चीनको राजधानी बेइजिङमा रहेको क्यापिटल म्युजियममा सन् २०१८ फेब्रुअरी २७ तारिखदेखि जुलाई २२ तारिखसम्म 'थिआनलु वनह्वा' शीर्षकमा एउटा प्रदर्शनी गरिएको थियो। थिआनलु वनह्वालाई नेपालीमा अनुवाद गर्दा सांस्कृतिक विशेषातायुक्त स्वर्गीय बाटो हुन्छ। अत्यन्त मूल्यवान र पुराना सांस्कृतिक सम्पदाहरुलाई इतिहासमै पहिलोपटक सर्वसाधारणका निम्ति प्रदर्शनी गरिएको थियो।
तिब्बतलाई विश्वको छानो भनिन्छ। चिनियाँहरु तिब्बतलाई स्वर्गको उपमा दिन्छन्। तिब्बतको पवित्र भूमि, त्यहाँका सांस्कृतिक सम्पदा, हिमाली पठारको अनुपम प्राकृतिक सिर्जना,भिन्न खालको जीवनशैली र धार्मिक विश्वासका नागरिक बसोबास गर्ने भूमि आदिका कारणले तिब्बतलाई चिनियाँहरुले स्वर्गको उपमा दिएका हुन्।
साँच्चै नै चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बत सांस्कृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण छ। तिब्बतको सांस्कृतिक सम्पदाको महत्वपूर्ण हिस्सा नेपालबाट दाइजोमा आएको हो भन्दा चाहिँ अचम्म लाग्छ। सातौँ शताब्दीमा नेपाली राजकुमारी भृकुटीले तिब्बती श्रम्राट सोङ चोङ गम्पोसित बिहे गरेर अन्मिँदा नेपालबाट दाइजोका रुपमा सांस्कृतिक सम्पदा ल्याएकी थिइन्। उनले त्यतिबेला थुप्रै थाङ्का, पुराना हस्तकलाका सामग्री, बुद्धका मूर्ति र कालिगडहरु तिब्बत ल्याएकी थिइन्। आफूले दाइजोमा तिब्बत ल्याएका तिनै नेपाली कालिगडहरुमाफत उनले जोखाङ गुम्बा बनाउन लगाइन्। तिब्बतमा रहेका प्रख्यात सांस्कृतिक सम्पदामा पोतला दरवारपछि जोखाङ गुम्बा आउँछ। त्यतिबेला भृकुटीले दाइजोमा ल्याएकी पुराना नेपाली
थाङ्का, बुद्धका मूर्ति, नेपाली हस्तकलाका सामान लगायतका महत्वपूर्ण सम्पदाहरु अहिले पनि जोखाङ गुम्बाभित्र संरक्षित छन्। कतिपय मूल्यवान सम्पदा त सार्वजनिक नगरिकन संरक्षण गरेर राखिएको थियो जसलाई पहिलोपटक बेइजिङमा प्रदर्शनी गरिएको हो। विशेष गरेर बौद्ध धर्म र संस्कृति सम्बन्धी उक्त प्रदर्शनीमा चीनका पैचिङ, तिब्बत, ह पै, छोङछिङ र छिङ हाइ पाँच प्रान्त र क्षेत्रका एक्काईसवटा सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षण एकाईले उपलब्ध गराएका दुई सय एक्काईसवटा मूल्यवान सांस्कृतिक सम्पदा वस्तुलाई पाँच महिनासम्म प्रदर्शन गरिएको थियो। प्रदर्शनीमा राखिएका दुई सय एक्काईसवटा मूल्यवान सांस्कृतिक सम्पदा वस्तुमध्ये तिब्बतका सांस्कृतिक संग्रहालय र गुम्बाहरुले उपलब्ध गराएका एक सय पचासीवटा सांस्कृतिक वस्तु समावेश थिए। क्यापिटल म्युजयमका प्रमुख हान चान मिङका अनुसार, तिब्बती गुम्बद्वारा उपलब्ध गराइएका केही सांस्कृतिक वस्तुहरु सर्वसाधारणसमक्ष पहिलोपटक प्रदर्शन गरिएको थियो।
तिब्बतबाट ल्याइएका एक सय पचासीवटा सांस्कृतिक सम्पदा वस्तुमध्ये छयासीवटा प्रथम श्रेणीका साह्रै मूल्यवान बस्तुहरु थिए। ती सांस्कृतिक सम्पदा वस्तुहरुमध्ये जोखाङ गुम्बा, जासिहुन्बु गुम्बा, साम्या गुम्बा र मिन्द्रोलिङ गुम्बाले उपलब्ध गराएका सांस्कृतिक वस्तुहरुलाई पहिलो पल्ट सर्वसाधारणसमक्ष देखाइएको थियो। ती वस्तुहरु तिब्बतमा पनि पहिले कहिल्यै पनि खुला नगरिएको उनले बताए।
प्रदर्शमा राखिएको जोखाङ गुम्बाले उपलब्ध गराएको केही थाङ्काहरु नेपाली शैलीका थिए। ती थाङ्काको मुनिपटि्ट चिनियाँ भाषामा नेपाली शैलीका थाङ्का लेखिए पनि नेपालबाट ल्याएको भन्ने चाहिँ उल्लेख थिएन। एक हजार पाँचसय वर्षभन्दा पुराना ती थाङकाहरु भृकुटीले दाइजोमा काठमाडौँबाट तिब्बत ल्याएको स्पष्ट हुन्छ। थाङ्का नेवारी पौवा चित्रबाट सुरु भएको हो। भृकुटीले ल्याएका कलाकारले तिब्बतमा नेवारी पौवा चित्र बनाउन सिकाए। पछि त्यसमा तिब्बती शैलीको विकास हुँदै गएपछि तिब्बती थाङ्का भन्न थालिएको हो। तिब्बत संग्रहालयको प्रदर्शनी विभागका प्रमुख पासाङ लोबुका अनुसार नेपाली शैलीका थाङ्का परम्परागत प्रविधिबाट बनाइएको छ। त्यस्ता थाङ्कामा बनस्पति, माटो, ढुङ्गा, सुन जस्ता प्राकृतिक र बहुमूल्य धातुका रङहरु प्रयोग गरिएको छ।
भृकुटीले नेपालबाट तिब्बत ल्याएका कालिगडले नेपाली कलाशैलीसँगै नेपाल भाषाको रन्जना लिपिलाई पनि चीनमा प्रवेश गराए। झण्डै चौध सय वर्ष अगाडि नेपालबाट तिब्बत छिरेको रन्जना लिपि चीनको ग्रेटवालदेखि विभिन्न मठमन्दिरमा अहिले पनि देख्न सकिन्छ। चौधसय वर्ष अगाडि नेपाली चेलीले ल्याएको दाइजो बेइजिङको प्रदर्शनीमा देख्न पाउँदा शुखीसँगै दु:ख पनि लाग्यो। छिमेकी मुलुकबाट प्राप्त दाइजोलाई चीनले संरक्षण गरेर समृद्ध भयो तर नेपालले चाहिँ खै संरक्षण गरेको ? त्यतिबेला नेपालमा एउटै नछोडिकन भृकुटीले दाइजोमा ल्याएकी थिइनन् होला नि!
साभारः कान्तिपुर कोसेली। २०७५ माघ ५ गते (२०१९ जनवरी १९) शनिबार।