-------------- अजय अलौकिक
विश्वका धेरै मुलुकहरूमा कोभिड-१९ को कहरका कारण उथलपुथल मच्चिरहँदा चीनले महामारीलाई प्रभावकारी ढंगले नियन्त्रणमा लिइसकेको अवस्थामा धेरै मुलुकहरू इर्ष्यालु देखिएका छन्। यस्तै परिस्थिति बीच चीनले यसै वर्ष २०२० मा चीनलाई गरिबीमुक्त गर्ने लक्ष्य पनि पूरा गरेबाट विश्व अझै चकित बनेको छ।
वर्षारम्भमा देखिएको महामारीले उक्त लक्ष्य भेट्टाउन कठिन हुनसक्ने अनुमानलाई गलत साबित गर्दै चीनले आफ्नो लक्ष्य अनुरूप यसै वर्ष सन् २०२० मै चीनलाई गरिबीमुक्त गरेको छ। साथै यस वर्ष १३औं पञ्च वर्षीय (२०१६-२०२०) योजनाको अन्तिम वर्ष पनि रहेको छ। यसर्थ १४औं पञ्च वर्षीय (२०२१-२०२५) योजनाको तयारी वर्ष हो। चीनले महामारीको प्रभावकारी रुपमा प्रतिकार गरेको अवस्थामा भविष्यको आर्थिक र सामाजिक विकासको नीति तथा योजना बनाउन थालेको छ। हुन त चीनले सन् १९५३ देखि नै हरेक पाँच वर्षमा पञ्च वर्षीय योजनाको तर्जुमा गर्दै आएको छ।
नयाँ चीनले सन् १९५३ मा पहिलो पञ्च वर्षीय योजनाको कार्यान्वयन गरेको थियो। यस वर्ष १३औँ पञ्च वर्षीय योजना सम्पन्न हुन लागेको छ। यो पाँच वर्षे योजना तथा अवधि चीनको विविध ऐतिहासिक घटनाको व्याख्यालगायत देशको नियमन गर्ने प्रणाली पनि बनेको छ। प्रत्येक पञ्च वर्षीय योजनाले निरन्तर रुपमा विश्वमा विरलै देखिने द्रुत आर्थिक विकास र सामाजिक विकासमा पनि चमत्कार गर्दै आएको छ। यो चीन सम्पन्न र शक्तिशाली बन्दै आएको प्रगतिको रेकर्ड पनि बनेको छ। यस्तैयस्तै रेकर्डबीच अबको १४औं पञ्च वर्षीय योजना निकै महत्वपूर्ण देखिएको छ। यसै वर्ष चौतर्फी रुपमा सम्पन्न समाजको निर्माणको अन्तिम वर्षलाई पूरा गरेपछि शक्तिशाली आधुनिक समाजवादी मुलुकको निर्माणका लागि चीनको पहिलो पञ्च वर्षीय योजना भएकाले त्यसको महत्वपूर्ण अर्थ रहेको छ।
साथसाथै चीनको विकासका लागि पञ्च वर्षीय योजना चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले देशको सुशासन र राजनीतिलाई व्यवस्थित पार्ने महत्वपूर्ण विधि हुनुकासाथै मूल्याङ्कन गर्ने मापदण्ड पनि हो। गत अक्टोबर २६ तारिख बेइजिङमा आयोजित चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको १९औं केन्द्रीय समितिको पाँचौँ पूर्ण बैठकमा १४औं पञ्च वर्षीय योजना र सन् २०३५ दीर्घकालीन लक्ष्यलाई निर्धारण गर्ने सुझाव पारित गरिएको छ। सो बैठकमा चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको केन्द्रीय समितिका महासचिव सी चिनफिङले चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको केन्द्रीय समितिको राजनीतिक व्युरोतर्फबाट कार्य प्रतिवेदन प्रस्तुत गर्नुका साथै चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीद्वारा राजनीतिक अर्थतन्त्र र सामाजिक विकासको १४औं पञ्च वर्षीय योजना र २०३५ दीर्घकालीन लक्ष्यको सुझावबारेमा व्याख्या गरेका थिए।
