चीन हाल कोरोनाभाइरसविरुद्ध युद्धस्तरमा जुटिरहेको छ। कोरोनाभाइरसको उद्गमस्थल मानिने तीन हजार वर्षभन्दा लामो इतिहास बोकेको चीनको मध्य भागमा रहेको हुपै प्रान्तको सदरमुकाम ऊहान शहर यसबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित भएको छ। हानच्याङ र छाङच्याङ नदीबीचको च्याङहान क्षेत्रमा रहेको उर्वर भूमि ऊहान शहर सदियौंदेखि मध्य चीनको व्यापार र पारवहन हबको रूपमा रहँदैआएको छ। हुपै प्रान्तले शहर र प्रान्त गरी ६ वटासँग सीमा जोडेको भए तापनि ऊहानलाई नौ वटा प्रान्त तथा शहरको 'गेटवे' मानिन्छ। ऊहान राजनैतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक र शिक्षाका लागि पनि प्रख्यात छ। चीन र भारतबीच दोक्लम काण्डपछिको पानी बाराबार स्थितिलाई चिनियाँ राष्ट्राध्यक्ष सी चिनफिङ र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले सन् २०१८ मा यसै ऊहानमा अनौपचारिक वार्ता गरी दुई देशबीचको सम्बन्ध उकास्न मार्ग प्रशस्त गरेका थिए। जसलाई ऊहान भावना भनेर व्याख्या गरिन्छ। गत साल २०१९ अक्टुबरमा भारतको ममल्लापुरम (महाबलिपुरम) मा यसै भावनाको दोस्रो संस्करणको अनौपचारिक वार्ता पनि भएको थियो।

यही जीवन्त शहर ऊहानमा पहिलो पल्ट २०१९ डिसम्बरमा कोरोनाभाइरस सङ्क्रमित व्यक्ति भेटिएको थियो र अहिले यहाँ हजारौंको संख्यामा यस भाइरस सङ्क्रमित छन्। एक करोड दश लाख जनसंख्या भएको ऊहानसँगै आसपासका जोखिमपूर्ण शहरहरूबाट अरू क्षेत्रमा भाइरस फैलन नदिन २०२० जनवरी २३ देखि पूर्ण रूपमा आवागमन बन्द गरेको छ, जुन अझै केही दिन चल्ने निश्चित छ। सन् १९४९ पछि यति ठूलो प्रान्तको सदरमुकामको बहिर्गमन तथा अध्यागमनमा रोक लगाइएको यो पहिलो पटक हो। साथै भाइरस फैलिने सम्भावनाका कारण ऊहानसँगै दर्जनौं चिनियाँ शहरलाई पनि ठप्प पारिएको थियो। जसबाट अरू शहर, प्रान्त र क्षेत्र यस भाइरसबाट सङ्क्रमित हुने अवस्थाबाट धेरै हदसम्म सुरक्षित भएको छ।

मानव आवतजावत तथा सार्वजनिक स्थानमा जमघट कम गर्नु भाइरस सङ्क्रमणको प्रसारलाई रोक्नु हो। चिनियाँहरू आफ्नो परम्परागत नयाँ वर्ष मनाउने तरखर गर्दैगर्दा यस्तो भयावह अवस्था सिर्जना भएको थियो। जनवरी २४ तारिख चिनियाँहरूको परम्परागत पात्रो अनुसार नयाँ 'मुसा'वर्षको पूर्वसन्ध्या थियो। योसँगै चिनियाँहरुले वसन्त चाड मनाउने गर्छन्। वसन्त चाडको पुनर्मिलनका लागि सबैजना घर फर्कने यो अवधिमा हुने करौंडौं चिनियाँहरूको आवतजावतलाई विश्वमा नै ठूलो परिमाणमा मानवको आवतजावत हुने अवधि मानिन्छ। तर यस पटक ऊहानमा भेटिएको कोरोनाभाइरसले चिनियाँहरुको योजनालाई प्रभावित बनायो। पहिलो पटक चीन र अरू देशमा भेटाइएका सङ्क्रमितहरू प्राय सबै ऊहानवासी या केही समयअगाडि ऊहानबाट गएकाहरू थिए। यस भाइरसको फैलावटबाट बच्न र रोकथाम गर्नका लागि आमचिनियाँहरुले घर फर्किने योजना परित्याग गरे साथै देश बाहिर तथा भित्र घुम्ने योजना पनि रद्द गरे। चिनियाँले भाइरस र रोगको प्रतिरोध गर्नका खातिर निर्धारित यात्रा मात्रै रद्द गरेनन् भाइरसको फैलावट हुन नदिन सरकारलाई सहयोग गर्दै घरभित्रै बसे।

