---------अजय अलौकिक

कोभिड-१९ महामारीले अझै पनि विश्वलाई आक्रान्त तुल्याइरहेको छ । आज अन्त होला, भोलि होला भन्दाभन्दै भोलि कहिले आउँदैन भने झैं यस रोगको अन्त पनि कहिल्यै नहुने हो कि जस्तो देखिएको छ । सन् २०१९ को अन्तमा सुरू भएको यो भाइरसले सिंगो २०२० लाई चपाइसकेको छ र २०२१ लाई पनि पूर्ण रूपमा यसैको कहरको लहर वर्ष बनाउने देखिँदै छ । नेपालमा पनि अघिल्लो चैत्र बैशाखदेखि खैलाबैला मच्चाएको यसले पछिल्लो समय यसविरूद्धको खोपको उपलब्धतापछि राहतको सास फेर्न नपाउँदै अनि बाह्र महिना पनि बित्न नपाउँदै दोस्रो लहर खेप्नुपरेको छ । यसमाथि दक्षिण छिमेकी मुलुक भारतको स्थिति निकै नै भयावह बनेको छ र यो भन्दा अझै भयानक हुनसक्ने विज्ञहरूको बुझाइ छ ।

भारतमा प्रति दिन तीन लाख सङ्क्रमण देखिरहेको यो दर्दनाक स्थितिले नेपाल पनि अति जोखिम क्षेत्रमा परेको छ । अघिल्लो पटक पनि भारतमा कोभिड-१९ सङ्क्रमित बढेसँगै नेपालमा ह्वात्तै बढेको थियो । अर्थात् भारतीय प्रभावको असर नेपालमा तुरून्तै देखिन्छ । यस पटक पनि भारतमा बढेसँगै नेपालमा सङ्क्रमितको सङ्ख्या बढ्नथालेको छ । पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार, नेपालमा दैनिक रूपमा तीन हजारको सङ्ख्यामा सङ्क्रमित देखिन थालेको छ, मृत्यु दर पनि बढ्न थालेको छ ।

यसरी सङ्क्रमित सङ्ख्या बढ्दै जाने र समयमा उपचार नपाउने हो भने देशले भयङ्कर विपद भोग्नुपर्ने अवस्था आउने छ र यसबाट देशलाई उठ्न वर्षौँ लाग्ने छ । राजनीतिक खिचातानीबाहेक सबै थोक एक वर्ष ठप्पै रहेकोले अबको लहरले के कस्तो उपद्रो गर्ने हो, कल्पना गर्न सकिन्न । हुन त यस्तो कुरा कल्पना गर्ने पनि होइन । यसरी नैराश्य व्यक्त गर्दैगर्दा उत्तरी छिमेक चीनलाई हेर्ने हो भने दैलोभित्र प्रवेश गरिसकेको यो महाव्याधीलाई पनि परास्त गर्न हामी सक्षम छौँ भन्ने देखाउँछ ।

यो कोभिड-१९ सर्वप्रथम पत्ता लगाएको चीनमै हो । तर पछिल्लो अवस्थामा यहाँ घरेलु सङ्क्रमित शुन्य छ । हाल विदेशबाट आएकाहरू तथा क्वारेन्टाइन क्षेत्रमा गरिने परीक्षणबाट दैनिक जसो दश, बाह्र जना देखिने गरेको छ । यी सङ्क्रमित पूर्ण रूपमा ठीक भएपछि मात्र समाजमा हिँडदुल गर्नपाउने भएकोले स्थानीय सर्वसाधारण आत्तिनुपर्ने अवस्था पनि छैन । एक सहरबाट अर्को सहर जान मोबाइलमार्फत् स्वास्थ्य कोड देखाएर सहज रूपमा जान सकिन्छ । चीनले पूर्ण रूपमा यस रोगलाई नियन्त्रणमा लिइसकेको छ । अर्को शब्दमा, चीनले यस महाव्याधी, यो नयाँ कोरोनाभाइरसलाई घुँडा टेकाइसकेको छ । हुन त चीनले यो कहर सुरू भएपछिको तीन चार महिनामा नै नियन्त्रणमा लिएको भन्दा फरक पर्दैन ।

