जनवरी २ तारिख चिनियाँ राष्ट्राध्यक्ष सी चिनफिङले ताइवान बारे दिएको मन्तव्यले विश्व राजनीतिमा तरङ्ग पैदा गरायो। राष्ट्राध्यक्ष सीले बेइजिङमा आयोजित एउटा समारोहलार्इ सम्बोधन गर्दै भने 'ताइवानको शान्तपूर्ण रुपमा मातृभूमिमा पुनर्एकीकरण हुन्छ। यदि त्यसो नभएमा बल प्रयोग गर्न सक्ने अधिकार चीनसँग सुरक्षित छ।'
राष्ट्राध्यक्ष सीले ताइवानलार्इ शान्तिपूर्णरुपमा एकीकरणमा आउन पठाइएको पत्रको ४० औँ स्मृति समारोहलार्इ सम्बोधन गर्दै उक्त भनाइ राखेका थिए। सन् १९७९ जनवरी २ तारिख चिनियाँ राष्ट्रिय जनकंग्रेसले ताइवानलार्इ मातृभूमिमा पुनर्एकीकरण गर्न पत्र पठाएको थियो। यो पत्र नै ताइवानलार्इ मातृभूमि चीनमा शान्तिपूर्णरुपमा पुनर्एकीकरण गर्ने चिनियाँ नीतिका रुपमा स्थापित छ। तसर्थ पत्र पठाएको मिति जनवरी २ तारिखलार्इ चीनले ताइवानलार्इ मातृभूमिमा पुनर्एकीकरण गर्ने बारेमा विशेष समारोहको आयोजना गर्दै आएको छ।
चिनियाँ राष्ट्राध्यक्ष सीको भनाइ सार्वजनिक भएपछि ताइवानकी राष्ट्रपति छार्इ इङवेनले ताइवानको सार्वभौमसत्ताको रक्षाका लागि सबै प्रजातन्त्रवादीलार्इ एकजुट हुन आह्वान गरेकी छन्। उनले ताइवानमाथि चीनले नियोजित अभियान थालेको आरोप लगाउँदै अस्तित्व रक्षा गर्नका लागि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसँग आग्रह गरेकी हुन्।
चीनको दक्षिणपूर्वमा पर्ने सानो टापु ताइवान स्वतन्त्र राष्ट्र भने होइन। चीनले एक राष्ट्र दुर्इ व्यवस्था अन्तर्गत आफ्नै एउटा प्रान्तको रुपमा मान्दै आएको छ। यद्यपि हङकङ र मकाउ जस्तो ताइवानमा चीनको आफ्नै अधिन भने लागू हुन सकेको छैन।
सन् १९४९ मा चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले छापामार जनयुद्धद्वारा कोमिङताङ पार्टीका प्रमुख चियाङ काइशेकलार्इ पराजित गरी सत्ता लिँदा चियाङ आफ्नो हेडक्वाटर नानचिङबाट भागेर ताइवान टापुमा पुगेका थिए। त्यो समयमा पनि ताइवान चीनकै एउटा भूभाग थियो। समग्र चीनमाथि माओको एकछत्त शासन रहे पनि ताइवानमा भने चियाङ काइसेकको सरकार रह्यो। तर्सथ कम्युनिष्ट सत्ता भएको क्षेत्रभरिलार्इ जनगणतन्त्र चीन र ताइवानलार्इ गणतन्त्र चीन भनियो। चियाङले धेरै हतियार लिएर नानचिङबाट ताइवान भागेका र उनलार्इ अमेरिकाले पूर्ण समर्थन रहेकाले माओले तत्काल ताइवानमाथि कब्जा गरेनन्। फलस्वरुप संयुक्त राष्ट्र संघमा गणतन्त्र चीनका नाममा सन् १९७१ सम्म ताइवानले प्रतिनिधित्व गर्यो।
सन् १९७१ मा चीन संयुक्त राष्ट्रसंघको सदस्य मात्र भएन भिटो पावर मुलुक पनि बन्यो। त्यही बेलादेखि संयुक्त राष्ट्रसंघले ताइवानलार्इ स्वतन्त्र राष्ट्रको मान्यता नदिर्इ चीनको एउटा अंगको रुपमा मान्न थाल्यो। सन् १९७१ सम्म ताइवानसँग ७१ मुलुकको कुटनीतिक सम्बन्ध थियो भने चीनसँग जम्मा ४८ वटा मुलुकको मात्र कुटनीतिक सम्बन्ध थियो। हाल आएर ताइवानसँग कुटनीतिक सम्बन्ध राख्ने मुलुकको