कोरोनाभाइरसबाट संक्रमितको प्रतिरोध तथा नियन्त्रणलाई सबल पार्नका लागि चीनले वसन्त चाडको सात दिन विदालाई थप लम्ब्याएको थियो। विभिन्न क्षेत्रमा विश्वविद्यालय, सबै खाले विद्यालयको नयाँ सत्रलाई पनि पछि सारेको छ। यो कोरोनाभाइरसको उद्गमस्थल ऊहानलगायतका आसपासका शहर मात्रै नभइ राजधानी बेइजिङसहित धेरै शहर र प्रान्तले भाइरस महामारीविरूद्ध लड्नका लागि पहिलो स्तरको स्वास्थ्य सङ्कटकालको घोषणा समेत गरेको छ। हाल कार्यालय र यातायातलगायतका बस, सबवेमा भिड नियन्त्रण गर्न पालैपालो घरबाटै काम गर्ने 'रिमोट वर्क'को प्रणाली पनि लागू गरेको छ।

मानिसबाट मानिसमा छिटै सर्ने भएकोले यो भाइरस पछिल्लो समयमा ऊहानको सम्पर्कमा नै नभएकामा पनि सरेको पाइएको छ। त्यसबाहेक यस भाइरस रहेका कतिपय मानिसमा कुनै लक्षण नदेखिने तर सोबाट अरूमा सर्ने गरेको पाइएको विज्ञहरूको बुझाइ छ। ल्याटिन शब्दमा क्राउनलाई कोरोना भनिन्छ र यो भाइरस पनि त्यस्तै देखिने भएकोले नयाँ कोरोनाभाइरस २०१९ नाम दिइएको थियो। तर यो भाइरसको प्रकृति कोरोनाभाइरसभन्दा केही फरक पाइएको विज्ञहरू बताउँछन्। तत्काललाई चिनियाँ विज्ञले यसलाई कोरोनाभाइरस निमोनिया नामाकरण गरेका छन्। हालसम्म सार्सलगायतका मानव इतिहासमा भएका भाइरस प्रकोपभन्दा यसले धेरै मानिसको ज्यान लिइसकेको छ।

विज्ञहरुले पहिला यो भाइरस ऊहान शहरमा अवस्थित एक सिफूड बजार जहाँ जङ्गली पशुपंक्षीको पनि विक्री गरिन्छ, त्यहाँबाट सर्प, घोडखुट्टे चमेरोबाट फैलिएको भनिएको थियो पछि सालकबाट सरेको हुनसक्ने अनुमान गरेका छन्। तापनि यर्थाथ अहिलेसम्म पत्ता लागीसकेको छैन। चिनियाँ वसन्त चाडको समय र विशेषत सुरूमा ऊहानवासीमा मात्र यो सङ्क्रमण देखिनुले कतै चीनको तिव्र प्रगति देख्ननसकेर यस्तो अमानवीय हर्कत गरेको हो कि भन्ने शंका उब्जाएको पनि छ। वर्तमान विश्वमा आणविक युद्धको सन्त्रास छँदैछ साथै यो क्रुर संसारमा शत्रु ठानेकालाई परास्त गर्न विषाक्त वा रोगजन्य ब्याक्टेरिया वा भाइरसलाई जैविक हतियारको रूपमा प्रयोग गर्ने सम्भावना नभएको पनि होइन।

