली र उपहार लिएर माइतिघर आउने चलन छ। त्यसैगरी तेस्रो दिनमा कोही पनि घरबाहिर जानुहुँदैन र आफ्ना साथीहरुलाई पनि घरमा भेट्न निमन्त्रणा गर्नुहुँदैन। चौथो दिनमा परिवारका सदस्यहरुले घरमा बसेर रमाइलो गर्छन् र पाँचौं दिनमा सबैजनाले एक हप्तादेखिको फोहोर सफा गर्ने, घर बढारकुढार गर्ने काम गर्छन्। छैटौँ दिनमा साथीहरुसँग भेटघाट गर्ने, साथीहरुकोमा जाने र आफ्नो घरमा पनि निमन्त्रणा गर्ने अनि बजार गएर किनमेल गर्ने गर्छन्। वसन्त चाडको अन्तिम दिन अथवा नयाँ वर्षको सातौँ दिन पनि सक्केसम्म घर बाहिर जानु हुँदैन भन्ने विश्वास छ।

        वसन्त चाडको एक हप्ताभरि धारिलो हतियारहरु चलाउनु हुँदैन, मारकाट गर्नुहुँदैन। जनावर मार्नाले घरमा प्रकोप उत्पन्न हुने संभावना हुन्छ। तर मासु नभइ नहुने चिनियाँहरुले एक हप्ता अगाडि नै मासु किनेर फ्रिजमा राख्ने गर्छन्। उनीहरुले बजारबाट किनेर ल्याएको मासुलाई टुक्रा गर्न पनि नहुने भएकाले सबै हात हतियार लुकाएर राखेका हुन्छन्। कपाल काट्ने कैचीदेखि नङ काट्ने नेलकट पनि यो अवधिमा चलाउन पाइन्न।

        वसन्त चाडका अवसरमा परिवार भेला भएर खाइने सबैभन्दा लोकप्रिय खानेकुरा 'चिआवो च' हो। यो एक प्रकारको मम हो तर पानीमा डुबाएर पकाउने गरिन्छ। वसन्त चाडमा पानीकमलको बियाँ खायो भने छोरा जन्मिन्छ भन्ने विश्वास छ। तर ताजा र सेतो तोफु खाइँदैन किनभने त्यो बेला यस्तो तोफुलाई दुर्भाग्य र मृत्युको प्रतीक मानिन्छ।

        वसन्त चाडदेखि नयाँ वर्ष सुरु हुने भएकाले जुन वर्ष सुरु हुन्छ त्यो वर्ष जन्मिएको व्यक्तिको लागि महत्वपूर्ण मानिन्छ। उदाहरणका लागि सन् 2015 को वसन्त चाड घोडा वर्षलाई बिदा गरेर भेडा वर्ष सुरु भएको हो। त्यसकारण भेडा वर्षमा जन्मिएका व्यक्तिहरुका लागि यो वसन्त चाडको निकै ठूलो भूमिका छ। भेडा वर्षमा जन्मिएकाहरुले वसन्त चाडमा भित्री पोशाक रातो रङको लगाउनु पर्ने चलन छ। यसो भएमा शुभ र सुस्वास्थ्य हुने जनविश्वास रहेको छ। पुरुषले लगाउने अन्डरवेयर र महिलाले लगाउने ब्रा तथा पेन्टी रातो रङको हुनुपर्ने चलनले राताभित्री पोशाकको व्यापार पनि यो समयमा धेरै हुने गरेको छ।

वसन्त चाडमा सार्वजनिक यातायात

        लामो समयदेखि परिवारबाट टाढा रहेका चिनियाँहरुका लागि भेट गर्ने अवसर पनि वसन्त चाड नै हो। औपचारिक रुपमा एक साताको बिदा भए पनि वसन्त चाड सुरु हुनुभन्दा केही अगाडिदेखि चालीस दिनसम्म चिनियाँहरुको यात्रा जारी रहन्छ। यो अवधिलाई चीनमा 'छुनयुन' भनिन्छ र यो अवधिमा चीनमा हवाइ टिकट र रेलको टिकट महङ्गो र प्राप्त गर्न धेरै कठिन हुन्छ। वसन्त चाडको समयमा चीनभरि यात्रा गर्ने मानवसागर चिताइ नसक्नुको हुन्छ। वसन्त चाडको चिनियाँको यात्रा नै संसारको सबैभन्दा ठूलो मानव आवतजावत हो। गत वर्षको वसन्त चाडको समयमा चीनमा विभिन्न सवारी साधन गरेर यात्रा गर्ने यात्रीको संख्या 3 अर्ब 65 करोड 20 लाख थियो। जम्मा एक अर्ब 37 करोड जनसंख्या भएको चीनमा वसन्त चाडका बेला सरदर हरेक नागरिकले तीनपटक यात्रा गर्छन्। सन् 2014 को वसन्त चाडमा सडक यातायात प्रयोग गर्ने चिनियाँको संख्या 3 अर्ब 30 करोड थियो भने रेलमार्गबाट यात्रा गर्ने चिनियाँको संख्या 26 करोड 60 लाख थियो। त्यसैगरी हवाइ मार्गबाट यात्रा गर्नेहरुको संख्या 4 करोड 40 लाख र पानीजहाजबाट यात्रा गर्नेको संख्या 4 करोड 20 लाख थियो।

