-अजय अलौकिक

वर्तमान विश्व अर्थतन्त्रसामु एकपक्षीयतावाद र व्यापार संरक्षणवाद पूर्व अनुमानभन्दा गम्भीर बन्दै गएको छ। विश्वका दुई ठूला आर्थिक राष्ट्र चीन र अमेरिकाबीच एक वर्षअघिदेखि चलिरहेको व्यापार द्वन्द्वले चीन र अमेरिकाको अर्थतन्त्रमा मात्रै नकारात्मक असर पारेको छैन, यसले विश्व अर्थव्यवस्थामाथि नै धक्का पुर्‍याइरहेको स्थिति छ। तर चीन निरन्तर रूपमा सुधार तथा खुलापनलाई गहन पार्दै विश्वमा बहुपक्षीय व्यापारिक प्रणालीको संरक्षण गर्दै जाने संकल्पसँगै नवीन रेसममार्ग 'बेल्ट एन्ड रोड'को पहल गर्दै अघि बढिरहेको छ।

यसैगरी चिनियाँ राष्ट्राध्यक्ष सी चिनफिङले नेपालको राजकीय भ्रमणका क्रममा उनको सम्मानमा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीद्वारा आयोजित रात्रिभोजमा सम्बोधन गर्ने क्रममा समेत यसो भनेका थिए, 'वर्तमान अवस्थामा आत्मरक्षावाद, एकत्ववाद र प्रभुत्ववाद धेरै व्याप्त छ। हामीले बहुलवाद र आर्थिक उदारीकरणलाई समर्थन गर्नुपर्छ।' साथै चीनले बहुलवाद र सुधार तथा खुलापन नीतिलाई निरन्तरता दिँदै जाने संकल्प र अठोटसँगै गत वर्षदेखि चीनले अन्तर्राष्ट्रिय आयात मेलाको पनि सुरुआत गरेको छ।

हुन त चिनियाँ राष्ट्राध्यक्ष सीले चीन-अमेरिका व्यापार द्वन्द्वअघि सन् २०१७ को मे महिनामै २०१८ बाट यस्तो अन्तर्राष्ट्रिय आयात मेलाको आयोजना गर्ने घोषणा गरेका थिए। सन् २०१८ मा विश्वकै पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय आयात मेलाको उद्घाटन गर्दै सीले चीनले नयाँ चरणको उच्च्स्तरीय खुलापनको लक्ष्यलाई अघि सारेको घोषणा पनि गरे। उनले सम्बोधनमा भनेका थिए, 'यस मेलाको आयोजनाले चीन निरन्तर रूपमा बहुपक्षीय व्यापार प्रणालीका साथै स्वतन्त्र व्यापारको समर्थक र प्रवद्र्धक रहेको पुष्टि हुन्छ।' यो मेला विश्व बजार पहुँचको विस्तारका लागि चीनको उल्लेखनीय पहल हो, जसबाट नयाँ मुलुकले चीनलगायत विश्वमा आफ्नो व्यापार विस्तार गर्न सक्नेछ। यसकारण पनि यो मेला चीनका लागिसमेत नयाँ व्यापार गन्तव्य खोज्ने माध्यम बनेको छ। यो चीन अन्तर्राष्ट्रिय आयात मेला विश्वकै पहिलो आयातसम्बन्धी प्रदर्शनी मेला पनि हो।

आयातलाई मुख्य प्राथमिकतामा राखेर मेला आयोजना गरेबाट चीनको खुलापनप्रतिको दृढता पनि अभिव्यक्त भएको छ। सन् १९७८ बाट थालिएको चीनको सुधार तथा खुलापन नीतिले चीनका लागि महत्वपूर्ण भूमिका सिर्जना गरेको छ। यस अवधिमा चीनले अर्थतन्त्र, गरिबी निवारण, विज्ञान प्रविधि आदि क्षेत्रमा उल्लेखनीय सफलता हासिल गरेको छ। आयात मेलाले चीनको खुलापन नीतिको अझै विस्तार र चीन तथा बाँकी विश्वबीच व्यापारिक तथा आर्थिक आदानप्रदानका लागि नयाँ मञ्च पनि खडा गर्नेछ। साथै विश्वका विभिन्न मुलुकबीचको व्यापारमा पनि सन्तुलन ल्याउन सहयोग पुग्ने आशा गर्न सकिन्छ।

