------------अजय अलौकिक
विश्व स्वास्थ्य संगठनले सन् २०२० फेब्रवरी ११ मा नयाँ कोरोना भाइरस रोग २०१९ (कोभिड-१९) नामाकरण गरेको यो रोगले सारा संसारलाई अझै आक्रान्त तुल्याइरहेको छ। पछिल्लो समयमा यो रोगको प्रसार दरमा केही कमी देखिए तापनि धेरै देशहरूमा अझै यसको प्रभावमा कुनै कमी आउने संकेत छैन। शक्तिशाली तथा विकसित राष्ट्रहरू अझै यसको चपेटामा छन् भने स-साना र विकासोन्मुख देशको समग्र अवस्था कति नाजुक छ भन्ने कुरा हाम्रै देश नेपाललाई हेर्दा स्पष्ट हुन्छ। वास्तवमा मानवजातिको सर्वोच्चता, आधिपत्य, वर्चस्व, प्रभुत्व र हुकूमत रहेको पृथ्वीमा यस कोभिड-१९ ले उधुम मच्चाइरहेको छ र यसलाई सजिलै पाखा लगाउन सकिएको छैन।
यो त्राहिमामको अवस्थाबाट सारा विश्व छिटोभन्दा छिटो उम्कन चाहन्छ। हुन त साधारण रूपमा साबुनपानीले हात धोइदिँदा र नाकमुख छोपिने गरी मास्कको उपयोग गर्दा र सावधानी तथा सतर्कता अपनाउँदासमेत यसबाट धेरै हदसम्म जोगिन सकिन्छ। तर पूर्ण रूपमा यसको भय, चिन्ता र यो रोगबाटै मुक्त हुन सकिने अन्तिम अस्त्र यस विरूध्दको खोप मात्रै हो। विज्ञान यस्तै भनिरेहको छ र हाल विश्व यही खोपको प्रतीक्षामा छन्, आशातीत छन्।
यसै पृष्ठभूमिमा हाल धेरै देशहरूका विज्ञान तथा स्वास्थ्य अनुसन्धान केन्द्रहरूले खोपको परीक्षण गरिरहेका पनि छन्। दर्जनौं खोपको परीक्षण अन्तिम चरणमा पुगिसकेका छन्। यस्ता धेरै परीक्षणमा रहेका खोपको प्रभावकारिता नब्बे प्रतिशत रहेको बताइरहेका पनि छन्। यसै गरी चीनले पनि अनुसन्धान तथा निर्माण गरिरहेको कोभिड-१९ विरूध्दको खोप पनि डिसम्बरको अन्तसम्ममा उपलब्ध हुने जनाएको छ। साथै चीनका कतिपय सहरहरूमा अति जरूरी मानेकाहरूलाई यस्तो खोप दिइसकेको पनि छ। र अहिले विश्वको आँखा रूस, जर्मनी, बेलायत, चीनलगायतका देशले निर्माण गरेको कोभिड-१९ खोपको व्यग्र प्रतीक्षामा छ।
नेपाल सरकारले पनि कुल जनसंख्याको ७२ प्रतिशतलाई खोप दिने योजना बनाएको छ। नेपाललाई चीन, रूस, भारतलगायतका देशहरूले खोप उपलब्ध गराउने आश्वासन पनि दिएका छन्। साथै नेपाल कोभ्याक्समा पनि आवध्द छ। विश्वभर यो कोभिड-१९ को खोपको सर्वसुलभ तथा उचित पहुँचको सुनिश्चितताका लागि कोभ्याक्सको स्थापना गरिएको हो। हालसम्म कोभ्याक्समा १७२ वटा देश सहभागी भएका छन्।
कोभ्याक्स अर्थात् कोभिड-१९ भ्याक्सिन ग्लोबल एक्सेस विश्व स्वास्थ्य संगठन, जीएभिआई, द भ्याक्सिन अलायन्स र कोओलिसन फर एपिडेमिक प्रिप्यर्डनेस इन्नोभेसन (सीईपीआई) को समन्वयबाट गठन भएको हो। जीएभीआई, द भ्याक्सिन अलायन्स विश्वका बालबालिकालाई खोप लगाउन तथा बाल मृत्यु दर घटाउन काम गरिरहेको संस्था हो भने सीईपीआई २०१७ को दाभोसमा गठन गरिएको एउटा गठबन्धन हो।
