रहस्यमय वातावरणले भरिपूर्ण छिंग हाई-तिब्बत टारभूमिमा समुद्र सतहदेखि सबैभन्दा अग्लो स्थानमा सबैभन्दा ठूलो परिधिको एक दरबार आकारको भवन अवस्थित छ। त्यो नै हो तिब्बती वौद्ध धर्मको शानदार र भव्य संरचना– पोताला दरबार।

ईस्वी सम्बत सातौं शताब्दीमा निर्मित पोताला दरबार त्यस बेलाका तिब्बती राजा स्रन्चन्गेम्पोले थांग वंशकी राजकुमारी वन् छनसित विवाह गर्नका लागि निर्माण गर्नुभएको [पोताला] हो। यो शब्द संकृत भाषाको उच्चारण अनुसार उल्था गरिएको हो। यसलाई [ फुथोलो ] वा [ फु थो भन्ने उच्चारणमा पनि अनुवाद गरिएको छ। यसको अर्थ अवलोकितेश्वेरको वासस्थान हो। त्यसै कारण लोक दुनियाँमा पोताला दरबारलाई [ दोस्रो फु थो पहाड ] पनि भनिन्छ । पोताला दरबार तिब्बतको लाह्साको लाल पर्वतको काखमा निर्मित छ र त्यो समुद्र सतहदेखि तीन हजार सात सय मिटरको उचाइमा रहेको छ। पहाडको भरोसामा निर्मित यस पोताला दरबारको क्षेत्रफल तीन लाख साठी हजार वर्गमिटरभन्दा बढी छ। यो दरबार लाल महल र श्वेत महल गरी दुइ भागमा विभाजित छ। लाल महल बीचमा अवस्थित छ भने श्वेत महल दुइपट्टि तेर्सो परेर रहेको छ। रातो र सेतो गरी दुइ रंग पोतिएको लाल महल र श्वेत महलले पोताला दरबार गठन गरेका छन् । तलै तला परेको यो पोताला दरबार निकै भव्य देखिन्छ।

पोताला दरबारको मध्य भागमा अर्थात लाल डाँडोको सबभन्दा अग्लो स्थानमा स्रन्चन्गेम्पोले बनाउनुभएको देहशुद्धि र पूजा गर्ने कोठा छ। यो गुफा आकारको देवालय हो। यस देवालयमा स्रन्चन्गेम्पो, राजकुमारी वन् चन्, नेपालकी राजकुमारी भ्रृकुटी र स्रन्चन्गेम्पोका भारादार लु तुं चान् आदि व्यक्तिहरुका शालिक राखिएका छन। ती शालिकहरु सबै सातौं शताब्दीका तिब्बतका मूल्यवान् कलात्मक वस्तु हुन।

पोताला दरबार तिब्बतमा प्रचलित वौद्ध धर्मको दरवारे गढीको नमूना भए तापनि त्यसमा हान् जातिको भवन-कला अन्तर्गत खम्बामा बुट्टा कुँदाइको विशेषता पनि कायमै राखिएको छ। सन 1300 अघि तिब्बत र हान् जातिका बीच बैवाहिक सम्बन्ध गाँसिएको भन्ने कुराको प्रमाण यो पोताला दरबार नै हो। यसका साथै त्यो तिब्बती र हान जातिको एकताको ऐतिहासिक दसी हो। तिब्बती जाति होस् वा हान् जाति, सबै मानिसहरुले 1300 वर्षअघिको यो मनमोहक कथालाई एक कान दुइ कान मैदान गराएका छन।

ईस्वी सम्बत सातौं शताब्दीमा त्यहाँ तिब्बतीहरुको राज थियो। त्यहाँका राजा स्रन्चन्गेम्पोले सुशासन कायम गर्नुका साथै जनतालाई निकै मायाममता बाँडेका थिए। त्यस बेलाको तिब्बत दिनप्रति दिन शक्तिशाली हुँदैगएको थियो। मध्य चीनमा शासन गरिरहेको त्यस बेलाको थांग वंशसित मितेरी सम्बन्ध स्थापना गर्ने उद्देश्य राखी मध्य चीनबाट उन्नत प्रविधि र सँस्कृति भित्र्याएर स्रन्चन्गेम्पोले थांग वंशका राजकुमारी वन् छनसित विवाह गर्ने निर्णय गरेका थिए। विवाहका लागि केटी माग्न पठाएका दूत लु तुंग चानले उपहार लिएर थांग वंशको राजधानी शाङ आन् अर्थात अहिलेको सि आन् शहर पुगेपछि थांग वंशका आसपासका केही मुलुकले पनि सुन्दरी र गतिली राजकुमारी वन् छन् सित विवाह गर्नका लागि माग्न गएको कुरा थाहा पाएका थिए। थांग वंशका राजा थाइ चुंगले विभिन्न राज्यका दूतहरुका बीच बुद्धि जाँच प्रतियोगिता गराउने निर्णय गरे। राजाले तीनवटा प्रश्न सोधे र ती तिनवटा प्रश्नको ठीक जवाफ दिनेलाई राजकुमारीसँग विवाह गराइदिने विचार गरेका थिए।