नेपाल पर्यटन बोर्ड तथा नाटाको संयोजनमा गत चैत्र 29 देखि बैशाख 6 सम्म चीनका मुख्य चारवटा सहरमा नेपाली पर्यटन प्रवर्द्धन कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ। बेइजिङ, ह्वाङचाउ, सांघाई र छन्दूमा भएको नेपाली पर्यटन प्रवर्द्धन कार्यक्रमले नेपालमा उल्लेख्य रुपमा चिनियाँ पर्यटक बढाउने अपेक्षा गरिएको छ।

विदेश भ्रमण गर्ने पर्यटकहरुमा विश्वमै चिनियाँ पहिलो नम्बरमा आउँछन्। अनि सबैभन्दा धेरै पैसा खर्च गर्ने पर्यटकमा पनि चिनियाँ नै रहेका छन्। केही वर्ष अगाडि नेपाल राष्ट्र बैकले गरेको सर्वेक्षणमा पनि नेपालमा सबैभन्दा धेरै पैसा खर्च गर्ने पर्यटकमा चिनियाँहरु नै रहेका छन्।

चिनियाँ पर्यटन अनुसन्धान संस्थाका अनुसार सन् 2015 मा 12 करोड चिनियाँले विदेशको भ्रमण गरेका छन्। अघिल्लो वर्ष सन् 2014 को तुलनामा यो संख्या 12 प्रतिशतले वृद्धि भएको हो। विदेश भ्रमण गर्ने चिनियाँ पर्यटकले सन् 2015 मा मात्र एक खर्ब चार अर्ब 50 करोड अमेरिकी डलर खर्च गरेका छन्। यो खर्च पनि अघिल्लो वर्षको तुलनामा 16.7 प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। इन्डोनेसिया र नेपालमा गएको भूकम्प र दक्षिण कोरियामा देखिएको मार्स संक्रमणले विदेश भ्रमण गर्ने चिनियाँ पर्यटक केही घटेको पनि उक्त संस्थाले उल्लेख गरेको छ।

चिनियाँ पर्यटकका लागि दक्षिण कोरियासबैभन्दा लोकप्रिय गन्तव्य हो। त्यसपछि थाइल्याण्ड र जापान क्रमशः दोस्रो र तेस्रो स्थानमा आउँछन्। युरोपेली मुलुकमा चिनियाँ पर्यटकका लागि जर्मनी सबैभन्दा रुचाइएको गन्तव्य हो। चीन र जापानबीचमा तनावपूर्ण सम्बन्ध रहँदै आएपनि धेरै चिनियाँले घुम्न चाहने ठाउँमा जापान छनोट हुँदै आएको छ।

विदेश भ्रमण गर्ने चिनियाँ पर्यटकमा 64 प्रतिशत महिला रहेका छन्। पुरुषको तुलनामा महिलाहरुले किनमेल बढी गर्ने भएकाले पनि चिनियाँ पर्यटकको खर्च उच्च रहेको हो। त्यसैगरी चीनको क्वाङतोङ प्रान्तबाट सबैभन्दा धेरै विदेश भ्रमणमा जाने गर्छन् भने चच्याङ र सांघाई क्रमशः दोस्रो र तेस्रो स्थानमा रहेका छन्।

नेपालसँग उत्तरी सीमा जोडिएको चीनको तिब्बत स्वायत्त प्रदेशको मुख्य आयश्रोत पर्यटन सेवा एउटा रहेको छ। तिब्बत पर्यटकका लागि सन् 1984 देखि मात्र खुला भएको हो। तिब्बतको पर्यटन ब्युरोका अनुसार 33 लाख जनसंख्या भएको तिब्बतले पर्यटन व्यवसायबाट कूल गार्हस्थ उत्पादनमा 20 प्रतिशत सङ्कलन गर्दछ र 11 प्रतिशत जनसंख्यालाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिएको छ। तिब्बतले सन् 2015 मा एक करोड 50 लाख पर्यटक भित्र्याएर 3 अर्ब डलर आम्दानी गरेको छ। सन् 2020 सम्ममा वार्षिक दुई करोड पर्यटक तिब्बतमा पुर्‍याउने लक्ष्य राखेको छ। चाइना डेलीका अनुसार तिब्बत भ्रमण गर्ने पर्यटकहरुमध्ये 5 प्रतिशत अर्थात् साढे सात लाख विदेशी पर्यटक रहेका छन्। तिब्बत भ्रमण गर्ने पर्यटकमध्ये 31 लाख 50 हजारले हवाइ मार्ग प्रयोग गरेका छन् भने बाँकी सवा करोडभन्दा बढीले रेलमार्ग प्रयोग गरेका छन्।