जबसम्म सबैजना सुरक्षित हुँदैनन् तबसम्म कोही पनि सुरक्षित छैनन्। यो नारालाई आत्मसाथ गरेको कोभ्याक्सको लक्ष्य भनेको सबै देशहरूमा सुरक्षित र प्रभावकारी खोपको पहुँच सुनिश्चित गर्नु हो। तर एकपक्षीयता, संरक्षणवाद बढ्दै गएको विश्व परिवेशमा विश्वभरि प्रभावकारी खोप पुग्ला त ? के धनी र शक्तिशाली राष्ट्रले गरिब राष्ट्रहरूलाई सहयोग गर्लान् त ? यद्यपि समान वितरण र पहुँचका लागि नै कोभ्याक्सको गठन भएको हो।
यो कोभ्याक्समा चीन पनि आबद्ध छ साथै हालसम्म कम्तिमा चार वटा चिनियाँ खोप तेस्रो चरणको क्लिनिकल परीक्षणमा छन्। यसै बीच चीनले कोभिड-१९ खोपको अनुसन्धान र विकास तथा उत्पादन र वितरण गर्न अन्य देशहरूसँग सहकार्यका लागि तयार रहेको पनि बताएको छ। ‘हामी अन्य विकासोन्मुख देशहरूलाई सहयोग र समर्थन दिने हाम्रो प्रतिबध्दतालाई सम्मान गर्नेछौं र विश्वव्यापी रूपमा खोपलाई सार्वजनिक रूपमा पहुँचयोग्य र सस्तो बनाउनका लागि काम गर्नेछौं।’ नोभेम्बर २१/२२ मा साउदी अरबको रियादमा भर्च्वली आयोजित १५ औं बीस मुलुक समूह (जी २०) शिखर सम्मेलनमा चीनका राष्ट्रपति सी चिन फिङले यसो भनेका हुन्।
चिनियाँ राष्ट्रपति सीले सो सम्मेलनको पहिलो चरणको बैठकमा सम्बोधन गर्दै कोभिड-१९ खोपको अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगमा सक्रिय समर्थन रहेको तथा अन्य विकासोन्मुख देशहरूलाई सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता दोहोर्याएका छन्। साथै सार्वजनिक रूपमा विश्व जनतासम्म सुलभ र सस्तो कोभिड-१९ खोपको निर्माण गर्ने पनि बताएका छन्। शताब्दीकै सबैभन्दा गम्भीर महामारीसँग लड्न जी २० ले ठोस प्रयास गर्नुपर्छ भन्दै विश्वव्यापी रूपमा कोभिड-१९ खोपको उचित र समान वितरणको सुनिश्चितताका लागि विश्व स्वास्थ्य संगठनलाई सहयोग पुर्याउनुपर्ने उनले बताए। उनले कोभिड-१९ महामारी तथा अन्य सङ्क्रामक रोगहरूको रोकथाम तथा नियन्त्रण र विश्वव्यापी सार्वजनिक स्वास्थ्य प्रणालीको सुदृढीकरण वर्तमान समयमा सबैभन्दा जरूरी रहेको पनि व्यक्त गरे।
उनले कोभिड-१९ महामारीको वर्तमान अवस्थामा बहुपक्षीयता, उदार तथा खुलापन र आपसी हितयुक्त सहयोगमा अडिग रहन पनि जोड दिए। सबै मिलेर सुखद जीवन र मानव जातिको भाग्य समुदायको रचना गर्न पनि आह्वान गरे। उनले भने, हामीले संयुक्त परामर्श, निर्माण, उपभोगको सिध्दान्तलाई पालन गर्दै बहुपक्षीयता, खुला तथा समेटिएको, पारस्परिक हित तथा सहयोगलाई दृढताका साथ कायम राख्नुपर्छ।
सन् २००८ मा विश्वव्यापी बेङ्किङ संकट देखा परेपछि जी २० समूह जन्मिएको हो। यो एउटा प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक सहयोग मञ्च हो। यसमा यूरोपेली यूनियनसँगै बाकी सबै महादेशबाट १९ वटा विकसित तथा विकासोन्मुख देशहरूले प्रतिनिधित्व गरेका छन्। यसले विश्वको कुल गार्हस्थ उत्पादन (जीडीपी) को ८६ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ र विश्व जनसंख्याको ६५ प्रतिशत भाग ओगटेको छ। बाह्र वर्षयता विश्वले शताब्दीकै महा संकट भोगिरहेको अवस्थामा जी २० समूहको नेतृत्वदायी भूमिकाको टड्कारो खाँचो छ।