१४औं पञ्च वर्षीय योजनाले चीनको आर्थिक विकास, सुधार र खुलापन, प्रजातान्त्रिक तथा कानूनी निर्माण, पर्यावरणीय निर्माण लगायतका विषयहरुका लागि परिकल्पना तर्जुमा गर्ने छ। १३ औँ पञ्च वर्षीय योजनाका उपलब्धिलाई प्राथमिकतामा राख्दै अर्थतन्त्रलाई स्थिर दिशातर्फ विकसित हुने प्रवृत्तिलाई कायम राखी दृढताकासाथ अघि बढ्दै जाने छ। साथै यसै वर्ष सम्पन्न समाजको निर्माण पूरा गरेपछि १४औँ पञ्च वर्षीय योजना पूर्ण रुपमा शक्तिशाली आधुनिक समाजवादी मुलुकको निर्माणका लागि चीनको नयाँ यात्राको आरम्भ र दोस्रो शताब्दी लक्ष्यतिर अघि बढ्ने पहिलो ५ वर्ष हुनेछ। यो १४औँ पञ्च वर्षीय योजनाका खाकाहरूमा आउने दुई अधिवेशनले लालमोहर लगाउने छ।
१३ औँ पञ्च वर्षीय योजनाको अवधिमा चीनको आर्थिक शक्ति, वैज्ञानिक तथा प्राविधिक शक्ति र राष्ट्रिय शक्ति सबै नै नयाँ उचाइमा पुगेको छ। यस क्रममा चीनले विविध समस्या र अन्तर्विरोधको प्रभावकारी रुपमा समाधान गर्नुका साथै धीरताका साथ बाह्य जगतको जटिल वातावरण र बढ्दै आएको चुनौतीको सामना गरेको छ।
विशेषतः महाव्याधिको वर्ष सन् २०२० मा पनि चीनले कोभिड-१९ महामारीलाई नियन्त्रण गर्नुका साथै विश्व अर्थतन्त्रमा सकारात्मक तथा जीवन्त शक्ति थपिदिएको छ। यद्यपि, आजको परिस्थितिमा चीन सामु पर्याप्त निहित शक्तिसँगै अवसर र जटिल तथा कठिन अवस्था पनि देखिएको छ। तापनि चीनको यस्तो सर्वतोमुखी विकासका योजनाबाट समग्र विश्वलाई नै फाइदा पुग्ने छ साथै विश्वले फाइदा लिने ठाउँहरू पनि प्रशस्त उपलब्ध छन्। सम्पन्न समाजको निर्माणलाई पूरा गर्दै चीन अब चौतर्फी रूपमा आधुनिक समाजवाद देशको निर्माण गर्ने चरणमा प्रवेश गरेको छ। चीनसँगका गरिबी निवारण, पूर्वाधार प्रबन्धको निर्माण, पर्यटन विकास आदि क्षेत्रका अनुभवहरू नेपालको अर्थतन्त्र तथा समग्र विकासका लागि वरदान साबित हुने छ।
हाल नेपालमा भविष्यमा पूर्वाधार निर्माणका लागि आर्थिक सर्वेक्षण गर्ने, विकासका कार्यक्रमहरू सफलतापूर्वक कार्यान्वयन गर्ने तथा जनताको जीवनस्तर उकास्ने उद्देश्यका साथ १५औं पञ्च वर्षीय योजना (२०७६-२०८०) जारी छ। वि.स. २१०० सम्म नेपाललाई उच्च आय भएको मुलुकमा पुर्याई समृद्ध नेपाल, सुखी नेपालीको नारालाई पूर्णतया अनुभव गराउने दीर्घकालीन सोचको राष्ट्रिय लक्ष्यसहित यो योजना लागू गरिएको छ। नेपाली पञ्च वर्षीय योजनाका उद्देश्यलाई पूरा गर्न चिनियाँ पञ्च वर्षीय योजनाबाट फाइदा लिने पर्याप्त आधारहरू उपलब्ध छन्।
यसै प्रसङ्गमा चीनको सिआन मेडिकल यूनिभर्सिटीमातहत चाइना नेपाल फ्रेण्डसीप मेडिकल रिसर्च सेन्टरका निर्देशक वैज्ञानिक डा. राजीवकुमार झाले उक्त योजना वा बैठकले विज्ञान तथा प्रविधिलाई विशेष जोड दिएको र चिनियाँ परम्परागत औषधि तथा पश्चिमा औषधिलाई सँगसँगै लाने विषयले नेपाल पनि समेटिएको बताएका छन्। गत वर्ष अक्टुबरमा दुई देशबीच भएको सम्झौतामा नेपालको जडीबुटी क्षेत्रको प्रवर्द्धन गर्ने बुँदा पनि छ। डाक्टर झाले यसले नेपाललाई फाइदा पुग्ने ठोकुवा गर्छन्।