        सन् 1984 को वसन्त चाडको अवधिमा यात्रा गर्ने चिनियाँको संख्या 50 करोड थियो। दस वर्षपछि सन् 1994 मा यो संख्या दोब्बर वृद्धि भएर एक अर्ब पुग्यो। त्यसैगरी सन् 2006 मा दुई अर्ब र सन् 2012 मा 3 अर्ब पुगेको थियो।

        यो वर्ष अर्थात् सन् 2015 को वसन्त चाडमा यात्रा गर्ने चिनियाँको संख्या 3 अर्ब 85 करोडको हाराहारीमा पुग्ने अनुमान चीन सरकारले गरेको छ र त्यही अनुसार तयारी पनि गरेको छ। गतवर्षको तुलनामा चिनियाँ रेलवे सेवाले यसपटक दस प्रतिशत सेवा तालिका थप गरेको थियो भने हवाइ सेवाहरुले पनि सोही अनुसार उडान थप गरेको थिए।

सुनसान पैचिङ

        जसरी दशैँको बेला काठमाडौँमा बसोबास गर्ने बाहिरका मान्छेहरु घर गएकाले काठमाडौँ उपत्यका सुनसान हुने गर्छ त्यसैगरी वसन्त चाडको समयमा पैचिङ पनि सुनसान हुने गर्छ। अन्य समयमा घन्टौँ जाम हुने सार्वजनिक सवारी साधनहरु पातलो रुपमा चलेका हुन्छन् र चाँडै गन्तव्यमा पुग्न सकिन्छ। पैचिङ बाहिरबाट आएका सबै व्यक्तिहरु आफ्ना घरमा वसन्त चाड मनाउन जाने नै भए त्यसमाथि पैचिङमै बसोबास गर्ने व्यक्तिहरु पनि बिदा मनाउनका लागि विभिन्न ठाउँको भ्रमणमा निस्कन्छन्। त्यसकारण सवारी साधनको लाम लाग्ने सडकमा चिलिङ बिलिङ सीमित सवारी साधन मात्र देख्न सकिन्छ। सधैँ भीड लाग्ने रेष्टुरेन्टहरु पनि खुला हुन्छन्। सानातिना रेष्टुरेन्टहरु त वसन्त चाडको अवधिमा बन्द नै गरिएका पनि हुन्छन्। वसन्त चाडको अवसरमा मेला लागेका खास खास पार्कहरुमा मात्र मानिसहरुको घुइँचो लाग्ने गर्छ।

        सन् 2015 फेब्रुअरी 18 तारिख पैचिङको मौसम छ्याङ्ग खुलेको थियो। पैचिङबाट बिरलै देखिने निलो आकाश र चहकिलो घाममा रमाउँदै म सहरको मुख्य भागमा रहेको साथीको कोठामा गएको थिएँ। नेपाली दूताबासमा कार्यरत उत्तम घिमिरेको कोठामा हामी नेपाली केही परिवारका साथीहरु भेला भएर तास खेलेर चिनियाँ नयाँ वर्ष मनाउने निर्णय गरेका थियौँ। छावोयाङ जिल्लामा कोमाओदेखि नजिकै पर्ने भएकाले यो क्षेत्र मुख्य सहरी क्षेत्र थियो। हामीले तास खेल्दै पटका पट्काएको रमाइलो लियौँ। अनि रातको ठीक 12 बजे हामी पनि बाहिर निस्किएर दिउँसो किनेको केही पटका पट्कायौँ।