चीनले जी २० का सदस्य राष्ट्रहरूलाई बहुपक्षीयता तथा स्वतन्त्र व्यापारको निरन्तरता तथा समर्थन गर्न र एकपक्षीयता तथा संरक्षणवादको विरोध गर्न साथै विश्व आपूर्ति श्रृखंलालाई स्थिर पार्न पनि आह्वान गरेको छ। साथै चीनले विश्व डिजिटल व्यवस्थापन नियम बनाउने इच्छा पनि व्यक्त गरेको छ। चीनले न्युक्लिक एसिड टेस्टको नतिजाको आधारमा अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्रणाली स्थापना गर्दै क्यूआर कोड आधारित स्वास्थ्य कोडको प्रस्ताव पनि प्रस्तुत गरेको छ। चिनियँ राष्ट्रपति सीले वर्तमान महामारीको कठिनाइबाट मुक्त हुन महामारीको रोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य, डिजिटल अर्थतन्त्रको प्रवर्दन, विकासोन्मुख देशलाई समर्थन गर्नुपर्ने सुझावहरूबाट संकटलाई अवसरमा बदल्ने दृष्टिकोण व्यक्त गर्नुका साथसाथै महामारीपछिको विश्व व्यवस्थापनका लागि दिशानिर्देश गरेका छन्। यसै गरी सीले नोभेम्बर १९ तारिख आयोजित एसिया तथा प्रशान्त आर्थिक तथा सहयोग संगठनको एक सम्मेलनमा पनि महामारी नियन्त्रणका लागि अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग गहन पारी विश्व अर्थव्यवस्थाको पुनःउत्थान गर्नुपर्ने बताएका थिए।
यसै बीच चीनको परराष्ट्र मन्त्रालयले नोभेम्बर १० तारिख कोभिड-१९ महामारीको संयुक्त रूपमा प्रतिरोध गर्न, जनताको सुरक्षा तथा स्वास्थ्य संरक्षण गर्न र आर्थिक तथा सामाजिक विकासलाई गतिशिल पार्नका लागि चीन, बङ्गलादेश, नेपाल, पाकिस्तान र श्रीलंका गरी यी पाँच मुलुकसँग कोभिड-१९ महामारीको प्रतिरोधको विषयमा उप-परराष्ट्र मन्त्री (सचिव) स्तरीय भिडियो सम्मेलनको आयोजना गरेको थियो। चीनले नेपालसँग कोभिड-१९ महामारीको प्रतिरोधको विषयमा गरेको यो दोस्रो भिडियो सम्मेलन हो।
यसअघि जुलाई महिनामा परराष्ट्र मन्त्री वाङ यीले पनि नेपालका परारष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवाली तथा पाकिस्तान र अफगानिस्तानका परराष्ट्रमन्त्रीहरूसँग भिडियो वार्ताको आयोजना गरेका थिए। सो वार्ता क्रममा पनि चीनले चीनको कोभिड-१९ खोपको सफल प्रयोग र उत्पादनपछि विश्वमा सार्वजनिक वस्तु बनाउने वचन दिएको थियो। साथै चीनले सहभागी देशको माँगबारे सक्रिय रूपमा ध्यान दिने पनि जनाएको छ।
अन्तमा, यो कोभिड-१९ महामारीबाट मुक्त हुने अन्तिम आशा यही खोपमा रहेको छ। या यसरी भनुँ यो महामारीलाई परास्त गर्ने अन्तिम अस्त्र यसविरूध्दको खोप मात्रै हो। विश्वभर यस्ता सुरक्षित तथा प्रभावकारी खोपको सुनिश्चितताका लागि कोभ्याक्सको गठन भएको छ। साथसाथै महामारीलाई पूर्ण रूपमा आफ्नो पकडमा लिइसकेको चीनले पनि खोपको उत्पादन तथा सर्वसुलभ उपलब्धताका लागि विश्व मञ्चमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्ने नै छ।
(सर्वप्रथम इकागज डटकममा मंसिर २०, २०७७ मा प्रकाशित)