संख्या १७ मा झरेको छ भने चीनसँग १७८ वटा मुलुकले कुटनीतिक सम्बन्ध राखेका छन्। पछिल्लो समयमा बुर्किना फासो, एल साल्भाडोर र डोमिनिक गणतन्त्रले ताइवानसँग सम्बन्ध तोडेर चीनसँग कुटनीतिक सम्बन्ध राखेका छन्। अहिले जतिपनि देशको ताइवानसँग सम्बन्ध छ ती देशहरु विश्व राजनीति र आर्थिक क्षेत्रमा खासै प्रभावकारी छैनन्। ताइवानको मुख्य कुटनीतिक मुलुक दक्षिण कोरिया हो र मेरुदण्ड चाहिँ अमेरिका।
अमेरिकासँग ताइवानको औपचारिक कुटनीतिक सम्बन्ध नभए पनि हतियार आपूर्ति गर्ने काम अमेरिकाले गर्दै आएको छ। पछिल्लो समय चीन अमेरिका व्यापारिक द्वन्द्वमा ताइवान इस्यु पनि मिसिन थालेको छ। ताइवानलार्इ हतियार बेचेर अमेरिकाले चीनको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गरेको चीनले आरोप लगाउँदै आएको छ। ताइवान बिषयमा चीन र अमेरिकाबीचमा द्वन्द्व बढ्यो भने यसले अन्य अन्तर्राष्ट्रिय मुद्दालार्इ पनि उल्झाउने छ। कोरियाली प्रायद्वीपको निशस्त्रीकरण र उत्तर कोरियालार्इ शान्ति वार्तामा ल्याउने साँचो चीनसँग मात्र छ। पछिल्लो समय रुस र चीनको सम्बन्ध निकै घनिष्ट छ र रुस अमेरिकी गठबन्धनबाट ठलिँदै गएको छ।
ताइवानको विषय दक्षिण चीन सागरसँग पनि जोडिन्छ। दक्षिण चीन सागरमा विगत पाँच वर्षमा चीनले विशाल रणनीतिक सफलता हासिल गरेको छ। समुद्रमै विमानस्थल बनाउनु र मुख्य प्रतिद्वन्द्वी फिलिपिन्सलार्इ आफ्नो हातमा लिएपछि चीनले अमेरिकालार्इ निकै अप्ठ्यारोमा पारेको छ। व्यापारिक द्वन्द्वबाट निकै पीडा भोगेको अमेरिका आफ्नै विविध समस्यामा जेलिएको छ। व्यापारिक द्वन्द्वकै विषयमा क्यानाडा, भारत, फ्रान्स, जर्मनी जस्ता ठूला साझेदारसँग अमेरिकाको दुरी बढेको छ। मेक्सिकोको सिमामा पर्खाल लगाउने विषय अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्सका लागि भालुको कम्पट भएको छ।
ताइवानको कोमिङताङ एलाइन्ससँग चीनको सुमधुर सम्बन्ध रहेको छ। ताइवानमा दुर्इवटा पार्टीले एलाइन्स बनाएर चुनाव लड्ने गर्दछन्। विगतमाथि सिंहावलोकन गर्दा एउटा एलाइन्सले प्रायश: दुर्इ कार्यकाल सत्ता सम्हाल्ने गरेको छ। वर्तमान सत्तारुढ पार्टी मिचिङ्ताङ हो। जसलार्इ हरियो चिन्हबाट चिनिन्छ। मिचिङताङको अर्थ डेमाक्याट्रिक पोग्रेसिभ भन्ने हुन्छ। अहिलेको मुख्य विपक्षी पार्टी चाहिँ कोमिङ्ताङ हो। यसलार्इ निलो रुङले चिनिन्छ। यसको अर्थ चाइनिज नेसनलिष्ट पार्टी हो।
ताइवानमा सन् २०१८ मा भएको स्थानीय निर्वाचनमा विपक्षी कोमिङताङ पार्टीको एलाइन्सले ७० प्रतिशत स्थान जितेको छ। सोही निर्वाचनमा सन् २०२० मा जापानमा हुने ओलम्पिक खेलकूदमा ताइवानले छुट्टै राष्ट्र 'ताइवान'का नाममा भाग लिने की चीनकै छातामुनि बसेर भाग लिने भन्ने विषयमा जनमत संग्रह पनि भएको थियो। सो जनमतसंग्रहमा ९० प्रतशत मत चीनकै छातामुनि बसेर ओलम्पिक खेलकूदमा भाग लिने पक्षमा ताइवानीहरुले मतदान गरे। स्थानीय