यसै बीच जनवरी २८ तारिख बेइजिङस्थित जन वृहत्त सभा भवनमा विश्व स्वास्थ्य संगठनका महाप्रबन्धक टेड्रोस अधानोभसँग भेटवार्ता गर्दै चीनका राष्ट्राध्यक्ष सी चिनफिङले यस महामारीलाई 'दुष्ट राक्षस' को संज्ञा दिँदै रोकथाम तथा नियन्त्रणमाथि उच्च महत्व दिइ सम्भव भएसम्मको कदम चाली परास्त गर्न आह्वान गरेका थिए। चीनमा भाइरस सङ्क्रमण भएसँगै अमेरिकाका वाणिज्य मन्त्री विल्बर रसले सङ्क्रमण धेरै दुर्भाग्यपूर्ण भएको भन्दै उत्तर अमेरिकामा रोजगारीमा सकारात्मक प्रभाव पर्ने सम्भावना रहेको निम्छरो अभिव्यक्ति दिएका थिए। त्यसै गरी अमेरिकाले विश्व स्वास्थ्य संगठनले विश्वव्यापी स्वास्थ्य सङ्कटकाल घोषणा गरेलगत्तै आफ्ना नागरिकलाई चीन उच्च जोखिममा रहेको भन्दै भ्रमण नगर्न आदेश जारी गरेको थियो साथै चीनबाट जाने चिनियाँ र पछिल्लो समय चीनमा रहेका विदेशीलाई समेत अमेरिका प्रवेशमा अस्थायी रोक लगाइएको छ। यसबाट अमेरिका र चीनबीचको घर्षण फेरि एक पटक छर्लङ्ग भएको छ।

विश्वका धेरै मुलुकले चीनको यस कोरोनाभाइरसविरूद्धको युद्धमा साथ दिए तापनि अमेरिकी सरकारले चीनलाई कुनै ठोस सहयोग नगरेको र आवश्यकताभन्दा बढी चासो राखेको चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले बताएको थियो। चीनलगायत विश्वका अरू मुलुकहरूमा उक्त भाइरस फैलिएपछि विश्व स्वास्थ्य संगठनका महाप्रबन्धक डा. टेड्रोसले जनवरी ३१ मा यस कोरोनाभाइरसको प्रकोप अन्तर्राष्ट्रिय चिन्ताको विषय भएको भन्दै सङ्कटकाल घोषणा गर्दै भनेका थिए 'यो समय तथ्यका लागि हो, भयका लागि होइन। यो समय विज्ञानका लागि हो, हल्लाका लागि होइन। यो समय एकताका लागि हो, निन्दाका लागि होइन।'तर अमेरिकासहित धेरै मुलुकले चीनसँगको हवाइ सम्पर्क विच्छेद गर्दै व्यापार र पर्यटनको क्षेत्रमा खलल पु¥याएको छ। यस महामारीलाई लिएर राजनीतिमात्रै होइन जातीय भेदभाव पनि बढेको छ।

अस्ट्रेलियाको मिडियाले यस भाइरसलाई 'चाइनिज भाइरस'भनेर फुके र हाल विश्वका अरु भागमा चिनियाँमाथि घृणाजन्य व्यवहार बढेको छ। यो महामारीले विगत तीन हप्तादेखि चिनियाँ र चीनमा रहेका सबैको दैनिक जीवनमा ठूलो असर पारेको छ। सङ्क्रमणको डर र पूर्ण रूपमा नियन्त्रणमा लिनका लागि सार्वजनिक स्थलहरूमा भेला वर्जित गरेकोले अर्थतन्त्रमा अवश्य पनि धक्का पुगेको छ। तर सबल अर्थतन्त्र भएकोले ठूलो असर नपर्ने चीनको भनाइ छ। तर यो महामारीले विश्व अर्थतन्त्रलाई भने ठूलो क्षति पु¥याएको छ। यस महामारीले चिनियाँ पर्यटकमा भर परेका धेरै मुलुकको अर्थतन्त्रमा नकारात्मक असर परेको छ। भ्रमण वर्ष नै मनाइरहेको नेपाललाई चिनियाँबाट ठूलो आशा थियो। त्यसै गरी नवीन रेशममार्गअन्तर्गत विश्वका धेरै क्षेत्रमा पूर्वाधार परियोजनाको काम पनि ठप्प भएका छन्।