वर्तमान विश्वसामु चीन सबैभन्दा महत्वपूर्ण आर्थिक तथा व्यापारिक मुलुक बनेको छ। आउने १५ वर्षमा वस्तु तथा सेवाको चीनको आयात बजार क्रमशः ३० ट्रिलियन डलर र १० ट्रिलियन डलर पुग्ने अनुमान छ। हाल चीन विश्वमै सबैभन्दा धेरै धनाढ्यहरू भएको मुलुक पनि हो। चीनको समग्र विकाससँगसँगै चिनियाँ आम नागरिकको आमदानीमा पनि धेरै बढोत्तरी भएको छ। चिनियाँ आम नागरिकको जीवनस्तरमा आएको सुधारका कारण उपभोग्य स्तर बढ्नुका साथै केही वर्षयता उच्च गुणस्तरको आयातीत वस्तुप्रति आकर्षण पनि बढेको छ। तेह्रौं राष्ट्रिय जनकांग्रेसको दोस्रो अधिवेशनमा यस वर्ष २०१९ मा दुई हजार बिलियन युआन कर कटौती गर्ने घोषणाअनुसार व्यक्तिगत आयकरमा चालिएको सुधार कदमले चिनियाँहरूको खपत क्षमता पनि अधिक मात्रामा बढेको छ। मध्य तथा निम्नआय हुने समूहले यसबाट लाभ उठाएको देखिन्छ र यो चीनको आर्थिक वृद्धिदरको प्रेरक शक्तिसमेत बनेको छ।

तथ्यांकअनुसार, चीनको कूल वैदेशिक व्यापार मात्रा यस वर्षको नौ महिनासम्म ३.२३ ट्रिलियन डलर पुगेको छ। यस वर्षको नौ महिनामा सीमापार ई-वाणिज्य प्लेटफर्ममार्फत खुद्रा आयातमा पनि वृद्धि देखिएको छ। चीनको वाणिज्य मन्त्रालयका अनुसार, जापान कूल मात्राको २० प्रतिशत भाग ओगटेर आयातको ठूलो स्रोत बनेको छ, दोस्रोमा अमेरिका छ। अनलाइन खुद्रा बिक्री यस नौ महिनामा १.०४ ट्रिलियन डलर पुगेको छ। यस वर्षको पहिलो नौ महिनामा मुख्य बल्क कमोडिटी आयातमा पनि अधिक वृद्धि देखिएको छ। यसबाहेक पहिलो ६ महिनामा चीनको कूल आयात तथा निर्यात मूल्य २१६१.१५ बिलियन डलर मात्र छ, जुन वार्षिक रूपमा दुई प्रतिशतले घटेको छ। निर्यातमा ०.१ प्रतिशतको वृद्धिसँगै ११७१.१५ बिलियन डलर र आयात ४.३ प्रतिशतले घटेसँगै ९८९.९९ बिलियन डलर रहेको छ। तथ्यांकले व्यापार बचत १८१.१६ बिलियन डलर भएको देखाउँछ।

पहिल्लो समय चीनले उच्च गुणस्तरको विकासलाई प्रोत्साहन गर्दै आएको छ र आयात मेलाको माध्यमबाट उच्च गुणस्तरका उत्पादन र सेवाहरूको आयात विस्तार गर्ने, चिनियाँ उपभोक्ताहरूका लागि थप विकल्प प्रदान गर्ने र उच्च गुणस्तरीय उपभोगका लागि अन्तर्राष्ट्रिय मञ्च निर्माण गर्ने लक्ष्य रहेको देखिन्छ। साथै आयात मेला आयोजनको उद्देश्य आयात बढाउनु मात्र नभइ निर्यात संरचनामा स्थिर रूपमा वृद्धिदर कायम राख्दै उन्नत प्रविधि र विचारको पहुँचमा ध्यान केन्द्रित गर्ने रहेको चिनियाँ उपवाणिज्यमन्त्री वाङ पिङनानले सम्बन्धित कार्यक्रममा बताएका छन्। मेलाले बजार पहुँचमा सुधार ल्याउनुका साथै घरेलु उद्यमीहरूलाई उन्नत प्रविधि, उपकरण र सेवाहरू अपनाउन र स्तर वृद्धिका लागि थप अवसर प्रदान गर्ने उनको भनाइ छ। केही वर्षयता चीनले आयात बढाउने भन्दै आएको छ। आयातको विस्तारबाट नागरिकको मागलाई बढाउने मात्र नभई अर्थतन्त्रको वृद्धिलाई पनि प्रवद्र्धन गरिनेछ।

यसपटकको दोस्रो चीन अन्तर्राष्ट्रिय आयात मेला यही नोभेम्बर ५ मंगलबारदेखि १० तारिखसम्म चीनको सांघाईमा हुँदैछ। फ्रान्स, ग्रिस र जमैकाका राष्ट्र प्रमुखसँगै जी- २० समूहका सदस्य राष्ट्रहरू, बीआरआईमा आबद्ध मुलुकहरू गरी १४० देशको सहभागिता र ६४ वटा मुलुक, क्षेत्र तथा अन्तर्राष्ट्रिय संगठनका गरी तीन हजारवटा कम्पनीको प्रदर्शनी मेलामा सक्रिय सहभागिता रहने छ। अक्टोबर २१ सार्वजनिक मेला सम्बन्धित सूचीअनुसार, १९२ वटा अमेरिकी कम्पनीको सहभागिता रहनेछ। चीन-अमेरिकाबीच व्यापार घर्षण रहँदारहँदै पनि उल्लेखनीय रूपमा अमेरिकी कम्पनीले सहभागिता जनाएका छन्।