छिङहाइ तिब्बत रेलवे सेवा सन् 2006 देखि संचालनमा आएको हो। यसको निर्माणमा 4 अर्ब 20 करोड डलर लगानी भएको थियो। अहिले ल्हासाबाट सिगाच्छे पुगिसकेको रेल आगामी चार वर्षभित्रमा नेपालको सीमा केरुङ पुग्नेछ। रेलवे सेवाको विस्तारसँगै तिब्बतमा अत्यधिक रुपमा पर्यटक बढिरहेका छन्।

तिब्बत पुगेका पर्यटकमध्ये दस प्रतिशतलाई मात्र पनि नेपालले तान्ने हो भने वार्षिक 15 लाख पर्यटक नेपाल भित्रिन सक्छन्। त्यसैगरी विदेश भ्रमण गर्ने 12 करोड चिनियाँ पर्यटकमध्ये एक प्रतिशतलाई मात्र पनि नेपालले आकर्षित गर्ने हो भने वार्षिक 12 लाख चिनियाँ पर्यटक नेपाल भित्रिनेछन्। नेपाल पर्यटन बोर्डको तथ्याङ्क अनुसार अहिले वार्षिक एक लाख 25 हजार चिनियाँ पर्यटकले नेपालको भ्रमण गर्छन्।

चिनियाँ पर्यटकका लागि नेपालको सौन्दर्यसँगै सांस्कृतिक सम्बन्ध पनि प्रमुख रहेको छ। चिनियाँ बौद्धधर्मीहरुले लुम्बिनीलाई प्रमुख गन्तव्य बनाउने गरेका छन्। चीनको तिब्बत बाहेक छिङहाई, सिचुवान र युन्नान प्रान्तमा पनि प्रश्वस्त बौद्धधर्मावलम्बी तिब्बती जातिको बसोबास रहेको छ। यी चारवटा प्रान्तलाई लुम्बिनीसम्म जोड्ने बुद्ध सर्किट बनाएर पनि नेपालको पर्यटन विकास गर्न सकिन्छ। त्यसो त चीनमा तावो धर्मपछि बौद्ध धर्म मान्नेहरुको संख्या दोस्रोमा पर्छ। सांस्कृतिक चासोसँगै नेपालसँगको घनिष्ट सम्बन्ध र पछिल्लो समय विस्तार हुँदै आएको नेपाल र चीन आर्थिक सम्बन्धले पनि चिनियाँ पर्यटकलाई नेपालले तान्न थालेको छ।

अन्य देशका पर्यटकको तुलनामा चिनियाँ पर्यटकको नेपाल बसाइ छोटो हुने गरेको छ। चिनियाँ पर्यटकहरु सोखिन खालका हुने र उनीहरु ट्रेकिङ जानमा त्यति रुचि राख्दैनन्। तर पछिल्लो समय नेपाल भ्रमण गर्ने चिनियाँ पर्यटकको बानीमा परिवर्तन आउन थालेको छ। र्‍याफ्टिङ र प्याराग्ल्याइडिङ हुँदै अब अन्नपूर्ण क्षेत्रमा उनीहरु ट्रेकिङ जान थालेका छन्। नेपालले पूर्वाधार बनाएर चिनियाँ पर्यटकको नेपाल बसाइलाई लम्ब्याउन सक्नुपर्छ।

नेपालको चीनसँग हवाइ सन्जाल बढिरहेको छ। नेपालले चिनियाँ पर्यटकका लागि निशुल्क भिसा दिन थालेको छ। चिनियाँ रेल केरुङ पुगेपछि नेपाल भ्रमण गर्ने चिनियाँ पर्यटकमा बाढी नै आउने छ। चीनले पहिलेदेखि नै पोखरामा महावाणिज्यदूताबास खोल्न प्रयास गर्नु र चिनियाँ सहयोगमै पोखरामा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको विमानस्थल निर्माण सुरु हुनुले पोखरामा चिनियाँ पर्यटकको संख्या व्यापक वृद्धि हुने कुरामा कसैको दुई मत छैन। आशातीत रुपमा बृद्धि हुने चिनियाँ पर्यटकको तुलनामा नेपालले गर्नु पर्ने तयारीमा अहिलेदेखि नै सुरु नभएमा थेग्न हम्मे पर्नेछ।