यसै बीच नेपालको कूटनीति भने असफल भएको देखिन्छ। नेपालको सदाबहार मित्रवत् मुलुक चीनलाई नेपालले उच्च शिक्षाको गन्तव्य मान्दैआएको छ र यो महामारीको उद्गमस्थल ऊहान र आसपासका शहरहरूमा दुई सयको हाराहारीमा नेपाली विद्यार्थीहरू अध्ययनरत् छन्। जब चीनले मित्रराष्ट्रबाट सहयोगको आशा गरिरहँदा अतालेका ती विद्यार्थीलाई तत्काल संयमता अपनाउन सम्बोधन गर्नुपर्ने र चीनसँग वस्तुस्थिति बुझ्ने बेलामा नेपाल सरकारले त्यहाँका विद्यार्थीहरूलाई तुरून्तै एयरलिफ्ट गर्ने आश्वासन दियो। तर जब धेरै मुलुकहरूले आफ्ना नागरिकका उद्धार ग¥यो नेपाल भने ती विद्यार्थीहरूको निगरानीका लागि राख्ने ठाउँको खोजीमा अलमलिरहेको छ। दूतावासले विद्यार्थीहरूसँग सम्पर्कमा रहेर परामर्शसँगै स्वदेश फर्कन आवेदन भराइसकेको थियो। नेपालको परिदृश्य यस्तो रह्यो तर चीनले रातारात अस्पताल नै खडा गरिदिएको छ।

ऊहानमा देखिएको भयावह स्थितिलाई रोक्न चीन सरकारले ऊहानसहित विभिन्न शहरलाई सिल्ड गरेबाट भाइरस सजिलै फैलिन पाएको छैन। ऊहानमा सङ्क्रमण बढेसँगै चीन यस महामारीविरूद्ध युद्धस्तरमा लागिपरेको छ। प्रधानमन्त्री ली खछ्याङ पनि निरीक्षण र निर्देशन दिन ऊहान पुगेका थिए। चिनियाँ चमत्कारको नमूना पेश गर्दै दश र चौध दिनमा हजार र तेह्र सय शैय्याको मोबाइल अस्पतालको निर्माण गरी सर्वसाधारणका लागि आवश्यक उपचार सुविधाको प्रत्याभूति गरेको थियो साथै सभागृह, खेलभवनसमेतलाई अस्पतालमा परिणत गरी उपचार थालेको छ। चीनका विभिन्न क्षेत्रबाट दशौं हजार भन्दा बढी चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीहरू अति जोखिम क्षेत्रमा खटेका छन्।

यो महामारीले विश्वभर नै त्रास उत्पन्न गरेको छ र चिकित्सा तथा विज्ञानको क्षेत्रमा प्रगति गरेको चीनले आफ्नो सम्पूर्ण शक्ति यसको रोकथाममा लगाइरहेको छ। सन् २००३ मा फैलिएको महामारी 'सार्स'लाई परास्त गरेको चीनले यसमाथि पनि अवश्य सफलता हासिल गर्ने छ। यो कहरको अन्त्य गर्न चीनलाई विश्वले दरिलो समर्थन गर्नु जरूरी छ। यो महामारी धेरै समय रहने छैन। विजय अवश्यभावी छ।

(यो आलेख अन्नपूर्णपोस्ट राष्ट्रिय दैनिकमा २०७६ माघ २७ (२०२० फेब्रुअरी १०) मा प्रकाशित छ।)