        त्यसपछि तास खेल्दा खेल्दै बिहान छ्याङ्ग उज्यालो भयो र हामी साढे छमा उत्तमजीको घरबाट बिदा भएर प्रकाश अधिकारी, उपेन्द्र बराल र म बाटो लाग्यौँ। निद्रा लागेकाले प्रकाशजीको कोठामा गएर केहिबेर सुतियो। तर बिहानैदेखि पटका पट्काउने क्रमले सुत्न पाइएन। साढे छ बजे सुतेको म साढे आठ पनि नभइकन उठेर किताब पढ्न थालेँ। अनि बार बजेसम्म प्रकाशको कोठामा बसेर म ती थान पार्कतिर वसन्त चाडको रौनकता हेर्न प्रस्थान गरेँ।

ती थान पार्कको मेला

        सन् 2015 को वसन्त चाड चीनमा बसेर मैले प्रत्यक्ष रुपमा मनाएको दोस्रो वसन्त चाड हो। सन् सन् 2014 को वसन्त चाडको समयमा पनि म पैचिङमै थिएँ। त्यतिबेला पनि म वसन्त चाडका अवसरमा पैचिङमा आयोजित मुख्य मेलाहरुमध्ये सबैभन्दा ठूलो मेला लामा मन्दिरको उत्तरतिर रहेको ती थान अर्थात् धर्तिको पूजा गर्ने पार्कमा गएको थिएँ। यसैगरी यो वर्ष अर्थात् सन् 2015 मा पनि ती थान पार्कमा गएँ।

        अघिल्लो दिनको त्यो सफा पैचिङको आकास भोलिपल्ट नयाँ वर्षको पहिलो दिनमै धुम्म थियो। यसबाट सजिलै अन्जाद लगाउन सकिन्थ्यो कि रातभरको पटकाको धमाकाले प्रदूषण उच्च छ। प्रकाशजीको कोठाबाट म बस चढेर ती थान पार्क गएँ। तुवाँलोले ढाकेको समयमा अत्यधिक चिसो बढिरहेको थियो। गत वर्षजस्तो रमाइलो थिएन। किनभने म गत वर्षको वसन्त चाडको समयमा पनि त्यहाँ पुगेको थिएँ। मेलामा प्रायजसो पसलमा भेडाका चिन्ह भएका सामानहरु बेच्न राखिएका थिए। गत वर्ष घोडाका चिन्ह अङ्कित सामान भएजस्तै यो वर्ष भेडाका चिन्ह अङ्कित सामानले भेडा वर्ष सुरु भयो भन्ने उद्घोष गरिरहेका थिए। दस युआनको टिकट काटेर भित्र पस्नासाथ भेडाको मूर्ति सजाएर राखिएको स्थानमा फोटो खिच्नेहरुको निकै भीड थियो। पार्कभरि विभिन्न खेलहरुका स्टल थिए। बन्दुकले बेलुन फुटाउने, बास्केट बल जालीमा पसाउने, विभिन्न रिङ र बलहरु निर्दिष्ट स्थानमा पुर्‍याउने, बोतल ढाल्ने, लगायतका हजारौँको संख्यामा खेलका स्टलहरु थिए। रमाइलो कुरा त के थियो भने पाँच अथवा दस युआन तिरेर खेलिने त्यस्ता खेल जितियो भने नगद पैसा नदिएर विभिन्न खेलौना अथवा पुतली दिने चलन रहेछ। अनि ती पुतलीहरु प्रायस सिलाइ उद्रिएका अथवा ड्यामेजहरु थिए। एकातिर मानिसलाई पैसामा खेलाउने अनि स्टोरमा रहेका ड्यामेज सामान पनि बेचिन काइदाको उपाय चिनियाँहरुल लागू गरिरहेका थिए। हुनत यस्ता खेलहरु वयस्कहरुका लागि भन्दा पनि बालबालिकाहरुका लागि थिए। अभिभावकले पैसा तिरिदिन्थे अनि बालबालिकाहरु रमाइलो गरिरहेका थिए।

         पार्कमा रङ्गीचङ्गी पोशाक लगाएका सामान बेच्ने व्यक्तिदेखि रथमा राखेर घुमाउने भरियासम्मको व्यवसाय राम्रै चलेको थियो। मेला हेर्दा हेर्दै तीन बजेतिर हिँउपानी परेपछि धेरै मानिसहरु घरतिर हिँड्न थालेँ। चिसोले हात गंग्रिएर केही नसमाउने भएको थियो भने हुसुसु हिउँ पर्दा शरीर नै कक्रेर त्यतै प्राणान्त होला जस्तो लागेकाले म पनि पार्कबाट निस्किएँ।