नेपाल र चीनबीचको सम्बन्ध युगौँ पुरानो छ। दुई देशबीचको सांस्कृतिक सम्बन्धमा मन्जुश्री, भृकुटी, अरनिको जस्ता सांस्कृतिक दूतले दुईदेशबीचको सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउने काम गरेका छन्। चीनबाट गएका मन्जुश्रीले चोभारको गल्छी काटेर तालको पानी बाहिर पठाई काठमाडौँ उत्पत्यकामा बस्ती बसाएको इतिहास छ। नेपाली राजकुमारी भृकुटीले तत्कालीन तिब्बती सम्राट स्रोङचङ गम्पोसित बिबाह गरेर नेपाली संस्कृति र परम्परालाई चीनमा पुर्‍याएकी थिइन्। सात सय वर्ष अगाडि नेपाली कालीगढ अरनिको चीनमा तहल्कै पिटेका थिए। चिनियाँ युवतीसँग बिहे गरेर चीनमै घरजम गरेका अरनिको कहिल्यै नेपाल फर्किएनन्।

एक्काइसौँ शताब्दीमा चीनमा पढ्न आएका थुप्रै नेपालीले चिनियाँ युवतीसँग लगनगाँठो कसेका छन्। समयको विस्तारसँगै चिनियाँ युवती विहे गर्ने नेपाली युवाको संख्यामा विस्तार हुँदै गएको छ। दुई देशबीचका नागरिकको बिबाहले आपसी सांस्कृतिक सम्बन्धलाई अझै मजबुत र घनिष्ट बनाएको छ। चिनियाँ युवती बिहे गरेर चीनतिरै बसिरहेका केही प्रतिनिधि जोडीको फरक अनुभव यस प्रकार रहेको छ।

दुवैतिर दाइजोको आशा

सन् १९८३ मा छात्रवृत्ति पाएर बेइजिङमा पढ्न आएका १९ वर्षे युवा जीव गुरागाईंको चिनियाँ युवतीसँगको लगनगाँठोको सम्बन्ध निकै रोचक छ। बेइजिङमा एक वर्ष पढेर नानचिङ विज्ञान तथा प्रविधि विश्वविद्यालयबाट स्नातक गरेपछि सन् १९८९ मा विश्वमा ऊर्जा उद्योगको लागि उत्पादित वस्तु तथा सेवा प्रदान गर्ने सबैभन्दा ठूलो अन्तर्देशीय कम्पनी हालिबर्टनमा जागिर खान थाले। त्यहाँ काम गर्दै गर्दा उनको परिचय याङ म्याउसँग भयो। उनी पनि त्यही कम्पनीमा काम गर्थिन्। याङ र जीव एउटै कम्पनीमा पाँच वर्षसँगै काम गर्दा एक अर्कालाई माया गर्न थालिसकेका थिए।

याङले अमेरिका गएर कानुन पढ्ने इच्छा राखिन्। जीव र याङ बेइजिङबाट अमेरिका उडे। पहिले जीव चीनमा अतिथि थिए भने बेइजिङकै याङ जीवलाई प्रवासी मान्थिन्। अमेरिका पुगेपछि उनीहरु दुवैजना प्रवासी बने। उनीहरुबीचको माया चाहिँ अझै झाँगिएर मनभित्र बसिसकेको थियो। अमेरिकामै उनीहरुले बिहे गर्ने टुङ्गो गरे।

जीव र याङले बिहे गर्ने टुङ्गो गर्दा दुवैको परिवारले स्वीकृति दिएको थिएन। जीवलाई आमाले चिनियाँ केटी बिहे नगर्न भन्नु भएको थियो। जीवका बुबा आमा निकै धार्मिक बाहुन परिवारका भएकाले उनीहरु कुखुराको मासु पनि खाँदैन थिए। त्यस्तो परिवारमा गाईको मासु खाने चिनियाँ युवतीलाई बुहारी स्वीकार्न गार्‍है थियो। जीवकी आमा त चिनियाँ केटी बिहे गर्ने कुरा सुनेर धेरै दिनसम्म रुनु भएको जीव बताउँछन्। यता याङका बुबा आमाले पनि विदेशीसँग बिहे नगर्ने भनेका थिए। अन्ततः जीव र याङको प्रेमको जित भयो। उनीहरुले आफ्ना अभिभावकलाई सहमति गराए।