चिनियाँ पर्यटकका लागि तयार गर्नुपर्ने पूर्वाधारमा चिनियाँ भाषाका दोभाषे, चिनियाँ भाषामा सूचना सामग्री, चिनियाँ खाना तथा रेष्टुराँहरु, बसोबासका लागि स्तरीय होटल, सुरक्षा व्यवस्था, स्थानीय यातायातको व्यवस्था, स्वास्थ्य सेवा र अन्य आकस्मिक सेवा हुन्। यी पूर्वाधारहरु सरकार र निजी क्षेत्रको संयुक्त प्रयासले मात्र पूरा हुन सक्छन्।

नेपालको पर्यटन क्षेत्रलाई विकास गर्ने स्वायत्त निकाय नेपाल पर्यटन बोर्डले धेरै काम गर्न सक्छ। तर हरेक कामको पछाडि अख्तियारको छायाँ देख्न थालेपछि त्यहाँका अधिकारीहरु पनि सुरक्षित तबरले जागिर खाएर समय बिताउन बाध्य छन्। बोर्डले चिनियाँ भाषामा वेभसाइट बनाउने घोषणा गरेको लामो समय भयो तर अहिलेसम्म चिनियाँ भाषामा दख्खल भएको कर्मचारी नियुक्ति गरेर काम गर्न सकेको छैन। अब नेपाल पर्यटन बोर्डले मात्र होइन नेपालका सबैजस्तो तारो होटलले चिनियाँ भाषामा वेभसाइट बनाएमा राम्रो व्यवसाय गर्ने निश्चित छ।

चिनियाँ रेल नेपाली सिमासम्म पुग्ने र पोखरामा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको विमानस्थलको निर्माणपछि नेपाल भ्रमण गर्ने चिनियाँ पर्यटक स्वतः बढ्छन् भनेर ढुक्क हुने छैन। नेपालले प्रभावकारी कदम चाल्ने हो भने एक वा दुई वर्षभित्रमै नेपाल भ्रमण गर्ने चिनियाँ पर्यटकको संख्यालाई उल्लेख्य रुपमा बढाउन सक्छ। त्यसका लागि नेपालमा पूर्वाधार निर्माणसँगै चिनियाँ बजारमा नेपालले आक्रामक प्रचारप्रसार गर्नुपर्छ। एकाध पर्यटन मेलामा भाग सहभागी भएर व्यवसायीबीचमा छलफल गर्दा केही संख्या त बढाउन सकिन्छ तर त्यहाँ भएको खर्चको अनुपातमा त्यति प्रभावकारी देखिँदैन।

अहिले पनि धेरै चिनियाँहरुलाई नेपाल भ्रमण गर्दा भिसा शुल्क तिर्नु पर्दैन भन्ने कुरा थाहा छैन। कतिपयलाई त भगवान गौतम बुद्धको जन्मस्थल नेपाल हो भन्ने पनि जानकारी छैन। यस्ता दुविधा चिर्नका लागि नेपालले चिनियाँ भाषामा छोटा छोटा डकुमेन्ट्रीहरु बनाएर चिनियाँ उपभोक्तासम्म पुग्नुपर्छ। चिनियाँ केन्द्रीय टेलिभिजन सीसीटीभीका चिनियाँ च्यानल र विभिन्न प्रान्तका स्थानीय टेलिभिजनबाट नेपालका त्यस्ता प्रवर्द्धनात्मक सामग्री प्रसारण गर्न सकिन्छ। पोखराको सौन्दर्य, र्‍याफ्टिङ, प्याराग्ल्याइडिङ, बन्जीजम्पिङ, ट्रेकिङका दृश्य समेटेर चिनियाँ भाषामा केही मिनेटका श्रव्यदृश्य सामग्री बनाउने र ती सामग्रीलाई चिनियाँ संचारमाध्यममा प्रसारण गर्नुपर्छ। गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी हेर्नलाई तपाईंले भिसा शुल्क तिर्नु पर्दैन भन्ने सन्देश राखेर प्रसारण गर्ने हो भने थुप्रै चिनियाँ नेपाल भ्रमण गर्न लालायित हुन्छन्। विदेश भ्रमणका सोखिन चिनियाँलाई नजिकैको सुन्दर देश नेपाल सस्तो, सुरक्षित र उपयुक्त छ भन्ने कुरामा उनीहरुलाई विश्वस्त बनाउन सक्नुपर्छ। अधिकांश चिनियाँ संचार माध्यममा चीन सरकारको प्रत्यक्ष नियन्त्रण हुने हुनाले नेपाल सरकारले निशुल्क रुपमा अथवा सस्तोमा नेपालका सामग्री प्रसारण गरिदिन चीन सरकारसँग लविङ गर्न सक्छ।