निर्वाचनमा यसरी विपक्षी पार्टीले जित्नुको खास कारण ताइवानको वर्तमान सरकारले मुख्यभूमि चीनसँग द्वन्द्व बढायो भन्ने गुनासो अधिकांश नागरिकमा रहेको छ। ताइवानले ओलम्पिक खेलकूदमा सधैँ चाइनिज ताइपेहका नाममा भाग लिँदै आएको छ। अधिकांश ताइवानीहरु मातृभूमि चीनसँग गाभिन चाहन्छन्। त्यसो त अमेरिकासँग गाभिने इच्छा राख्ने ताइवानीहरु पनि नभएका होइनन्। किनभने ताइवानलार्इ चीनबाट हालसम्म पृथक राख्नमा अमेरिकाले मुख्य भूमिका निर्वाह गर्दै आएको छ।
चीनले भित्रभित्रै ताइवानलार्इ मातृभूमिमा गाभ्ने तयारी सुरु गरेको केही छनक देखिएका छन्। जनवरी ४ तारिख शुक्रबार चिनियाँ राष्ट्राध्यक्ष सीले देश संकटबाट गुज्रिएको भन्दै त्यसको सामना गर्न युद्धका निम्ति तयार हुन चिनियाँ सेनालार्इ निर्देशन दिएका छन्। बेइजिङमा आयोजित केन्द्रीय सैन्य आयोगको बैठकलार्इ सम्बोधन गर्दै सीले भने 'विश्वमा अहिले यस्तो परिवर्तन भइरहेको छ, जुन बितेको एक दशकमा कहिल्यै भएको थिएन, त्यसैले हामी सचेत रहनुपर्छ रणनीतिक विकास गर्नपर्छ।' अमेरिकासँग व्यापारिक द्वन्द्वसँगै सीले अगाडि सारेको बीआरआर्इलार्इ रोक्न अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले एसियाप्रशान्त रणनीतिक आक्रामक रुपमा बढाएको समयमा सीले चिनियाँ सेनालार्इ निर्देशन दिएका हुन्। सीको उक्त निर्देशन दक्षिण चीन सागर र ताइवन सम्बन्धमा अमेरिकाले चालेको कदमको प्रतिकार गर्नु रहेको सजिलै बुझ्न सकिन्छ।
चालु वर्ष सन् २०१९ चीन र अमेरिकाबीच कुटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको ४० औँ वर्ष हो। सी र ट्रम्सले नयाँ वर्षको शुभकामनासँगै टेलिफोनमा कुटनीतिक सम्बन्धको ४० औँ वार्षिकोत्सव भव्य रुपले मनाउने बताए पनि वर्षको सुरुदेखि नै दुर्इ देशबीचको द्वन्द्वको पारो बढ्दै गएको देखिन्छ। अमेरिकाले चीन भ्रमणमा आउने आफ्ना नागरिकलार्इ ट्राभल एडभाइजरी जारी गरेको छ भने अमेरिकी नौ सेनाको 'मेक केम्पबेल' नामक सैन्य पानी जहाजले चीनको अनुमति विना जथाभावी रुपमा चीनको सी शा टापुहरुको समुद्री क्षेत्रमा प्रवेश गरेको भन्दै चिनियाँ परराष्ट्रमन्त्रालयका प्रवक्ता लु खाङले गत सोमबार मात्र चीनले पनि सैन्य पानी जहाजमाफत नै प्रतिकार गरेको बताए। उनले अमेरिकालार्इ यस्ता उत्तेजित कार्य नगर्न चेतावनी दिँदै चीनले आफ्नो सार्वभौमिकता र सुरक्षाको संरक्षण गर्दै जाने कुरामा जोड दिएका छन्। ताइवान चीनमा एकीकरण हुने कुरा चीन र अमेरिकाबीचको सम्बन्धमा पनि भर पर्छ। ज्यादै सुमधुर सम्बन्ध रह्यो भने ताइवान चाँडै चीनमा एकीकरण हुनसक्छ। चिनियाँ बुद्धिजीवी चाहिँ राष्ट्राध्यक्ष सी चिनफिङकै कार्यकालमा ताइवान चीनमा गाभिने कुरा ढुक्कसँग बताउँछन्। ७० वर्ष अगाडि छुटेको ताइवानलार्इ आफूमा जोड्न सी चिनफिङ उपयुक्त अवसर पर्खिरहेका छन्।
साभारः कान्तिपुर दैनिक। २०७५ पुष २८ गते (२०१९ जनवरी १२) शनिबार।