बिहे गर्ने टुङ्गो गरेपछि दुवैजनाका परिवारमा अचम्मको सोचाइ रहेको उनीहरुले थाहा पाए। जीवका बुबाआमा सोच्थे 'अब बिदेशी बुहारीले अब टन्नै दाइजो ल्याउने भई।' यता याङका चिनियाँ बुबा आमाले पनि अब छोरीले विदेशी ज्वाइँबाट टन्नै दाइजो ल्याउने भई।'

चीनमा नेपालको भन्दा उल्टो प्रचलन रहेको छ। बिहे गर्दा बेहुलापट्टिबाट बेहुलीका बुबाआमालाई थुप्रै धनसम्पत्ति दिनुपर्छ। दाइजो आउने भनेर दुवै परिवार मख्ख थिए। दुवैतिरबाट दाइजो सून्य हुने कुरा चाहिँ जीव र याङलाई मात्र थाहा थियो। उनीहरुले सन् १९९८ मा दाइजोको आदानप्रदान नगरीकन अमेरिकामा बिहे गरे। उनीहरु सन् २००५ मा अमेरिका छोडेर चीनमा बस्न थाले। सन् २०१३ सम्म चीनमा बसेर उनीहरु फेरि अमेरिका फर्किए। अहिले उनीहरु अमेरिका र चीन आउजाउ गरिरहन्छन्। त्यसो त जीवले आफ्नी श्रीमतीलाई नेपाल लगेर परिवारसँग चीनजान पनि गराएका छन्। उनीहरुका दुई छोरा छन्। जीवको मातृभाषा नेपाली हो। याङ म्याउको मातृभाषा चिनियाँ हो। उनीहरु अंग्रेजी र चिनियाँ दुवै भाषा बोल्छन्। उनीहरुका छोरा चाहिँ न नेपाली जान्दछन् न त चिनियाँ नै। उनीहरु अंग्रेजी बोल्छन्। अहिले जीवको परिवारमा नेपाली र चिनियाँ संस्कृतिसँगै अमेरिकी संस्कृति पनि हुर्किरहेको छ।

चीनमै राम्रो छ भविष्य

१८ वर्ष अगाडि थिएनचिन मेडिकल युनिर्भरसिटीमा एमबीबीएस गर्न आएका काठमाडौँका सुबर्ण डंगोलले चीनमै बिहे गरेर यतै घरजम गरिन्छ भन्ने कहिल्यै सोचेका थिएनन्। बीस वर्ष पुग्दा नपुग्दै उनी आफ्नै खर्चमा डाक्टरी पढ्न आए। थिएनचिनमा एमबीबीएस पढ्दा पढ्दै उनले स्थानीय होटलमा फिटनेसमा काम पनि गर्न थाले। झन्डै तीस जनाको समूहमा रहेका नेपालीहरुले एमबीबीएस सकेपछि कोही एमडी गर्न थाले भने कोही नेपाल गएर अस्पतालतिर काम गर्न थाले। सुबर्ण चाहिँ बेइजिङ आएर एउटा अमेरिकी फिटनेस कम्पनीमा जागिर खानका लागि अन्तर्वार्ता दिन तयार भए। उनीसँग पहिले नै फिटनेसमा काम गरेको दुई वर्षको अनुभव पनि थियो। सो अमेरिकी कम्पनीले बेइजिङ बाहिर ल्यावोनिङ प्रान्तमा उनलाई जागिरमा पठायो।

एक्लो व्यक्ति उनी जता जान पनि तयार थिए। सन् २००३ मा अमेरिकी फिटनेस कम्पनीमा जागिर खान ल्यावोनिङ पुगेका सुबर्ण त्यहाँबाट तीन वर्षपछि फर्कदा एक्लै फर्किएनन्। उनले एकजना चिनियाँ युवती श तानफिङ पनि लिएर फर्किए। उनीहरुबीचमा सन् २००७ मा बेइजिङमा बिबाह भयो।

