----------अजय अलौकिक

ठुल्ठूला सहरका बजार त बाह्रै महिना झलमल नै हुन्छन् क्यारे । त्यस्तै पाएको छु । अझ विशाल मलभित्र छिरेपछि बाहिर रात परेकै थाहा हुन्न । तर चाडपर्व नजिकिँदा विशेष छुट र विभिन्न अफरले अझै आकर्षण खोजिरहेको देख्न पाइन्छ । यसो भनुँ सहरीया जीवनमा अस्तव्यस्त भएकालाई यस्ता विभिन्न अफर र सजावटले चाडपर्व नजिकिएको सङ्केत दिने गर्दछ । हुन त घरदेशमा चाड नजिकिँदै गर्दा पूरै वातावरण उल्लासमय नै हुन्छ, खल्तीबाहेक । तर परदेशमा आफ्नो चाड कहिले र के हो भन्ने उही फेसबुकको भित्तोले सबैभन्दा पहिले जनाउँछ । अनि विदा या सप्ताहन्त पारेर जे जसरी रमाइन्छ तेसो तेसो गरिन्छ । यसबाहेक कर्मभूमिका विभिन्न चाडपर्व भने यही सहर बजारले महिनादिनअघिदेखि नै विभिन्न डिस्काउण्ट, अफर र आर्कषण सजावटबाट दिने गर्दछ ।

यता विशाल चीनका विशाल सहरहरूका गगनचुम्बी भवन र विभिन्न आकृतिका मलहरूभित्रका पसलहरूले पनि यही काइदा नै अपनाएका हुन्छन् । तापनि चिनियाँ वसन्त चाडको अवसरमा यस्ता ठुल्ठूलादेखि सानातिना सबै पसलहरू केही फरक देखिन्छन्, जताततै रातो रङ्ग पोतेको झैं देखिन्छ । मल बजार रातो घुम्टो ओढेकी बेहुली झैं लाग्छ । अनि रातै रङ्गका कपडाहरू विक्रीका लागि सजाइएका हुन्छन्, विशेषत भित्री कपडा ।

तपाईँलाई थाहा नै छ, चिनियाँ नयाँ वर्षसँगै चिनियाँ राशीको पनि नयाँ चक्र आरम्भ हुने गर्दछ र यो वर्षअनुसारका राशी हुनेले यसरी रातो रङ्गका भित्री कपडा लगाउँदा वर्षभरि दशा नलाग्ने र सौभाग्यले पछ्याउने भन्दा रहेछन् । यो पटक गोरू वर्ष आरम्भ हुँदै छ । नेपालमा तमु, शेर्पा, तामाङ लगायत विभिन्न जातजातिले चिनियाँ वसन्त चाडसँगै या अघिपछि गोरू वर्ष मनाउँछन् । तर चिनियाँले जस्तै यस अवसरमा रातो रङ्गको भित्री लुगा लगाउँछन् या लगाउँदैनन्, त्यो भने थाहा भएन । यसो कसैले सुटुक्क भने पनि हुने हो । आफूले पनि सोधेको होइन । जीवनपर्यन्त पनि रहने छन्, जिज्ञासाहरू । अब लागौं, नजिकिएको चिनियाँ वसन्त चाडको स्वागततिर कसो । यही मौकामा सोनाम ल्होसारको शुभकामना ।

अर्को साता बिहिबार फेब्रअरी १२ बाट चिनियाँ परम्परागत पात्रो अनुसार चिनियाँ नव वर्ष आरम्भ हुँदै छ । विशेषत यसै नव वर्षको पहिलो दिनलाई चिनियाँहरू वसन्त चाडको रूपमा मनाउँछन् । हामी नेपालीको दसैंको मुख्य दिन विजया दशमीको दिन भनेजस्तै । के तपाईँलाई थाहा छ ? यो वसन्त चाड दसैंजस्तै पन्ध्र दिनसम्म मनाइन्छ । अघिल्लो वर्षको अन्तिम रात नव वर्षको पूवसँध्या जसलाई छुसी भनिन्छ, यसै रात सपरिवार सँगै बसी खानपिन तथा रमाइलो गरी नयाँ वर्षलाई स्वागत गर्ने प्रचलन रहँदैआएको छ । अनि नव वर्षको दिनदेखिको पन्ध्रौं दिनमा वनस्याउ च्ये मनाएसँगै वसन्त चाड सकिन्छ । यसरी वसन्त चाड पन्ध्र दिनसम्म विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइने चलन छ । तर त्यसो पनि होइन रहेछ । चिनियाँहरूले नयाँ वर्ष आरम्भको अघिल्लो सातादेखि नै वसन्त चाडको स्वागत गर्दा रहेछन् ।