सन् २०१९ को डिसेम्बरको अन्ततिर चीनको हुपै प्रान्तको ऊहान सहरमा पहिलो पल्ट निमोनिया जस्तै लक्षण भएको रोग देखिएको बारे चीनले विश्व स्वास्थ्य संगठनलाई जानकारी गराएको थियो । यो प्राणघातक भन्ने देखिएपछि ऊहानलाई २३ जनवरी बिहिबार स्थानीय सरकारले लकडाउन गरेको थियो । जनवरी ३० तारिख, विश्व स्वास्थ्य संगठनले चीन बाहेक अन्य १८ मुलुकमा पनि कोरोना भाइरस फैलिएपछि "विश्वव्यापी स्वास्थ्य सङ्कटकाल" घोषणा गरेको थियो ।

यसरी यो रोग आक्रमक भइरहँदा चीनले लगत्तै ऊहान सहरमा क्रमशः १० र १५ दिनमा सञ्‍चालनमा आउने गरी दुईवटा अस्पतालको निर्माण गरेको थियो । यसै गरी सभागृह, खेल भवन र रङ्गशालालाई रातारात अस्थायी अस्पतालमा परिणत गरेको थियो । यसै बीच, विश्‍व स्वास्थ्य संगठनले सन् २०२० फेब्रवरी ११ मा नयाँ कोरोनाभाइरस रोग २०१९ (कोभिड-१९) नामाकरण गर्यो र मार्च १२ मा यसलाई विश्व महामारीको रूपमा घोषणा गरेको थियो ।

तर, यता चीनले मार्चको दोस्रो सातामा नै यस रोगलाई नियन्त्रणमा लिइसकेको थियो । मार्च १० तारिख चिनियाँ राष्ट्रपति सी चीनफिङ ऊहानको अवलोकन गर्न पुगेका थिए । यसै भ्रमणलाई नै विश्वले भाइरसमाथि चीनले जीत हासिल गरेको रूपमा अर्थ्याएको थियो । यसै बीच पचास हजार मानिसलाई सङ्क्रमित बनाइसकेको र चौबीस सयभन्दा बढीको मृत्यु भइसकेको ऊहानमा मार्च १८ मा पहिलो पल्ट नयाँ सङ्क्रमित देखिएको थिएन ।

यसरी नयाँ बिरामी नथपिनु मानिसको अदृश्य शत्रुमाथिको जीतको संकेत नै थियो । त्यसपछि, ७६ दिन सम्मको लकडाउनपछि अप्रिल ८ बाट ऊहानलाई पूर्ण रूपमा खुला गरिएको थियो र त्यहाँबाट यो सहर पूर्व स्थितिमा मात्रै फर्केको होइन निर्बाध रूपमा अघि बढिरहेको छ । यो सहरले त्यसपछि आजको दिनसम्म कोभिड-१९ का कारण कुनै ठूलो आपत भोग्नुपरेको छैन ।

यद्यपि, जनवरी २३ मा उक्त रोग मानिसबाट मानिसमा तीव्र रूपमा सर्ने देखिएलगत्तै भाइरसविरूद्धको प्रतिकारमा एक करोड बढी जनसङ्ख्या भएको ऊहानमा लकडाउनसँगै सरकारले बृहत् रूपमा कोरोनाभाइरसको परीक्षण तथा उपचार थालेको थियो । रातारात अस्पतालको निर्माण गरिएको कुरा, चीनभरिबाट स्वास्थ्यकर्मी टोलीहरू ऊहान पुगेको साथै हजारौँको सङ्ख्यामा स्वयमसेवक, पार्टी सदस्य तथा विविध संस्थामा कार्यरत् कर्मचारीहरू घरघर पुगेर दैनिक आवश्यक सामग्रीहरू उपलब्ध गराउनुका साथै हर एक नागरिक सङ्क्रमित भए नभएको जाँच गरेको सर्वविदितै छ ।

चीनमा जहाँजहाँ सङ्कमण देखियो त्यहाँत्यहाँ यसरी नै युद्धस्तरमा काम गरिएको थियो । सङ्कमणको प्रसार दर अनुसार कतै जिल्ला, कतै टोल, कतै सामुदायिक क्षेत्र त कतै भवन वरपर मात्रै सील गरी भाइरसलाई निमिट्यान्न गरिएको थियो । न्यूक्लिक एसिड परीक्षणलाई तीव्रता दिइएको थियो । एकै दिनमा लाखौँ मानिसको परीक्षण गर्नसकिने प्रयोगशालाको निर्माण समेत गरेको थियो, चीनले ।