डंगोलले सन् २००६ देखि २०१२ सम्म बेइजिङमै फिटनेस कम्पनीमा काम गरे। उनकी श्रीमती चाहिँ रियलस्टेट कम्पनीमा काम गर्थिन्। सन् २०१२ देखि डंगोल परिवारले नेपाली मूर्ति तथा थाङ्का लगायतका नेपाली हस्तकलाका सामग्रीको पसल नेपाल क्राफ्ट संचालन गर्दै आएका छन्। उनको पसलमा निकै महङ्गा नेपाली मूर्ति र थाङ्काहरु रहेका छन्।

सन् १९८० पछि जन्मिएकी श तानफिङ आमा बुबाकी एक्ली सन्तान थिइन्। ल्यावोनिङ प्रान्तको सदरमुकाम शन्याङमा घर स्थायी घर भए पनि यतिबेला उनका सासूससुरा बेइजिङमा डंगोलसँगै बस्ने गर्छन्। डंगोल दम्पतिकी पाँच वर्षकी छोरी शिर्षा छन्। उनकी श्रीमती अहिलेसम्म ७ चोटि नेपाल गएकी छन् भने छोरी तीनपटक गएकी छन्। उनकी छोरी नेपाल गएको बेला रमाइलो मान्छिन्। डंगोल परिवारका आफन्तका साना नानीहरुसँग खेल्न पाउँदा उनी औधी रमाउँछिन्। विगत ३५ वर्षसम्म चलेको चीनको एक सन्तानको नीतिले गर्दा चीनमा बालबालिकाहरुले आफ्ना काका，ठूलो बुबा，मामा अथवा फुपुको छोराछोरी जस्ता आफन्त बालबच्चा देख्न पाउँदैनन्। बुबा आमा अथवा बाजेबोजुसँग मात्र खेलेर हुर्किएकी डंगोलकी छोरी नेपाल जाँदा आफ्नै उमेर समूहका आफन्तहरुको माहोलमा रमाउने गर्दछिन्। त्यसो त डंगोलकी श्रीमतीले पनि आलु कसरी फल्छ，साग कसरी टिप्ने, दूध कसरी दुहिन्छ जस्ता कुरा पनि थाहा थिएन। शान्याङ र बेइजिङ सहरी क्षेत्रमा हुर्केकी उनले पनि नेपालमा गएर यस्ता कुराहरु प्रत्यक्ष देखिन्। चितवन गएर उनकी छोरीले गैँडा छुँदा त उनीकी आमालाई टिभी हेरेजस्तो लागेको थियो रे।

चीनमा बढी खाना अर्डर गर्ने र फाल्ने प्रचलन भए पनि नेपालमा खाना फाल्ने चलन छैन। डंगोलकी श्रीमती र सासूले नेपालबाट यो कुरा सिकेका छन्। उनकी सासू र श्रीमतीले नेपाल गएर अनुभव गरेको अर्को कुरा नेपालीहरुको निस्फिक्री हाँसो पनि हो। चिनियाँहरु सधैँ तनाव र दवावमा हुन्छन्। उनीहरुको हाँसो पनि कृतिम हुने गर्छ। तर नेपालीहरु युवापुस्तादेखि वृद्धवृद्धाहरु पनि खुलस्त हाँस्छन्। उनीहरुमा तनाव हुँदैन। उनीहरुले नेपालीहरुको हाँसो देखेर धेरै दिनसम्म अचम्म मानेका थिए।

चिनियाँ वसन्त चाडमा पारिवारिक जमघटका लागि डंगोल ससुराली परिवारसँगै ल्यावोनिङ जाने गर्छन्। चिनियाँहरुको संस्कृति अनुसार भेटघाटमा गएको बेला विभिन्न उपहार र कोसेली अनिवार्य लानुपर्छ। बिबाह लगायतका उत्सवमा जाँदा अनिवार्य रुपमा रातो खाममा हालेर पैसा दिनुपर्छ।

