आफ्ना उत्पादन निर्यात गरेर विश्व बजारलार्इ कब्जामा लिँदै गरेको चीनले पहिलोपटक आयात व्यापार मेला अर्थात् 'इम्पोर्ट एक्स्पो' आयोजना गर्दैछ। यही कात्तकि १९ देखि २४ गतेसम्म शाङ्हार्इमा चीनले विशाल आयात व्यापार मेलाको आयोजना गर्न लागेको हो।

जुनसुकै मुलुकले सामान्यत: निर्यात मेलाको आयोजना गर्दछ। आफ्ना उत्पादन बेचेर विदेशी मुद्रा आर्जन गर्नु हरेक देशको अभिलाषा हुन्छ। निर्यात् मेला मात्र भन्दा अन्य देशले कम चासो देखाउने हुनाले आयात निर्यात मेला भने पनि आयोजकले मुख्य रुपमा आफ्ना उत्पादन बेच्ने रणनीति लिएको हुन्छ। चीनले दक्षिणपश्चिम सहर खुन्मिङमा आयोजना गर्ने चीन दक्षिण एसिया एक्स्पो र सन् २०१० मा आयोजित शाङ्हार्इ एक्स्पोको मुख्य उद्देश्य पनि चिनियाँ सामानलार्इ अन्य देशमा बेच्ने रहेको थियो। ती मेलाको नतिजा हेर्दा पनि उल्लिखित कुरालार्इ पुष्टि गर्दछ। मेलाको समग्र कारोबारको ८० प्रतिशत चिनियाँ निर्यातले ओटगेको थियो। तर यसपटक चीनले विशुद्ध आयात मेलाको आयोजना गर्दैछ। चिनियाँ संचारमाध्यमका अनुसार यस प्रकारको आयात मेला विश्वमा यो नै पहिलो हो।

चीनले मुख्यगरी विश्वका १६४ देशसँग व्यापार गर्दै आएको छ। चीनसँग व्यापार गर्ने अधिकांश मुलुक व्यापार घाटामा छन्। अर्थात् चीनले व्यापार गर्ने अधिकांश मुलुकबाट नाफा कमाउने गर्दछ। तसर्थ चीनसँग विश्वकै सबैभन्दा ठूलो मात्रामा विदेशी मुद्राको संचिति रहेको छ। चीनले सन् १९७८ देखि सुधार र खुलाबजार अँगालेको हो। विगत चार दसकको चीनको समग्र आयात निर्यात तालिकालार्इ हेर्दा सन् १९७८ देखि १९८५ सम्म मात्र चीनको व्यापार घाटा बेहोरेको छ। सन् १९८५ पछि सन् १९९३ मा एकपटक चीनले व्यापार घाटा बेहोरेको थियो भने त्यसपछि क्रमश: चीनको व्यापार नाफा चुलिँदै गएको देखिन्छ।

विश्व व्यापारबाट चीनले मात्र नाफा कमाउने परिपाटीले साझेदार मुलुकले चीनसँग गुनासो पोख्नु स्वाभाविक हो। व्यापार घाटाकै कारणले अमेरिकाले पछिल्लो समय चिनियाँ सामग्रीमाथि चर्को भन्सार असुल्न थालेपछि चीन र अमेरिकाबीचमा देखा परेको व्यापारिक भिडन्त अझै साम्य बनेको छैन। यही परिवेशमा चीनले विगत केही वर्षदेखि व्यापार साझेदार मुलुकहरुलार्इ आफ्ना उत्पादन चीनमा बेच्नका लागि प्रोत्साहित गर्दै आएको छ। चीनले बोल्दै आएको कुरालार्इ व्यवहारमा उतार्नका लागि शाङ्हार्इमा यही कात्तकि १९ देखि २४ सम्म आयात व्यापार मेला आयोजना गर्न लागेको हो। यो व्यापार मेलामा चीनका सरकारी तथा निजी ठूला आयातकर्ता कम्पनी विभिन्न देशसँग उत्पादन खरिद गरी चिनियाँ बजारमा पुर्‍याउने तयारीमा जुटेका छन्। साँच्चै भन्ने हो भने यो एक प्रकारको अनौठो चिनियाँ नीति हो जहाँ चीनले विश्वलार्इ आफ्ना उत्पादन चीनमा बेच्न आव्हान गरिरहेको छ।

शाङ्हार्इ आयात मेलामा उद्योगव्यवसाय र वाणिज्य प्रदर्शनी गर्नका लागि विश्वका १ सय ३० भन्दा बढी मुलुक र क्षेत्रका २ हजार ८ सयभन्दा बढी व्यवसायबाट १ लाख ५० हजारभन्दा बढी व्यापारीहरु सहभागी हुँदैछन्। विश्वका निर्यातकर्ताहरु आफ्ना उत्पादनका विभिन्न विज्ञापनको तामझामका साथ शाङ्हार्इमा भेला हुँदैछन्। एक अर्ब ३९ करोडभन्दा बढी जनसंख्या भएको चीनमा जीवनस्तरको सुधारसँगै क्रयशक्ति पनि अग्लिँदैछ। कतिपय चिनियाँले विदेशी ब्राण्डका उत्पादनको उपभोग गर्ने बानी बसेको छ र धन्याढ्य चिनियाँको संख्या अन्य सामान्य मुलुकको जनसंख्याभन्दा बढी रहेको छ। यस्तो अवस्थामा बजार बुझेका विश्वका विभिन्न उत्पादकहरुका लागि शाङ्हार्इ आयात मेला उज्यालो भविष्य हुनसक्छ।