चिनियाँ परम्परागत चन्द्र पात्रो अनुसार, बाह्रौं मासको बाइसौं दिनबाटै वसन्त चाड मनाउन तयारी थालेका हुन्छन् । जसरी हामीले तिथीअनुसार माघ शुक्लको पञ्चमीलाई श्रीपञ्चमी भने झैं यस्तै चिनियाँ पात्रोको बाह्रौं मासको बाइसौं दिनमा लि छुन पर्दछ र यो लिछुन वसन्त ऋतु आरम्भको सङ्केत हो । अर्थात् यसले वसन्त ऋतु आरम्भको सङ्केत गर्दछ । र यो लिछुन नयाँ वर्ष आरम्भअघिको नवौं दिनमा पर्दछ । यस दिन स्प्रिङ रोल खाने चलन छ । सहकर्मी स्याउ फै (नेपाली नाम समुद्र) ले यो लिछुनमा खाने विशेष परिकार स्प्रिङ रोल भएको मलाई भर्खरै मात्रै सुनाएका हुन् । ‘तपाईँहरू धेरै खानुहुन्छ नि । नेपालमा बस्दा रेस्टुराँहरूमा धेरैले अर्डर गरेको देखेको छु ।’ (आफ्नो जीवनको तीन चार वर्ष काठमाण्डुमा बिताएका समुद्रको सम्झनामा काठमाण्डु मीठो गरी बसेको छ ।) हजूर त्यही तपाईँले पनि खानुभएको स्प्रिङ रोल । मासु, तरकारी, चाउचाउ बेरिएको रोटी । काठमाण्डुमा यमरी खाने दिन भनेजस्तै स्प्रिङ रोल खाने दिन रहेछ, चीनमा । उसले यसो भनिरहँदा म भने केही वर्षअघिको चिनजानबाट बनेको साथीले एक साँझ कतै रेस्टुराँमा बसेर चिनियाँ नेपाली संस्कृति र यही वसन्त चाडबारे गफ्फिएको कुरा सम्झिन पुगेँ ।

बेइजिङका स्थायी ली छेनसँगको सम्बन्ध अहिलेसम्म राम्रै छ । नभए सहरमा हुने चिनजान खरायोको सिङजस्तै लाग्छ, मलाई । खरायोको सिङ हुन्न नि । हो, साथी पनि हुन्न । जस्ट एक्वेन्टेन्स भन्न रूचाउँछु । यतिका वर्षहरूमा चिनियाँसँग वसन्त चाड मैले एक पटक मनाएको छु, उसैको घरमा । उ सङ्गीतप्रेमी, राम्रो पियानोवादक कहिले मादलको बारे पनि सोध्न भ्याउँछ । कला, संस्कृतिप्रति लगाव र चाहले होला नेपाल र नेपालीसँग पनि जोडिन पुगेको छ । उनै लीले केही वर्षअघि आज लि छुन र आजबाट वसन्त ऋतु सुरू भयो र भोलि स्याउ न्येन भन्दै स्याउ न्येन ख्वाइल भनेका थिए । यसरी शुभकामना व्यक्त गरेका थिए । यहाँ स्याउ भनेको सानो र न्येनले वर्ष अनि ख्वाइलले शुभकामना जनाउँदछ ।

पहिलो चन्द्रमासको पहिलो दिन नयाँ वर्षको पहिलो दिन भए तापनि चिनियाँले नयाँ वर्षको आठ नौ दिनअघिदेखि नै नेपालीले दसैं तिहारमा हरेक दिन विभिन्न देवदेवीको पूजा गरी मनाएझैं मनाउने गर्दा रहेछन् । लिछुनको अर्को दिन मनाउने स्याउ न्येन सानो नववर्षलाई साथी लीले खासै व्याख्या गर्न त सकेनन् तर यो पर्व विशेषत उत्तरपूर्वी चीनमा मनाउने चलन भएको सुनाए । यसबाहेक यो दिनमा प्रत्येक चिनियाँ परिवारले भान्छाको देवतालाई मिठाइ चढाउने चलन रहेको सुनाए । हालसम्म नेपालको भ्रमण नगरेका उनी भारत भने गइसकेका छन् । हाम्रो पनि देउतालाई मिठाइ चढाउने चलन छ नि, अजय, तिमीलाई थाहा छ ? कृपया सुनाउ, म रूचिपूर्वक सुन्दै छु, मैले उनको प्रश्नको उत्तर यसरी फर्काएको थिएँ । हामी सबै पूर्वीय सभ्यता हौं, धेरै कुरा मिल्छ नि भन्दै उनले वसन्त चाडबारे बताउँदै गएका थिए ।