डाक्टरी पढ्न चीन आएका सुवर्ण डंगोल चिनियाँ युवतीसँग बिहे गरेर यतै व्यापार गरिरहेका छन्। भविष्यमा चीनमै बस्ने उनको सोचाइ रहेको छ। उनी भन्छन् 'नेपाल छोडेको लामो समय भइसक्यो। चिकित्सा क्षेत्रमा फर्कन पनि अब मन छैन। बरु चीनमै राम्रो भविष्य देखेको छु ।'

सम्धी मेलो गरेकै छैन

झट्ट भेट्दा उनलाई कसैले पनि नेपाली भन्दैन। यसै पनि नेपालका राई, लिम्बू, गुरुङ तथा मगर जातिहरु चिनियाँ जस्तै देखिन्छन्। चिम्सा आँखा बाटुलो अनुहार त्यसमाथि उनी त चीनमा बसेको दुई दसक भइसक्यो। उनको अनुहारमा चिनियाँको जस्तै पहेँलोपन देखिन थालेको छ। संखुवासभाका डा विकास राईलाई नेपालीले पनि चिनियाँ भन्ठान्छन्। उनको चिनियाँ उच्चारण चाहिँ बेइजिङको भन्दा अलिक फरक छ। उनको चिनियाँ उच्चारण सुनेर बेइजिङबासीले उनलाई सोध्छन् 'तपाईं चीनको दक्षिणभेगबाट आउनु भएको हो?'

काटिकुटी चिनियाँजस्तै देखिने विकास राईको जन्म चीनकै हङकङमा भएको हो। लाहुरे परिवारका विकासले हङकङमै कक्षा सातसम्म पढेर नेपाल गए र लिटलएन्जेल्स स्कुलबाट एसएलसी उत्तीर्ण गरे। उनले काठमाडौँ विश्वविद्यालयबाट आइएस्सी पढे। उनले त्यतिबेला कम्प्युटर साइन्स अथवा सफ्टवेयर पढ्ने बिचार गरेका थिए। उनकी फुपू विना राईले जनसंख्या विषयमा चीन गएर पिएचडी गरेकी थिइन्। उनै फूपुले विकासलाई चीनमा गएर मेडिकल साइन्स पढ्न उत्प्रेरित गरिन्।

विकास सन् १९९७ मा चीनको हनान प्रान्तमा आएर एक वर्ष चिनियाँ भाषा पढेर र बेइजिङको नजिकै रहेको थिआनचिन विश्वविद्यालयमा चिकित्साशास्त्र अध्ययन थाले। उनले सन् २००३ मा थिआनचिन विश्वविद्यालयबाट एमबीबीएस सके र तुरुन्तै एमडी गर्न थाले। एमबीबीएस उनले आफ्नै खर्चमा पढेको भए पनि एमडी चाहिँ चीन सरकारले दिने छात्रवृत्तिमा अध्ययन गरे। सन् २००६ मा एमडी गरेर नेपालको बीर अस्पतालमा चार वर्ष काम गरे।

उनी सन् २०१० पिएचडी गर्न थिआनचिन विश्वविद्यालयमा आए। सन् २०१३ मा पिएचडी सकेर उनी बेइजिङको युनाइटेड फेमिली हेल्थ केयर अस्पतालमा काम गर्न थाले। यो अस्पताल १९९७ मा अमेरिकीले प्रसूति अस्पतालका रुपमा स्थापना गरेका थिए। अहिले यो अस्पताल पूर्णतः निजी हो र बेइजिङका ख्यातिप्राप्त अस्पतालमध्ये एक हो। अहिले यसमा चिनियाँ र अमेरिकीहरुको लगानी रहेको छ। अहिले ६० जना विदेशी डाक्टरहरु छन् भने २ सयमन्दा बढी चिनियाँ डाक्टरहरु छन्। विकास राई पेटको क्यान्सरसम्बन्धी शल्यक्रिया विशेषज्ञ हुन्।