यसरी चीनले प्रविधिको विकास र भौतिक संरचनाको निर्माण गरेको देखेर सारा संसार आश्चर्यचकित बन्यो र हामी नेपाली पनि अवाक् नै भयौँ । हामीसँग यस्तो सामर्थ्य नै छैन, अधिकाँश नेपालीले यसो भनेर नै चित्त बुझाए, बुझाउँछन् । नेपालसँग सक्षम मानवशक्ति छैन, पुर्वाधार छैन, स्रोतसाधन छैन, पुँजी पनि छैन । सीधा भन्नुपर्दा हामी हरेक क्षेत्रमा गरिब छौँ ।

विज्ञान र प्रविधिको विकासमा जोड दिनुपर्ने युगमा मन्दिर र भ्यूटावरमा खर्चिरहेका छौँ । सबै जनताको जीवन सम्पन्न र दैनिक जीविका पूर्ण भएपछि यूटोपियाको कल्पनासँगै मन्दिर र मनोरञ्जनस्थलको निर्माण स्वभावतः हुने नै थियो । यसकारण हामी हरेक कोणबाट अति गरिब छौँ । यसकारण चीनले यसो बनायो, फलानोले यसो गर्यो भन्नु पनि व्यर्थ छ ।

यसैगरी, चीन सरकारले जनतालाई पहिलो प्राथमिकता नारासहित कार्ययोजना बढाएको थियो । जनस्वास्थ्यको हेरचाह नै सरकार र पार्टीको पहिलो काम भन्यो र त्यसै गरेर देखायो । चीनले कोभिड-१९लाई यसरी नियन्त्रणमा लियो, यसरी जीत सम्भव भयो भन्दाखेरि नेपालमा यो तरिका पनि अफाफसिद्ध नै हुनसक्छ । किनभने नेपाल सरकार, सरकारबाट उछिटिएको अर्को पक्ष, विपक्षी दल र अरू सानाठूला पार्टी तथा पार्टीका भातृ संगठन र नागरिक समाजले पहिलो लहरमा उल्लेखनीय भूमिका खेलेको देखिएन ।

पछिल्लो समय, निःशुल्क खोपको व्यवस्था गरेर सरकारले सराहनीय काम भने गरेकै हो । तर अघिल्लो चैत्रदेखि यो बाह्र, तेह्र महिनामा सङ्क्रमणलाई निमिट्यान्न पार्न कुनै पक्षबाट पनि उल्लेखनीय काम भएको छँदै छैन ।

यता, कोभिड-१९ नयाँ चीन स्थापनापछिकै सबैभन्दा ठूलो प्रकोप भएको बताएको चीनले चिनियाँ राष्ट्रपतिको दिशानिर्देश तथा सरकारको सक्षम नेतृत्वदायी भूमिकामा सफलता पाएको घामजस्तै छर्लङ छ । यो बारुदबिनाको युद्धमा चीनको नेतृत्वदायी भूमिकासँगै संयमित चिनियाँ जनताको पनि पूर्ण साथ छ । सक्षम नेतृत्व, संयमित, अनुशासित जनता, विज्ञको सही अनुमान तथा विश्लेषण र आधारभूत आवश्यक सामग्रीको सुलभताको कारण नै चीनले कोभिड-१९ लाई पूर्ण रूपमा नियन्त्रणमा लिएको हो ।

अघिसम्म, विश्वका १४ करोड ९४ लाखभन्दा बढी मानिस यस भाइरसबाट सङ्क्रमित भइसकेका छन् भने ३१ लाख ५१ हजार बढीले ज्यान समेत गुमाइसकेका छन् । यो अङ्कलाई यहीँ ठप्प पार्न अझै सकिएको छैन । यता, १.४ अर्ब जनसङ्ख्या भएको विशाल चीनमा मात्र ९० हजार ६ सय १० सङ्क्रमित भएका छन् र ४ हजार ६ सय ३६ ले ज्यान गुमाएका छन् । चीनभरि ऊहान सहरमा मात्र सङ्क्रमितको सङ्ख्या ५०,३४० रहेको थियो र तीमध्ये ३,८६९ को मृत्यु भएको थियो, बाँकी सबै सङ्क्रमणमुक्त भइसकेका छन् ।