यसै गरी विश्वलाई गरिबी निवारणमा चकित तुल्याएको चीनले सन् १९७८ मा चीनमा सुधार तथा खुलापन लागू भएदेखि हालसम्म ८० करोड चिनियाँ जनतालाई गरिबीमुक्त गरेका छन्। एक तथ्याङ्क अनुसार, सन् २०१२ देखि २.२४ सेकेण्डमा एक चिनियाँ गरिबीमुक्त भएको छ। यो अनुभव र यो सिकाइ नेपाललाई टड्कारो खाँचो छ। नेपालले यतातिर सहकार्य गर्न सकेमा यथाशिघ्र गरिबी निवारणमा फड्को मार्न सक्ने छ। यस बाहेक, चीनको नवीन रेशममार्ग बेल्ट एण्ड रोडमा आवद्ध भएदेखि कनेक्टिभिटी, पूर्वाधार निर्माण र विपतपछिको पुनर्निर्माण, व्यापार तथा लगानी र दुई देशको जनता जनताबीचको आदान-प्रदानमा महत्त्वपूर्ण प्रगतिहरु भइरहेका छन्।
बेल्ट एण्ड रोडको सहयोगमा ठूलो परियोजनाको निर्माण हुने नै छ साथै चीन नेपाल अन्तरदेशीय रेलमार्गलाई नेपालसँगै चीनले पनि उच्च ध्यान दिएको छ। दुई देशले सम्भाव्यता अध्ययन गर्दै परियोजनालाई अघि बढाइरहेका पनि छन्। यी दुई मुलुकले पारस्परिक सम्पर्क, अन्तर्राष्ट्रिय पूर्वाधार प्रबन्धको निर्माण, अन्तरसीमा ढुवानी र अन्तरसीमा आर्थिक सहयोगात्मक क्षेत्रको निर्माण, बन्दरगाह, राजमार्ग, रेलमार्ग, हवाइमार्ग, सञ्चार आदि क्षेत्रको निर्माणमा तीव्रता दिनुपर्छ। हिमालय वारपार गर्ने पारस्परिक सम्पर्क सञ्जालको निर्माणबाट अर्थतन्त्र तथा व्यापार, ऊर्जास्रोत, लगानी, कृषि उत्पादन आदि क्षेत्रको सहयोगलाई मजबुत बनाउने छ।
गत वर्ष अक्टुबरमा चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङद्वारा गरिएको नेपाल भ्रमणले दुई मुलुकको सम्बन्धको विकाससँगै समृद्धितर्फ उन्मुख मैत्रीपूर्ण रणनैतिक सहयोगात्मक साझेदारी सम्बन्ध उकासेको छ र हिमालय वारपार हुने मित्रतालाई नयाँ उचाइमा पुर्याएको छ। नदी र हिमालले जोडेको युगौंयुगदेखिको दुई देशबीचको सम्बन्ध निरन्तर रुपमा गहन हुँदै आएको छ। साथै दौत्य सम्बन्ध स्थापना भएको ६५ वर्षयता दुवै पक्षका उच्च तहदेखि जनस्तरसम्ममा आदान-प्रदान हुँदै आएको छ।
हाल नेपालमा चीनको लगानी विदेशी मुलुकहरूले लगाएको लगानी मध्ये सबैभन्दा बढी छ। चिनियाँ परियोजनाहरुले नेपालको आर्थिक तथा सामाजिक विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याएका छन्। साथै चीन नेपालको दोस्रो व्यापारिक साझेदार मुलुकको रूपमा रहेको छ। सन् २०१९ मा चीन र नेपालबीचको व्यापार परिमाण १ अर्ब ५२ करोड अमेरिकी डलर पुगेको छ जुन सन् २०१८ को तुलनामा ३७.९ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। यसै गरी, सन् २०१९ मा १ लाख ७० हजारभन्ढा बढी चिनियाँ पर्यटकले नेपाल घुमिदिँदा चीन नेपालको दोस्रो ठूलो पर्यटन बजार पनि बनेको छ।
यसै बीच हालै मात्र चीन र नेपालले सगरमाथाको पछिल्लो मापनबाट प्राप्त नयाँ उचाइको संयुक्त रूपमा घोषणा गरी मित्रवत् सम्बन्धलाई सगरमाथा सरह पृथ्वीकै सर्वोच्च उचाइमा पुर्याएका छन्। साथै कोरोना महामारीको अवस्थामा पनि चीनले नेपाललाई उच्च प्राथमिकतामा राखेको सर्वविदितै छ। यसरी चीनको सदासयता तथा चीनको अनुभव र सहयोगबाट नेपाललाई पनि चमात्कारिक रूपमा फड्को मार्ने अवसरहरू प्रशस्तै छन्। नेपालले इच्छाशक्ति मात्र देखाउनु पर्छ। नेपाललाई कुनै तन्त्रको आवश्यक छ भने त्यो सबल अर्थतन्त्र हो। अर्थतन्त्र सुदृढ भइसाथ देशले काँचुली फेर्ने छ, विमत हुनन् कोही।
(सर्वप्रथम इकागजमा पुस ६, २०७७ मा प्रकाशित)