एमबीबीएस गर्दाताका नै सन् २००० मा बिकासको एकजना चिनियाँ युवती चाङ चियानसँग भेट भयो। ती चिनियाँ युवती एउटा निजी कम्पनीमा काम गर्दै थिइन्। उनीहरुबीचको मित्रता घनिष्ट हुँदै गएर प्रेममा परिणत भयो। विद्यार्थी त्यो पनि आफैँ शुल्क तिरेर पढिरहेका विकासले आफ्नो खुट्टामा उभिएपछि मात्र बिहे गर्ने सोचाइ बनाएका थिए। उनीहरुको प्रेम एक दसकसम्म

फैलिइरह्यो। सन् २०१० मा पिएचडी गर्न आउँदा मात्र विकासले बिहे गरे। विकास र चाङले पहिले चीनको थिआनचिनमा चिनियाँ परम्परा अनुसार बिहे गरे र पछि नेपाल गएर फेरि नेपाली परम्परा अनुसार बिहे गरे।

विदेशीसँग बिहे गरेका कतिपय नेपालीले 'मैले त बिदेशीसँग बिहे गरेँ मलाई त कुनै समस्या छैन' भन्ने गरेका थिए। तर, फरक देशका मान्छेहरु औपचारिक रुपमा बिबाह बन्धनमा बाँधिनु निकै जटिल रहेको विकासको अनुभव छ। संस्कृति फरक, भाषा फरक, भूगोल फरक, राजनीतिक प्रणाली फरक अनि सोचाइ र भावना नै फरक। त्यही भएर विकास र उनकी प्रेमिकाले एक अर्कालाई राम्ररी चिन्न र आफ्ना परिवारमा समन्वय गर्न १० वर्ष लगाए।

बिहे गर्न अगाडि नै उनले आफ्नी प्रेमिकालाई धेरैपटक नेपाल घुमाएका थिए। उनी बीर अस्पतालमा कार्यरत हुँदा पनि चीनबाट उनकी प्रेमिका उनलाई भेट्न नेपाल गइरहन्थिन्। विकासकी आमा हुनुहुन्न। उनका बुबा र उनकी श्रीमतीका बुबाआमाबीचमा अहिलेसम्म भेट भएकै छैन। किनभने उनले आफ्ना सासूससुरालाई अहिलेसम्म नेपाल घुमाएकै छैनन्। विकास भन्छन् 'अहिलेसम्म सम्धिमेलो गरेकै छैन।' सासू ससुरालाई नेपाल नघुमाए पनि केही दिनको बिदा मनाउन चार वर्षीय छोरी सिरी राई चिनियाँ नाम चाङ सी रुई लिएर विकास र चाङ चियान दम्पति नेपाल पुगिहाल्छन्।

देश भाषा र संस्कृति फरक रहे पनि कतिपय रहनसहन र चालचलन मिल्दोजुल्दो रहेको विकासको अनुभव छ। विकासकी सासूका दाइभाइ दिदी बहिनीहरु सातजना छन्। अहिले ती सातजनाबाट फैलिएका परिवारका सदस्यहरुको लहरो निकै ठूलो छ। चिनियाँ बसन्त चाडदेखि आफन्तको जन्मोत्सव बिबाह लगायतका शुभकार्यमा सबैजना भेला हुने प्रचलन छ। यो प्रचलन ठ्याक्कै नेपालकै जस्तो रहेको विकास राई बताउँछन्। तर ससुरातिर चाहिँ सानो परिवार भएकाले धेरै आफन्तहरु छैनन्।

विकास राई आफ्नो विशेषज्ञ ज्ञान नेपाललाई दिन चाहन्छन्। आफूले पढे अनुसारको काम र अवसर पाएमा उनी नेपाल जान चाहेको बताउँछन्। अहिले उनले नेपालमा पाउने सुविधाभन्दा कयौँ गुणा बढी सुविधा चीनमा पाइरहेका छन्। विकास भन्छन् 'सबै कुरा पैसा मात्र होइन। आफ्नो माटोका लागि पनि केही गर्ने रहर छ।'

साभारः कान्तिपुर कोसेली। २०७४ साउन १४ गते तदनुसार २०१७ जुलाई २९ तारिख शनिबार।