हाल चीनभरिका करोडौँ जनताले कोभिड-१९ विरूद्धको खोप समेत लगाइसकेका छन् । २२ करोड जनताले खोप लगाइसकेका छन् तापनि सरकारले भिडमा मास्कको प्रयोग अनिवार्य नै गरेको छ । यो रोग फैलिएदेखि मास्क लगाउन भनिएको चीनमा अझै पनि मास्कको प्रयोग अनिवार्य नै छ । तपाईँ यसरी बुझ्नुस्, मास्कलाई राम्रोसित लगाउने हो भने यो तपाईँको रक्षा कवच हुने छ । भिडभाड नगर्न, सामाजिक दुरीको ख्याल राख्न तथा बजार, कार्यालय प्रवेश गर्दा शारीरिक तापमान लिने अझै गरिन्छ ।

राजधानी बेइजिङमा नयाँ घरेलु सङ्क्रमण नदेखिएको ८८ दिन भइसकेको छ, आयातित केस अप्रिलको पहिलो साता थपिएको थियो । आजको दिनसम्म दुई करोड बढी जनसङ्ख्या भएको बेइजिङमा घरेलु तथा आयातित गरी १ हजार ५७ सङ्क्रमित भएका छन् र ९ जना सङ्क्रमितको मृत्यु भएको छ । यो तथ्याङ्कले पनि बेइजिङ कति सुरक्षित छ भन्ने स्पष्ट हुन्छ तापनि यहाँ सरकारले विश्वमा फैलिरहेको अवस्था र भाइरसको परिवर्तन हुने प्रवृत्ति म्यूटेन्टका कारण निकै सतर्कता अपनाइरहेको छ । विज्ञ तथा सम्बन्धित् विद्वानले यस सम्बन्धमा सटीक विश्लेषण गर्दै जनतालाई सुसूचित गर्देआएको छ ।

चिनियाँ सरकारले जसरी जनतालाई प्राथमिकता भनेको छ त्यसै गरी जनताले सबै नियमको अक्षरशःपालना गरेका छन् । अघिल्लो चिनियाँ नववर्ष मनाउन नपाएका चिनियाँहरूले यस पटक पनि धेरैधेरै चिनियाँहरूले आफ्नो कर्मथलोमै मनाए । यात्रा गर्दा रोग प्रसार दर उग्र रूपमा बढ्नसक्छ । यसरी जोखिम मोल्ने समय यो होइन ।

तपाईँ यतातिर पनि ध्यान दिनुस् । यहाँ, चीनमा निकट आइरहेको श्रमिक दिवसको विदामा एक सहरबाट अर्को सहरको घुमफिरपछि स्वयमले १४ दिनको क्वारेन्टाइन बस्न सम्बन्धित निकायले आग्रह गरेको छ । यसरी जनता आफै पनि सचेत भइदिँदा धेरै हदसम्म रोगलाई रोकथाम गर्न सकिन्छ ।

यसको प्रतिकार गर्न सबै एकजुट हुनुपर्छ । यसबाहेक मनकारी नेपालीहरू विगतमा पनि तम्सिएका थिए, सामाजिक सञ्जालमा सहयोग गर्दाको तस्वीर राख्ने यी सबैलाई सही ढंगले परिचालन गर्ने हो र सचेत र सतर्कता अपनाउँदै एकले अर्कालाई होस्टेमा हैँसै गर्ने हो भने धेरै हदसम्म यो रोगलाई आफ्नो नियन्त्रणमा राख्नसकिन्छ । अन्यथा उसको पकडमा तपाईँ पर्नु हुनेछ ।

मनन गर्नुस्, मास्कको अनिवार्य प्रयोग तपाईँको स्वास्थ्य सुरक्षा र सतर्कता अपनाउँदै हातेमालो हामी सबैको भाइरसमाथिको प्रतिकार र जीतको सुनिश्चितता ।

(इकागजमा बैशाख १६, २०७८ मा प्रकाशित)