आयात मेलाको आयोजना गरेर चीनले विश्वलार्इ अर्को कोणबाट आफूतिर तान्न खोजेको छ। निर्यात व्यापारबाट विश्वको कुनाकुनामा पुगेको चीन विश्वका उत्पादनलार्इ आफ्नो देशमा आकर्षित गरेर विश्वमा फैलिएको आफ्नो आर्थिक वर्चश्वलार्इ अझै प्रगाढ बनाउने र अमेरिकालार्इ एक्ल्याउने ध्याउन्नमा छ। अमेरिकासँग व्यापारिक द्वन्द्व मच्चिरहेका बेला शाङ्हार्इ आयात मेला मार्फत चीनले अमेरिकाका साझेदार मुलुकलार्इ समेत आफूतिर तान्दैछ। कुनै बेला शितयुद्धबाट विश्व अमेरिकामाथि केन्द्रित बनेको थियो भने एक्काइसौँ शताब्दीको सुरुको दुर्इ दशकमै आर्थिक प्रभावबाट विश्व चीनतिर केन्द्रित बनेको छ।

शाङ्हार्इ आयात मेलाबाट विकसित देशभन्दा बढी विकासोन्मुख मुलुकहरु बढी लाभाविन्त हुनेछन्। आफ्ना नयाँ उत्पादनको बजार विस्तार गर्नका लागि अब कुनै पनि देशले थुप्रै देश चहारी रहनु पर्दैन। यस्तो सुनौलो अवसरले विकासोन्मुख मुलुकलार्इ हौसला थपिरहेका बेला नेपालको सहभागिता भने त्यति सशक्त देखिँदैन। नेपालका उद्योग वाणिज्य मन्त्रीको नेतृत्वमा एक प्रतिनिधि मण्डल मेलामा सहभागी हुँदैछ। नेपालले यथेष्ट तयारी नगर्नाले त्यत्रो विशाल मेलामा जम्मा ६ वटा मात्र स्टल पाएको छ। चीनमा आयोजना हुने अन्य व्यापार मेलामा जस्तै यो अवसरमा पनि केही व्यापारीहरुले झोलामा बोकेर ल्याएका केही मूर्ति, थाङ्का, रुद्राक्षका माला, पस्मिना, पहाडे काजगका सामग्री लगायतका हस्तकलाका सामग्री प्रदर्शन गर्ने र केही रकम हात पार्ने बाहेक अन्य उपलब्धिको सम्भावना कम छ।

नेपालको सरकारी तथा निजी क्षेत्रले राम्रो तयारी गरेर दीर्घकालीन रुपमा ठूला चिनियाँ कम्पनीसँग सम्झौता गरेर भविष्यमा उल्लेख्य निर्यात गर्न सक्थ्यो। नेपालका चिया, कफी, अँलैची, गलैँचा, जडीबुटी, हस्तकलाका सामान, थाङ्का, काष्ठकला, मूर्तिकला लगायतका उत्पादनको चिनियाँ बजार निकै राम्रो छ। तर अहिलेसम्म यो क्षेत्रलार्इ संस्थागत गर्न सकिएको छैन। उदाहरणका लागि नेपाली चियाका लागि चीन सुनौलो बजार हो। विश्वमा चीन सबैभन्दा धेरै चिया आयातकर्ता मुलुक हो। यस्तो अवस्थामा नेपाली ब्ल्याक टी, ग्रिन टी, ह्वाइट टी जस्ता उत्पादनले चिनियाँ बजार पहिल्याउने हो भने नेपालको चिया सबै चीनमा बिक्री हुन्छ। त्यसैगरी नेपालको यार्शागुम्बा चीनमा बिक्री हुन्छ तर अफिसियल कुनै रेकर्ड छैन। यार्शागुम्बा लगायतका नेपाली जडीबुटीलार्इ चिनियाँ बजार खोज्ने हो भने पनि नेपालले थुप्रै पैसा कमाउन सक्छ।

नेपाल र चीनबीचमा शून्य भन्सार दरमा ८ हजारभन्दा बढी नेपाली उत्पादनलार्इ चीनमा निर्यात गर्नका लागि सम्झौता भएको छ। तर यसको कार्वान्वयनमा विविध समस्या देखिएका छन्। चीनले नेपालसँग सम्झौता गरेको चिया र कफी जस्ता उत्पादनलार्इ नेपालबाट चीनमा निर्यात गर्न अझै पनि चिनियाँ कानुन र नियमले अवरोध गरेका छन्। यस्ता कुरालार्इ केलाएर नेपालले चीनसँग दुर्इ पक्षीय कुरा गर्नुपर्छ र चीनसँगको व्यापार घाटा कम गर्नका लागि पहल गर्नुपर्छ।

यसभन्दा अगाडि चीनमा आयोजना हुने व्यापार मेलामा जस्तै शाङ्हार्इ आयात मेलामा नेपाल फितलो सहभागी हुँदा धेरैवटा अवसर गुम्ने भएका छन्। नेपाल र चीनबीचका व्यापारिक नाका खोल्ने क्रम बढिरहेको छ। नेपालले चीनसँग व्यापार तथा पारवहन सम्झौता गरिसकेको छ। नेपालमा राजनीतिक स्थिरता सुरु भएको छ। यस्तो अवस्थामा नेपालले राम्रो पहल गरेको भए शाङ्हार्इ आयात मेलाबाट ठूलो उपलब्धि पाउने थियो। नेपालका थुप्रै उत्पादनलार्इ व्यवस्थित र अफिसियल रुपमा चीनमा निर्यात गर्नका लागि दुरगामी सम्झौता हुनसक्थ्यो। आवश्यक गृहकार्य नहुँदा र सम्बन्धित अधिकारीहरुले गम्भीरता नदेखाउँदा नेपाल यसपटक पनि चुकेको छ।

साभारः कान्तिपुर दैनिक। २०७५ कात्तिक १७ गते (२०१८ नोभेम्बर ३) शनिबार।