जनश्रुति अनुसार त्यस दिन भान्छाको देवता जेड सम्राट (इन्द्रदेव) लाई हरेक परिवारको वर्षभरिको रिपोर्ट पेश गर्न जान्छन् । यसरी देवतालाई मिठाइ चढाएपछि खुसी भइ नराम्रा रिपोर्ट गर्दैनन् भन्ने जनविश्वास छ । त्यसको भोलिपल्ट आफ्नो घरआँगन तथा आफ्ना सम्पूर्ण चीजबिजको सरसफाइ गर्छन् । यसो गर्नु अवश्य पनि सरसफाइ हो तर यसबाट अपशकुन तथा खराब चीजलाई धपाउने, बढाल्ने र नयाँ वर्ष तथा सौभाग्यलाई स्वागत गर्ने तयारीको रुपमा लिइएको हुन्छ । अब यसपछिको अर्को दिनमा झ्याल, ढोकामा नयाँ वर्षका चित्रहरू तथा रातो धागोबाट बनाइएका शुभ चिन्हका गाँठो झुण्ड्याउने या टाँस्ने चलन छ । जस्तै तिमीहरूका देवीदेवताका पोस्टर राखेको हुन्छ नि, लाइक गणेशा, उनले उत्तेजित हुँदै यसो भनेका थिए, अझै सम्झेको छु । तर मैले उनलाई हाम्रो तिहार तथा लक्ष्मी पूजाको अवसरमा यसरी सररफाइ गर्ने चलन छ भन्ने चाहीँ त्यस बेला भनिन । चिनियाँ वसन्त चाड र संस्कृतिबारे नै जान्ने मेरो एक मात्र ध्येय थियो ।

पेपर कटिङ, चीनको अर्को शानदार कला हो । यस दिनका लागि भनेर पेपर कटिङ गर्ने चलन पनि छ । हाल बजारमा छ्यापछ्याप्ती पाइन्छ वर्ष अनुसारका राशीका आकृतिहरु अनि सुख, समृद्धि सूचक कटिङ पोस्टरहरू टाँस्छन्, राख्छन् समग्रमा भन्नुपर्दा घर सजाउँछन् साथै सो दिन विशेषत तोफूको परिकार बनाइन्छ । तोफू ! मैले सोधेँ । तिमीहरू खुबै मनपराउँदा रहेछौ, बजारमा पनि जताततै पाइन्छ । होइन, सुनन, त्यो दिनको महत्व अर्कै छ भन्दै उनी सुनाउन थालेका थिए । तोफूको उच्चारण खुसीयाली, आशिर्वादको उच्चारणसँग मेल खान्छ, थाहा छ ?

उनले भनेका यी कुराहरू आज पनि सम्झन्छु । त्यस बेला उनले चिनियाँ संस्कृति, चालचलन, सूक्ति, उक्ति र जीवन शैली नै बताएका थिए । चीन बसाइ क्रममा यस्ता कुराहरू धेरै अनुभूत गरेको छु । जस्तै भनौं, चिनियाँमा सुन्तलालाई भनिने शब्द उच्चारण र सौभाग्यको एकै समान छ । त्यसकारण कसैलाई सुन्तला उपहार दिनु भनेको सौभाग्यको कामना पनि हुनआउँछ । अहिले मसँग यस्ता अनेकन् कुराहरूको अनुभव छ । अब फेरि मिस्टर लीको कुरा सुनौं है ।

खुसीयाली, आशिर्वादको उच्चारणसँग मेल खाने तोफूको परिकार बनाएपछि अरू दुई दिन मासु, माछा, उपहारका सामग्री, काजुबदाम लगायतका ड्राइ फ्रुट्स र नट्सलगायतका आवश्यक सामग्री किनमेल गर्छन् । किन र ? त्यही दिन तोफू अनि त्यसपछिका दुई दिन किनमेल । के यो चलन अहिले पनि छ ? छ, अवश्य छ । सहरमा कम होला तर बुवा, आमा र बाजेबज्यै भएको घरमा अझै यो चलन छ । तिमीलाई अर्को कुरा पनि सुनाउँछु भन्दै उनले यसो पनि भनेका थिए ।