पहिलो मेलाको तुलनामा यसपटक आयोजना गरिने व्यावसायिक प्रदर्शन क्षेत्रको क्षेत्रफल २ लाख ७० हजार वर्ग मिटरबाट बढाएर ३ लाख ३० हजार वर्गमिटर पुर्‍याइएको छ। प्रदर्शनी क्षेत्रफलको विस्तार गरिए पनि सबै आवेदक व्यवसायीहरूलाई प्रदर्शनीमा सहभागी गराउन सकिएको छैन। तथ्यांकअनुसार, पहिलो मेलामा हस्ताक्षरित कूल रकम ५७ अर्ब ८३ करोड अमेरिकी डलर पुगेको थियो। उक्त मेलाको राष्ट्राध्यक्ष सीले उद्घाटनका साथै मेला अवधिमा होङछयाउ अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक मञ्च पनि सञ्चालन हुनेछ।

यसैबीच, चिनियाँ राष्ट्राध्यक्षको नेपालको राजकीय भ्रमणपश्चात् नेपाल र चीनले जारी गरेको संयुक्त वक्तव्यको ६ नम्बरको बुँदामा दुई पक्षले अर्थतन्त्रका विभिन्न क्षेत्रहरू व्यापार, पर्यटन, लगानी, उत्पादन क्षमताका क्षेत्रहरूमा सहकार्यलाई कसिलो बनाउन र जनसाधारणको जीवनस्तर उकास्न साथै पारस्परिक विकास प्रवद्र्धन गर्ने पक्षमा सहमति जनाएको उल्लेख छ। साथै उक्त बुँदाको दोस्रो हरफमा भनिएको छ- चिनियाँ पक्षले नेपाली पक्षलाई सांघाईमा आयोजना हुने दोस्रो चीन अन्तर्राष्ट्रिय आयात मेलामा सहभागिताका लागि स्वागत गर्छ। राष्ट्राध्यक्ष सीको नेपाल भ्रमणअघि प्रकाशित उनको हस्ताक्षरित लेखमा पनि उक्त मेलामा भाग लिई नेपालका विशिष्ट उत्पादनलाई चीनमा निर्यात गर्न चीन नेपाललाई स्वागत गर्छ भनी उल्लेख गरिएको छ।

तर विडम्बना नेपालको तर्फबाट सचिवस्तरीय सहभागिता मात्र छ। नेपालबाट उद्योग तथा वाणिज्य मन्त्रालयका सचिव, व्यापार प्रवद्र्धन तथा निकासी प्रवद्र्धन केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक, नेपाल पर्यटन बोर्ड, हस्तकला महासंघका प्रतिनिधि तथा निजी स्तरमा व्यापारीहरूको सहभागिता रहने बुझिएको छ।

यसरी चिनियाँ राष्ट्राध्यक्षले समेत पटकपटक आह्वान गरिएको मेलामा नेपालको न्यून सहभागिता नेपालकै लागि सोचनीय बन्न पुगेको छ। चिनियाँ राष्ट्राध्यक्षको ऐतिहासिक भ्रमणको चर्चा सेलाइसकेको छैन तर नेपालका उत्पादनहरूलाई चीनमा निर्यात गर्न चीन नेपाललाई स्वागत गर्छ भन्ने उनको भनाइलाई भने नेपाल सरकारले नजरअन्दाज गरेको देखिन्छ। नेपालले फेरि पनि एउटा ठूलो अवसर गुमाउने देखिएको छ। नेपालले चीनतर्फ निर्यात बढाउन नसक्दा व्यापार घाटा दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको छ। नेपालको तर्फबाट चिनियाँ मापदण्डअनुसार र चिनियाँ मागबमोजिम आफ्नो उत्पादन प्रवद्र्धनको प्रयास जरुरी छ। यो मेलालाई दुई पक्षबीचको व्यापार असन्तुलन घटाउने अवसरका रूपमा प्रयोग गर्न सक्नुपथ्र्यो। तत्कालका लागि भ्रमण वर्ष २०२० को स्वागतको तयारीमा रहेको नेपाललाई पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि विशाल मञ्च उपलब्ध भएको देखिन्छ।

यो अन्तर्राष्ट्रिय आयात मेला चीनको बहुलवादमाथिको समर्थन र खुलापनप्रतिको प्रतिबद्धतासँगै विश्व अर्थव्यवस्थाको पुनः उत्थान र वृद्धिका लागि महत्वपूर्ण रहने नै छ। तर नेपालले यत्रो ठूलो मञ्चबाट पर्यटन, व्यापारसँगै आर्थिक विकासमा फाइदा उठाउन सक्ला त ?

(२०१९ नोभेम्बर ५ तारिख, २०७६ कार्तिक १९ गतेको अन्नपूर्णपोस्टमा प्रकाशित)