नेपाली श्रव्यदृश्यका सामग्री चिनियाँ उपभोक्तासम्म पुर्‍याउने अर्को विकल्प चिनियाँ सामाजिक सन्जाल र माइक्रोब्लगहरु हुन्। नेपालले विभिन्न माध्यमबाट विच्याट, क्वूक्वू, वाइपो जस्ता चिनियाँ सामाजिक सन्जाललाई प्रयोग गर्न सक्छ। यी सामाजिक सन्जालहरु चीनमा अत्यधिक लोकप्रिय छन्। यसपछि नेपालका विभिन्न होटलहरुले चिनियाँ ट्राभल्स व्यवस्थापक अनलाइनहरु सी ट्रिप, छ्वीनार जस्ता कम्पनीसँग सहकार्य गरेर प्याकेजहरु बेच्न सक्छन् र आफ्ना उत्पादनको विज्ञापन पनि गराउन सक्छन्।

यसका साथै नेपाललाई माया गर्ने चिनियाँ व्यक्ति तथा सेलिब्रेटीलाई पनि प्रयोग गर्न सक्छ। नेपालले ली चानलाई चीनका लागि पर्यटन दूतका रुपमा नियुक्त गरेको छ। नेपाल पर्यटन बोर्डको सिफारिसमा नेपालको पर्यटन तथा संस्कृति मन्त्रालयले केही महिना अगाडि चीनका लागि पर्यटन दूत नियुक्त गरेको हो। उनी नेपालका लागि पूर्व चिनियाँ राजदूत ली त प्यावोकी छोरी हुन्। ली त प्यावो सन् 1987 देखि 1991 सम्म नेपालका लागि राजदूत थिए। उनी अहिले पनि चीन नेपाल सम्बन्ध विस्तारमा विभिन्न गैर सरकारी संस्थामार्फत सकृय छन्।

भूकम्पपछि नेपाल भ्रमणमा गएकी आमी चोउले नेपालको बारेमा राम्रो प्रचार गरेकी थिइन्। उनले वाइपो (चिनियाँ ट्विटर)मा नेपालको पर्यटन र संस्कृतिको बारेमा लेखेको कुरालाई चिनियाँहरुले निकै मन पराएका थिए र नेपाल भ्रमण गर्ने मनसाय व्यक्त गरेका थिए। आमी चोउलाई वाइपोमा पछ्याउनेहरु लाखौँ चिनियाँहरु छन्। ली चान र आमी चोउ जस्तै अन्य थुप्रै चिनियाँले नेपालको पर्यटन क्षेत्रलाई चीनमा प्रसार गर्नमा सहयोग गर्न सक्छन्।

नेपालमा चिनियाँ पर्यटकको व्यापक संभावना छ। पछिल्लो समयमा त नेपाली पर्यटन बजार अफ सिजन हुँदा पनि चिनियाँ पर्यटकले धानेको छ। तर पूर्वाधारको तयारी चाहिँ नगन्य देखिन्छ। उल्लिखित कुरामा नेपालले राम्रो तयारी गर्ने हो भने नेपाली पर्यटन व्यवसायको कायापलट हुनेछ।

साभारः कान्तिपुर दैनिक 2073 बैशाख 28 गते (2016 मे 10) मंगलबार।