कतिपय अन्धविश्वासका कुराहरू पनि छन् तर एउटा परम्पराको रूपमा चल्दैआएका छन् । जस्तै भनुँ, कपाल काट्ने या लुगा धुने । नयाँ वर्षपछिका केही दिनसम्म कपाल नुहाउन पनि वर्जित छ । किनभने यसो गर्दा सौभाग्य जान्छ भन्ने गरिन्छ । अवश्य पनि औजार चलाउँदा सावधानी आवश्यक छ, यसै गरी केही कुरा भाँच्यो, फुट्यो भने अवश्य पनि नराम्रो हो । तर कपाल काटेर, नुहाएर या घर सफा गर्दा सौभाग्य धपाउने र दुर्भाग्यलाई निम्त्याउने होइन होला । यस्तो चलन पनि छ तर अहिले धेरैले मान्दैनन् । अनि तिमी नि ? म यस्तो मान्दिन, हरेक दिन नुहाइन्छ नि । हेर्दा दुई तीन दिनअघि कपाल काटेको देखिन्थ्यो क्यारे, त्यस बेला । मैले जिस्काएको पनि थिएँ । उनी फिस्स हाँसेका थिए । र उनले सरसफाइ, नुहाइधुहाइको काम नयाँ वर्षभन्दा तीन, चारदिनअघि नै गरिसक्ने बताएका थिए ।

अहिले मैले यो पनि बुझें कि कपाललाई चिनियाँमा फा भनिन्छ र समृद्धि या धनी बन्नुलाई पनि फा नै भनिन्छ । शब्द, अक्षर तथा उच्चारण समान छन् । यसरी कपाल धुँदा धन पनि पखालिने भन्ने अर्थ लाग्ने भएकोले नै नयाँ वर्षअघि र पछिको केही दिनसम्म कपाल काट्ने र नुहाउने नगरिएको होला । साँच्चै हजाम पसल पनि बन्दै हुन्छ । हुन त, वसन्त चाडको एक साता बाटोघाटोदेखि सबै शुन्य नै हुन्छ ।

नयाँ वर्षको पूर्वसन्ध्याको अघिल्ला दुई दिन पूरानो वर्ष विदा गर्न र नयाँ वर्ष भित्र्याउन विभिन्न थरिथरिका परिकार तयार पार्छन् र पूर्वजको पूजाआजा गर्छन् । नयाँ वर्ष स्वागतार्थ सबै तयारी सकाउँछन् । अन्तिम महिनाको अन्तिम दिनको राति अर्थात् नव वर्षको पूर्वसन्ध्यामा जसलाई चिनियाँमा छुसी भनिन्छ, परिवारका सबै सदस्यहरु सँगसँगै बसेर भव्य रात्री भोज खाने गर्छन् । यस क्रममा तोफू र माछा छुट्दैन । किनकि तोफू र माछाको संयुक्ताक्षरको चिनियाँ उच्चारणले सम्पन्नताको अर्थ दिन्छ । उत्तरी चीनमा विशेषत “च्याओ च” अर्थात् मम खाने चलन छ । यो ममको आकार पहिलेपहिले मुद्राका रूपमा चलाइने सुन र चाँदीका आकारका भएकाले पनि यसको थप महत्त्व भएको हुनुपर्छ । त्यसबाहेक च्याओचको उच्चारणले वर्षदिन बदल्नु भन्ने जनाउँछ ।

नववर्षको पहिलो पलामा चिनियाँ सहरहरू पटाकाको आवाज र त्यसको रङ्गमा झुम्मिन पुग्छन् । तर हिजोआज प्रदूषणका कारणले पटाका पड्काउने र आतिशबाजी ठूला सहरहरुमा सिमित पारिएको छ । यही फेब्रअरी १२ मा चिनियाँहरू नववर्ष मनाउँदै छन् र यस वर्ष चिनियाँ राशी अनुसार गोरू वर्ष हो ।

हाल बेइजिङका सडक, बजारमा जताततै रातो रङ्गसँगै गोरूका आकृति देख्नपाइन्छ । तर कोभिड-१९ महामारीका कारण यस वर्ष पनि वसन्त चाडको अवसरमा धेरै चिनियाँहरू आफ्नो जन्मथलो फर्कनसक्ने अवस्था छैन । त्यसकारण यस पाली बेइजिङमा चहलपहल घटेको छैन ।

न्यू न्येन ख्वाइल । छुनचे ख्वाइल । अर्थात् गोरू वर्षको शुभकामना । वसन्त चाडको शुभकामना ।

(इकागजमा माघ २५, २०७७ मा प्रकाशित)